โอ้ โพธิ์พฤกษ์เย็น คุณะเด่นเกษมสรรพ์ บัดนี้ พระดับขันธ์ ดุจะ โพธิหักลาญ

๑๓๕. ลูกศิษย์ของหลวงปู่

ลูกศิษย์ผู้สืบทอดมรดกธรรมของหลวงปู่ มีหลายยุคหลายรุ่น พอจะลำดับได้ดังนี้

รุ่นแรกสุด ในสมัยที่หลวงปู่ยังท่องธุดงค์อยู่ในแถบภาคอิสานตอนบน หลวงปู่ได้สร้างพุทธบุตร ให้แก่วงการพระศาสนาฝ่ายอรัญญวาสีจำนวนไม่น้อย ที่เป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางมี ๒ รูปคือ

๑. หลวงปู่ฝั้น อาจาโร วัดป่าอุดมสมพร อำเภอพรรณานิคม จังหวัดสกลนคร ได้พบและฝากตัวเป็นศิษย์ปฏิบัติธรรมกับหลวงปู่สมัยเป็นพระหนุ่ม เมื่อหลวงปู่ไปพักจำพรรษาที่ วัดม่วงไข่ บ้านกุดก้อม อำเภอพรรณานิคม จังหวัดสกลนคร ในปีพ.ศ. ๒๔๖๓ ครั้งนั้นถือเป็นเหตุการณ์ พลิกแผ่นดินของวัดม่วงไข่ คือหลังออกพรรษาปีนั้น พระเณรทั้งวัดพากันสละทิ้งวัดแล้วออกธุดงค์ตามหลวงปู่ไปทั้งหมด จนปล่อยให้วัดร้าง หลวงปู่ฝั้น ซึ่งยังเป็นพระหนุ่มอยู่วัดใกล้กันนั้น ก็ออกติดตามไปปฏิบัติธรรมกับหลวงปู่ด้วย แล้วหลวงปู่ได้นำมาถวายเป็นศิษย์ปฏิบัติธรรมกับพระอาจารย์ใหญ่ในเวลาต่อมา ดังปรากฏหลักฐานภาพปั้นที่ซุ้มประวัติ ซุ้มที่ ๗ ที่เจดีย์พิพิธภัณฑ์หลวงปู่ฝั้น อาจาโร ศิษย์รุ่นหลังๆ ของหลวงปู่ดูลย์ ที่สนใจด้านปฏิบัติภาวนาจะถูกส่งตัวมาให้อยู่ฝึกปฏิบัติกับหลวงปู่ฝั้นจำนวนหลายรุ่น หลวงปู่ฝั้นมรณภาพเมื่อวันที่ ๔ มกราคม ๒๕๒๐ ก่อนหลวงปู่ ๖ ปี

๒. หลวงปู่อ่อน ญาณสิริ วัดป่านิโครธาราม อำเภอหนองวัวซอ จังหวัดหนองบัวลำพู ปวารณาตัวเป็นศิษย์ติดตามหลวงปู่ตั้งแต่สมัยยังเป็นเณรอยู่วัดม่วงไข่ แล้วได้ไปปฏิบัติธรรมอยู่กับ หลวงปู่มั่น อยู่ระยะหนึ่ง แล้วท่องธุดงค์กัมมัฏฐานจนมีคุณธรรมแก่กล้า ได้รับมรรคผลจนมีชื่อเสียงขจรขจาย

สานุศิษย์เมื่อครั้งที่หลวงปู่มาอยู่สุรินทร์ และร่วมในกองทัพธรรมแห่งอิสานใต้ ในช่วงที่หลวงปู่มาพักที่วัดนาสาม วัดป่าหนองเสม็ด และวัดบูรพาราม รวมเวลาทั้งสิ้น ๖๐ ปีเศษ ได้สร้างพุทธบุตรไว้ประดับวงการสงฆ์ฝ่ายวิปัสสนาธุระมากมาย จำนวนนับด้วยเรือนพัน

ลูกศิษย์อาวุโสที่มรณภาพแล้ว (ก่อนปีพุทธศักราช ๒๕๓๘ - วิทวัส) ซึ่งได้กล่าวถึงบ่อยในประวัติชีวิตของท่านที่นำเสนอข้างต้น ได้แก่

