|
Europese
ontdekkingsreisigers van ’n eeu of twee gelede kon
hulle nog aan die tonele verwonder: die massas
wildsbokke op ons golwende grasvlaktes en
ewe veel ander diere in ons boswêrelde. Want toe was Afrika nog
grotendeels ongerep... ’n vasteland waarvan die pragtige plante- en
dierelewe in ’n harmonieuse ewewig verkeer het.
Maar dis helaas
lankal nie meer so nie. Soos oral gebeur waar die mens homself meer toeëien
as wat die natuurlike omgewing hom kan bied, het magtige troppe wild ook
op ons kontinent tot
skamele groepies diere weggekwyn.
Die wilde diere
wat daar nog is, moet dus met die grootste sorg teen uitwissing bewaar
word, sê verontruste fauna-kenners. Anders sal ons uiteindelik nog net
in museums kan sien hoe, sê, ’n leeu en ’n renoster gekyk het...
Daar is twee
afsonderlike sones in die dierewêreld van Afrika: die noordelike en
noordwestelike sone, wat die Sahara insluit, en die Ethiopiese sone,
waarby die hele vasteland suid van die Sahara inbegrepe is.
Die noordelike
en noordwestelike sone word gekenmerk deur diere wat soortgelyk is aan
dié wat ’n mens in Eurasië vind. Dis ’n wêreld van makgemaakte
diere soos skape, bokke, perde en kamele. Die Barbaryse skaap,
Afrika-edelhert en twee soorte Europese steenbokke is inheems aan die
Noord-Afrikaanse kus. Woestynvosse word in die Sahara aangetref, asook
hase, gaselle en die jerboa (woestynspringmuis, ’n springende
knaagdiertjie).
Dit is egter
veral in die Ethiopiese sone waar die groot verskeidenheid van
eiesoortige diere en voëls met uitwissing bedreig word. Dit alles omdat
hul habitat verlore gaan weens menslike indringing of as gevolg van
wilddiewery.
Die
boslande en grasvelde is die tradisionele hougebiede van talle soorte
wildsbokke, asook sebras, kameelperde, buffels, die Afrika-olifant,
renoster, die bobbejaan en verskeie aapsoorte. Karnivore (vleisvretende
diere) sluit die leeu, luiperd, jagluiperd, hiëna, jakkals en meerkat in.
REGS:
Afrika se plantegroei.
Die dierelewe van ’n streek
hou baiemaal verband met die bepaalde soorte plante wat daarin voorkom.
Die
seekoei word in die riviere aangetref, waaruit hy snags na die droë grond
toe kom om te wei. Die gorilla, die grootste aap ter wêreld, hou in die
reënwoude van ekwatoriale Afrika, tesame met bosapies, vlieënde
eekhorings, vlermuise en lemurs. Baie van hierdie spesies, veral die
olifant, renoster, luiperd, leeu en gorilla, word vandag egter omtrent nog
net in spesiaal afgebakende wildbewaringsgebiede aangetref.
Die
voëls behoort meestal tot Ou Wêreldse groepe. Die tarentaal is ’n
belangrike wilde voël. Watervoëls, vernaamlik pelikane, reiers, flaminke
en ooievaars, versamel in hul menigtes. Die ibis (Nylreier) is darem ook
nog volop in die Nylgebied, terwyl die volstruis in Oos- en Suidelike
Afrika voorkom.
Die
reptiele is ook meestal Ou Wêrelds en sluit akkedisse, krokodille en
skilpaaie in. ’n Verskeidenheid van giftige slange, waaronder die mamba,
word regdeur die Ethiopiese sone aangetref. Luislange kom veral in Wes-Afrika
voor.
Varswatervisse
is wel volop in hul verskeidenheid—meer as 2 000 spesies is bekend –
maar besoedelings weens chemiese afval wat in riviere beland, is ’n
groot bedreiging vir die waterlewe.
Tot
oormaat van ramp word die vasteland ook nog geteister deur verskeie hoogs
skadelike insekte, vernaamlik muskiete, rooimiere, termiete, sprinkane en
tsetsevlieë. Die tsetsevlieg dra slaapsiekte aan mense en diere oor.
''Afrika,''
sê een waarnemer, ''is vandag in ’n gedurige stryd om oorlewing
gewikkel. Jy sien dit aan die oorloë, die hongersnode, die stryd teen
vigs. Maar jy sien dit ook in sy natuur. Waar dit alles nog gaan eindig,
is ’n ope vraag.''
Leeu
BO: Sy Majesteit
die Leeumannetjie poseer in Namibië vir ’n vorstelike portret.
Foto deur
yaaaay,
wat dit op
hierdie bladsy by flickr op die
wêreldwye web uitgeplaas en gelisensieer het ingevolge die bepalinge van
die
Creative Commons Attribution 2.0 Generic-lisensie
DIE leeu (Panthera leo), die legendariese “koning van die diere”,
word vandag in Afrika hoofsaaklik in die Serengeti-wildtuin in Tanzanië
en die Krugerwildtuin in Suid-Afrika aangetref.
