Fine Bookbinding

Conservation of Books and Archives
Paper, leather & parchment

Josée Van Loon

GOLD LEATHER IN THE

LOW COUNTRIES

Historical note

For more details on old maps and atlasses (and globes) describing the geographical area of the 'Netherlands' in its broadest significance, use the WWW-site of Atlantes Neerlandici.

GOUDLEER IN

DE LAGE LANDEN

uit "Geschiedenis van het goudleer"

door Josée Van Loon

Uitgever

Art Restorers Association, vzw

Antwerp-Belgium

Newsletter 'Contact', 1994 Abstract, May-June, 10-11

De geschiedenis van het goudleer start in de VIde eeuw op het Afrikaanse continent. Gedurende deze periode werd het gemaakt te GHADAMES of RHADAMES dat zich thans in Libië bevindt (oase in het noordoosten, dicht bij de Algerijnse en Tunesische grens die thans 7.000 inwoners telt). Dit was vanaf de XIIde eeuw een zeer belangrijk centrum. De Spanjaarden hebben het goudleer de naam "Guadamaciles" gegeven.

Tijdens de Middeleeuwen kwam het goudleer uit Spanje. Deze "Guadamaciles" werden in verschillende steden geproduceerd en zo ook te Cordoba, een stad die vooral bekend was voor het vegetaal looien van leder. De produktie zou er reeds in de IXde eeuw bestaan hebben. Het diende als voorbeeld voor vele andere produktieplaatsen die achteraf in het Noorden (Castilië) en in Catalonië opgericht werden. Bekende steden zijn: Madrid, Valladolid, Ciudad, Rodrigo. Het werd tevens in Lissabon geproduceerd (huidige Portugal).

De produktie en de kwaliteit van het goudleer werd gecontroleerd door de Gilden. Van de "Guadamecileros" van Cordoba is een oorkonde bewaard gebleven die dateert uit 1528. Het werd van de XIVde tot de XVIIde eeuw geëxporteerd naar verschillende delen van Europa en later naar de Spaanse koloniën in Amerika. Vandaar dat men vanaf de XVIIde en XVIIIde eeuw meer en meer de benaming "Spaans of Cordobaans" leder is gaan gebruiken. Dit was vooral het geval in de XIXde eeuw.

In de XVIIde eeuw werd de produktietechniek van het goudleer in de rest van Europa geïntroduceerd nadat de Moren uit Spanje verdreven werden door Filips II (1611). Voor Spanje zelf betekende dit een zware klap in de goudleder-industrie.

De nieuwe goudleder-bedrijven vestigden zich toen vooral in Italië, waaronder te Milaan, Venetië, Bolognia, Rome en Napels. Venetië blijkt het belangrijkste centrum geweest te zijn. Daar werd de techniek licht gewijzigd (minder reliëf).

Zij kwamen ook naar Frankrijk te Marseille, Avignon, Parijs en Lyon (1586) en tevens naar Vlaanderen waar het reeds in 1511 zou geproduceerd worden. Ook in andere landen zou het geproduceerd worden waaronder Engeland (Londen) en Holland. In Duitsland is er slechts een geringe doorbraak geweest (Hamburg, Augsburg en Berlijn). Het meest gekende centrum in Noord Europa voor de produktie van goudleer is ongetwijfeld in het Zuiden van de lage Nederlanden geweest en vooral te Mechelen. Daarin heeft de familie Vermeulen een zeer belangrijke rol gespeeld.

Van de XVII eeuw tot 1797 is Mechelen een zeer belangrijk produktiecentrum geweest. Het werd tevens, alhoewel op veel kleinere schaal, gemaakt te Gent, Luik, Brussel, leper en Antwerpen. In het Noorden der Nederlanden zijn vooral Amsterdam (vanaf 1612) en Den Haag belangrijke centra geweest.

Het goudleer in de Nederlanden is gekenmerkt door zijn sterk reliëf. In Spanje en Frankrijk gebruikte men vooral schaaps- en geiteleder terwijl in onze streken vooral het mooie kalfsleer werd aangewend. Het goudleer was zeer geliefkoosd als muurbekleding maar werd ook toegepast op stoelen, meubels, tafelbekleding, koffers en kazuifels. Men vond het zowel in vorstelijke bedrijven als in rijk geornamenteerde burgerswoningen.