๑. พระเทพสุทธาจารย์ (โชติ คุณสมฺปนฺโน) วัดวชิราลงกรณ์ อำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา มรณภาพเมื่อวันที่ ๓ เมษายน ๒๕๑๘

๒. หลวงปู่สาม อกิญฺจโน วัดป่าไตรวิเวก ตำบลนาบัว อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ มรณภาพเมื่อวันที่ ๑ กุมภาพันธ์ ๒๕๓๔ อายุ ๙๑ ปีเศษ

๓. พระมหาพลอย อุปสโม ป.ธ. ๖ จากวัดสัมพันธวงศาวาส กรุงเทพฯ เมื่อคณะสงฆ์มณฑลนครราชสีมา ได้สถาปนาวัดบูรพารามขึ้นเป็นวัดธรรมยุตแห่งแรกของจังหวัดสุรินทร์ เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๗๖ แล้ว จึงมีบัญชาให้ พระมหาพลอย เดินทางมาฟื้นฟูการศึกษาฝ่ายพระปริยัติธรรม และได้ลาสิกขาออกมาใช้ชีวิตฆราวาสในภายหลัง

ลูกศิษย์อาวุโสที่ยังมีชีวิตอยู่ในขณะนี้ (พ.ศ. ๒๕๓๘) มีดังนี้

๑. พระราชวิสุทธิธรรมรังษี (เปลี่ยน โอภาโส) อดีตเจ้าอาวาสวัดป่าโยธาประสิทธิ์ ปัจจุบันพำนักอยู่ที่วัดบูรพาราม เป็นศิษย์ผู้ร่วมงานเคียงบ่าเคียงไหล่กับหลวงปู่มาตลอด ปัจจุบันอายุ ๗๙ สุขภาพยังแข็งแรงมาก ยังออกเดินบิณฑบาตทุกเช้า

๒. พระราชปัญญาวิสารัท (เหลือง ฉนฺทาคโม) เจ้าอาวาสวัดกระดึงทอง อำเภอเมือง จังหวัดบุรีรัมย์ และเจ้าคณะจังหวัดบุรีรัมย์ฝ่ายธรรมยุต

๓. พระรัตนากรวิสุทธิ์ (เสถียร สถิโร) เจ้าอาวาสวัดบูรพารามสืบต่อจากหลวงปู่ขณะนี้ (พ.ศ. ๒๕๓๘) มีอายุ ๗๓ ปี

๔. พระครูเขมคุณโสภณ (จันทร์ เขมสิริ) วัดป่าสาลวัน อำเภอเมือง จังหวัดนครราชสีมา

๕. หลวงพ่อสุวัจน์ สุวโจ วัดถ้ำศรีแก้ว อำเภอกุดบาก จังหวัดสกลนคร

ลูกศิษย์รุ่นกลาง ที่พอจะนึกชื่อได้ มีดังนี้

๑. พระโพธินันทมุนี (พระมหาสมศักดิ์ ปณฺฑิโต) อดีตพระครูนันทปัญญาภรณ์ อุปัฏฐากใกล้ชิดหลวงปู่มาตั้งแต่บวชเป็นสามเณร ติดต่อมาจนกระทั่งหลวงปู่มรณภาพ เป็นเวลา ๔๐ ปี ปัจจุบันอายุ ๖๔ ปี พรรษา ๔๒

๒. พระมงคลวัฒนคุณ (พระมหาเพิ่ม กิตฺติวฒฺฑโน) เจ้าอาวาสวัดถ้ำไตรรัตน์ และอดีตเจ้าอาวาสวัดวชิราลงกรณ์ อำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา

๓. พระวิสุทธินายก (บุญเอียด พุทฺธวํโส) เจ้าอาวาสวัดไตรรัตนาราม อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ เจ้าคณะจังหวัดสุรินทร์ฝ่ายธรรมยุต