Die drastiese verkleining van
die hougebied van die leeu was die gevolg van
menslike indringing in die savanne—omdat leeus in oop gebiede hou, word
hulle maklik deur jagters en veewagters geskiet.
Leeus se prooi wissel van
insekte tot kameelperde. Hulle verkies groot diere soos sebras. Dis
hoofsaaklik die wyfies wat jag en wel saans en as ’n groep. Eers nadat
’n prooidier platgetrek is, maak die mannetjie sy verskyning om vir die
maaltyd aan te sit.
Leeus is poligaam (het meer as een maat) en teel elke 18
tot 26 maande in die vrye natuur aan, maar een maal per jaar in
gevangenskap. ’n Wyfie kry een tot vier welpies op ’n slag.
Olifant
BO: ’n
Afrika-bosolifant of savanne-olifant (Loxodonta africana).
Foto: ©
Lauren Humphries,
wat vrye gebruik vir opvoedkundige en nie-kommersiële doeleindes vergun
WETENSKAPLIKES reken dat die olifant, die grootste lewende soogdier
op land, tot 10 000 jaar gelede nog op elke groot landmassa op die aarde
voorgekom het, buiten Australië en Antarktika. Vandag is daar drie oorlewende spesies,
naamlik:
•
die Indiese of Asiatiese olifant
(Elephas maximus)
van Indië en Suidoos-Asië;
•
die Afrika-bosolifant of savanne-olifant (Loxodonta africana); en
•
die Afrika-woudolifant (Loxodonta cyclotis).
Olifante behoort tot die familie Elephantidae in die orde
Proboscidea.
Een van die olifant se kenmerkendste eienaardighede
is sy beenlose, gespierde slurp, wat in der waarheid ’n verlengde bolip
en neus is. Die olifant gebruik dit soos ’n hand om onder meer grasse,
blare, plantwortels, vrugte en selfs water na sy mond te bring. Moderne
olifante verorber tot 200 kg voer en drink tot 190 liter water per dag.
Die ivoortande, wat diep in die skedel vassit, is eintlik enorme
snytande wat regdeur die dier se lewe aanhou groei.
Die Afrika-bosolifant (op
ons foto) word maklik van die Indiese olifant onderskei deurdat hy
groter is en groter ore het. Die Indiese olifant word tot drie meter hoog
en die Afrika-bosolifant tot byna vier meter.
Die
Afrika-woudolifant
is tot onlangs as ’n subspesie van die Afrika-bosolifant beskou,
maar
DNS-toetsings dui glo op twee afsonderlike spesies (hoewel nie alle geleerdes
hieroor saamstem nie en daar dus nog ’n taamlike onsekerheid eers).
Die
Afrika-woudolifant verskil onder meer van die Afrika-bosolifant
deurdat hy ’n lang, smal onderkaak het, teenoor die bosolifant se
kort, breë onderkaak. Sy is ore is ook gerond, waar die bosolifant
se ore meer gepunt is. Daarbenewens is die woudolifant se ivoortande
aansienlik kleiner.
Wat meer sê, die woudolifantbul word selde hoër as 2,5 meter,
teenoor die bosbul wat byna vier meter kan haal.
En dan het die
Afrika-bosolifant
normaalweg vier toonnaels aan die voorpoot en drie aan die
agterpoot, teenoor die Afrika-woudolifant wat in die reël vyf
toonnaels aan die voorpoot en vier aan die agterpoot het.
Selfs die toonverskille toon dus dat die woudolifant op sy eie vier
pote kan staan as ’n olifanttipe uit eie reg!
Renoster
BO: ’n Swartrenoster (Diceros bicornis)
in Tanzanië
Foto:
John and Karen Hollingsworth / U.S. Fish and
Wildlife Service
HOEWEL die renosterfamilie in vroeëre geologiese tye wydverspreid
voorgekom het, bestaan daar vandag slegs vyf spesies: drie in Asië en die
Maleisiese argipel en twee in tropiese Afrika. Die swartrenoster van
Afrika, wat in savannes en berghange suid van Ethiopië
op ons vasteland voorkom, het twee neushorings en ’n lang, gepunte, “grypende”
bolip.
BO: ’n Witrenoster
(Ceratotherium simum)
Foto deur
Kwh,
wat dit op
hierdie bladsy by Wikimedia Commons op die wêreldwye web geplaas het
en gelisensieer het
ingevolge die
Creative Commons
Attribution ShareAlike 2.5-lisensie. Kortom, deling en afgeleide
werke word vergun mits behoorlike erkenning gegee word en dit slegs
versprei word ingevolge ’n lisensie wat identies is aan hierdie een.
Amptelike lisensie
Van
Afrika se witrenoster, wat ook twee neushorings het, lewe daar
nog slegs ’n handjievol
in Oos-Afrika en net ’n paar duisend in Suid-Afrikaanse wildtuine. Die
witrenoster is eintlik nie wit nie—die "wit" is
glo ’n vervorming van "wijde", wat na die wye vorm van
sy onderlip verwys. In Engels word dan ook na die witrenoster as
die “square-lipped rhinoceros” gepraat, benewens die gewone naam “white
rhinoceros”.
Hulle is groot, logge diere. Groot
witrenosterbulle kan meer as 2500 kg weeg.
Die groot
Indiese renoster, met sy enkele neushoring, is die grootste van al die
Asiatiese soorte, terwyl die skaars Java-renoster (ook met een neushoring
en waaroor elders op die Mieliestronk-werf meer
vertel word) gevaarlik op die rand van uitsterwing huiwer.
Die
renoster is die grootste lewende landsoogdier met die uitsondering van die
olifant en miskien die seekoei, met ’n uiteindelike skouerhoogte van een
en ’n halwe tot iets onder die twee meter en ’n lengte van so drie,
vier meter. Die wyfie kry een kalfie ná ’n draagtyd van vyftien tot
agttien maande. Die kalf kan dertig maande lank by die koei bly, maar
wanneer ’n tweede kalf gebore word, word die oudste spruit deur die ma
weggejaag, ten minste tydelik.
Renosters behoort tot die familie
Rhinocerotidae.
Buffel
BO: ’n Kaapse buffel
(Syncerus caffer),
afgeneem in die
Mabula- private wildtuin by Bela-Bela
(Warmbad) in die Suid-Afrikaanse provinsie Limpopo.
Foto deur
Paul M Rae,
wat dit op
hierdie bladsy by Wikimedia Commons op die wêreldwye web geplaas het
en gelisensieer het
ingevolge die
Creative Commons
Attribution 2.5-lisensie. Kortom, vrye verspreiding en
wysiging word vergun mits die fotograaf of lisensieerder erken
word. Rande van foto deur ons weggesny.
DIE arme buffel is blykbaar ’n dier met ’n reputasie! ’n Onbeskofte
mens word immers ’n buffel genoem, en soms ook ’n nukkerige, nors mens.
Maar eintlik is die buffel ook maar net ’n neef van die doodgewone
melkbees, weliswaar sterker en meer formidabel, dog sekerlik nie meer
ongepoets as sekere ander groot bullebakke in die natuur nie!
Buffels is
inheems in Afrika en Asië. Dié van ons eie vasteland sluit die Kaapse
buffel en die dwerg-woudbuffel in—altwee maar net verskillende vorms
van dieselfde spesie.
Die Kaapse buffel, wat verspreid oor die grootste
gedeelte van Suidelike Afrika en Midde-Afrika voorkom, het ’n
skouerhoogte van sowat 1,7 meter. Hy is bekend vir sy horings wat ’n
helm oor sy voorkop vorm en tot omtrent een meter lank word.
Die
dwerg-woudbuffel hou in beboste dele van Midde- en Wes-Afrika. Hy is sowat
anderhalf meter hoog, het ’n rooi vel en horings van sowat 75 cm lank
wat na agter gedraai is.
Buffels
behoort tot die familie Bovidae, subfamilie Bovinae. Die Kaapse buffel en
die dwerg-woudbuffel is verskillende vorms van Syncerus caffer.
Luiperd
BO: ’n Luiperd (Panthera pardus).
Foto deur
JanErkamp,
wat dit op
hierdie bladsy in
Engelstalige Wikipedia op die wêreldwye web geplaas het.
Kopiëring,
verspreiding en/of wysiging
word vergun
ingevolge die bepalinge van die lisensie
GNU Free Documentation License,
Weergawe
1.2 of enige latere weergawe soos deur die
Free Software
Foundation
gepubliseer,
sonder Invariante Dele, geen Voorbladtekste en geen Agterbladtekste.
DIE luiperd
(Panthera
pardus), ’n lid van die katfamilie, leef in
’n groot verskeidenheid
van habitats in Afrika sowel as Asië.
Die lyf van ’n volwasse luiperd is
sowat ’n meter tot byna twee meter lank (die meter lange stert uitgesluit).
Sy bleekbruin pels het swart vlekke in die vorm van gebroke sirkels.
Party is donkerder van kleur, terwyl sommige—in andersins gewone
werpsels—heeltemal swart is.
Die luiperd is ’n kranige klimmer wat
dikwels apies in bome sal bekruip. Wanneer wild skaars is, sal hy
veldmuise, ystervarke en selfs vrugte vreet. Die wyfie kry een tot ses
welpies op ’n slag.
 REGS: Die luiperd (“leopard”) moet nie verwar word
met die jagluiperd (“cheetah”) wat ’n heeltemal ander
katspesie is nie. Hier is twee japluiperds besig met ’n gemoedelike
“gesprek”.
Foto: U.S. Fish and Wildlife
Service
|
|