๔. พระครูพนมศีลคุณ (สวน สารธมฺโม ) เจ้าอาวาสวัดเขาสวาย อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ สถานที่จัดพิธีพระราชทานเพลิงศพ และที่ประดิษฐานพระธาตุเจดีย์ของหลวงปู่

๕. พระครูญาณกิจไพศาล (ใหญ่ ญาณวีโร) เจ้าอาวาสวัดป่าตาเตน อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์

๖. พระครูปิยธรรมโสภณ (หืน) วัดป่าไพศาล อำเภอประโคนชัย จังหวัดบุรีรัมย์

๗. พระครูวีรากรณ์วิสุทธิ์ (เด่น) วัดป่าชัยมงคล จังหวัดสุรินทร์

ลูกศิษย์รุ่นหลังๆ เท่าที่พอนึกได้ มีดังนี้

๑. พระครูญาณวิริยาคม (เยื้อน) วัดเขาศาลา อำเภอบัวเชด จังหวัดสุรินทร์

๒. พระครูภาวนาวิสุทธิ์ (ตรีคูณ) วัดป่าประโคนชัย อำเภอประโคนชัย จังหวัดบุรีรัมย์

๓. พระครูเกษตรคุณารักษ์ (เคล็ม) วัดป่าอุดมธรรม อำเภอกระสัง จังหวัดบุรีรัมย์

๔. พระครูธรรมประเวที วัดทุ่งโพธิ์ อำเภอเมือง จังหวัดบุรีรัมย์

๕. พระครูบริรักษ์พัฒนา (เสวย) วัดบุรีรัมย์รัตนารมย์ อำเภอเมือง จังหวัดบุรีรัมย์

๖. หลวงพ่อกิม ทีปธมฺโม วัดป่าดงดู อำเภอลำดวน จังหวัดสุรินทร์ มีชื่อเสียงในด้านจิตภาวนา

๗. พระอาจารย์คืน วัดบวรสังฆาราม ตั้งอยู่หน้าเรือนจำจังหวัดสุรินทร์ ตำบลนอกเมือง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์

๘. พระอาจารย์สุพร วัดปราสาทจอมพระ อำเภอจอมพระ จังหวัดสุรินทร์

๙. พระอาจารย์วสันต์ วงคีโส วัดเขาโต๊ะ อำเภอกาบเชิง จังหวัดสุรินทร์

๑๐. พระเทพสิทธิญาณรังสี (จันทร์ คเวสโก) หรือ "หลวงตาจันทร์" วัดป่าชัยรังสี อำเภอเมือง จังหวัดสมุทรสาคร

๑๑. พระครูสถิตปัญญาคุณ (พิรุณ คีรีปุณฺโณ) วัดปรือเกียน อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์

๑๒. พระครูบุญเลี้ยง วัดวอชิงตันวราราม กรุงวอชิงตัน ดี.ซี. สหรัฐอเมริกา

๑๓. พระอาจารย์ทองย้อย วัดธรรมรังษี นครซิดนีย์ ประเทศออสเตรเลีย

๑๔. พระอาจารย์จำเริญ วัดปารีส นครปารีส ประเทศฝรั่งเศส

๑๕. พระอาจารย์สุจิต สุจินฺโน วัดเบอร์ลิน นครเบอร์ลิน ประเทศเยอรมัน

๑๖. พระอาจารย์ทนงศักดิ์ วัดป่าธรรมชาติ จังหวัดเชียงใหม่

๑๗. พระมหาเหรียญ วัดป่าธรรมชาติ ลองบีช แคลิฟอร์เนีย สหรัฐอเมริกา

๑๘. พระอาจารย์เจิม วัดนรนารถสุนทริการาม กรุงเทพฯ

๑๙. พระอาจารย์ทอง วัดญาณสังวราราม จังหวัดชลบุรี

๒๐. พระครูลีบาลอง วัดอโศการาม กรุงนิวเดลี ประเทศอินเดีย

ยังมีพระภิกษุสามเณรอีกเป็นจำนวนมากที่เป็นศิษย์หลวงปู่ช่วงหลังๆ ต้องกราบขออภัยด้วยที่ไม่สามารถกล่าวนามได้หมด ณ ที่นี้

หน้าต่อไป