De bouw van een stuk goudleer Op het leder wordt eerst een laag vislijm of een ander eiwitlaagje, aangebracht. Daarop komt bladzilver (of bladtin of bladlood) en wel over de volledige oppervlakte van het leder. Na het polijsten van het zilver volgt opnieuw een laagje eiwit. Daarna wordt het verzilverde leder bedekt met een geelbruine vernislaag. Dit geeft de "gouden tint". Nadat het vel verguld is, wordt met een drukplaat een decoratief motief ingeperst (mmestal bloemmotief). De drukplaat, meestal 75 x 65 cm groot, bevat een negatief (uitgehold) motief. Het goudleder wordt met de "vergulde" bovenzijde tegen de mal gedrukt. Tegen de onderzijde van het leer legt men doorgaans een tegenmal (soms dik opgevouwen linnen). De voorstelling van de drukplaat wordt in het leder geperst (twee tot drie cm). Nadat deze drukprocedure wordt het goudleder beschilderd; zeer eenvoudig (één of twee kleuren) of met meerdere kleuren. Daarvoor zowel worden dekkende en glazuurverven gebruikt.

LE CUIR DORE DANS LES

PAYS BAS

l'Histoire du cuir doré

par Josée Van Loon

Editeur

Art Restorers Association, vzw

Antwerp-Belgium

Newsletter 'Contact', 1994 Abstract, May-June, 10-11

L'histoire du cuir doré commence au VIme siècle sur le continent africain a Ghadames (ou Rhadames), une ville qui se trouve actuellement en Libye (une oasis située dans la partie nord-ouest du pays, près de la frontière algérienne et tunisienne, qui compte aujourd'hui 7.000 habitants). A partir du XIIme siècle, ce centre prend encore plus d'importance. C'est pourquoi les espagnols appellent le cuir dore "Guadamaciles".

Au Moyen-Age le cuir dore nous parvient de l'Espagne. Les "Guadamaciles" sont fabriques dans plusieurs villes, entre autres a Cordoue, surtout réputée pour son tannage végétal du cuir. On y aurait connu la fabrication du cuir dore des le IXme siècle. Cordoue a donné l'exemple a de nombreuses autres villes dans le nord (Castille) et en Catalogne. Quelques villes productrices parmi les plus connues: Madrid, Valladolid, Ciudad Rodrigo, et même Lisbonne (aujourd'hui au Portugal).

Le procédé de la fabrication et la qualité du produit étaient contrôlés par les corporations. 11 nous reste une charte de la corporation des "Guadamecileros" de Cordoue, qui date de 1528. Du XIVme au XVIIme siècle, le cuir dore est exporte dans toute l'Europe, et plus tard vers les colonies espagnoles d'Amérique. C'est cette position dominante de la production espagnole qui fait que l'on utilise de plus en plus le terme "cuir de Cordoue" ou 'Cuir d'Espagne", surtout au XIXme siècle.

La technique même de la fabrication du cuir dore est exportée vers le reste de l'Europe a partir du XVIIme siècle lorsque Philippe II réussit a expulser les Maures d'Espagne. Mais cette évolution a mis l'industrie espagnole du cuir dore en difficulté.

De nouvelles industries du cuir dore s'installent alors surtout en Italie, a Milan, Venise, Bologne, Rome et Naples. Le centre le plus important est Venise, ou l'on change également la technique de production (relief moins prononcé).

L'industrie s'implante aussi en France (Marseille, Avignon, Paris, Lyon (1586) et en Flandre (des 1511). D'autres pays, tels que l'Angleterre (Londres) et la Hollande, voient également cette nouvelle industrie s'installer. Par contre, cette technique ne rencontre que peu de succès en Allemagne (Hambourg, Augsbourg, Berlin).

En Europe du Nord, la région la plus connue pour la fabrication du cuir dore est certainement le sud des Pays-Bas, et plus spécifiquement Malines. La famille Vermeulen a joue un rôle important dans ce développement. Du XVIIme siècle jusqu'en 1797, Malines est un centre important de production. D'autres centres de moindre importance se développent a Gand, Liège, Bruxelles, Ypres et Anvers.

Dans le nord des Pays-Bas, les centres les plus importants sont Amsterdam (a partir de 1612) et La Haye. Le cuir dore des Pays-Bas se caractérise par son relief prononcé. En Espagne et en France, on utilise surtout du cuir de mouton et de chèvre, alors que dans nos contrées on utilise plutôt le cuir de veau, de qualité supérieure.

Le cuir doré était surtout utilisé pour la décoration des murs, mais aussi pour les chaises, les tables, les chasubles et les valises, dans les demeures des nobles et dans les maisons bourgeoises richement décorées. On fabrique deux moules dans un matériau dur. Les moules sont gravées avec un relief décoratif, en positif et en négatif.

Auguste Denis Fougeroux de Bondaroy (mission of the Académie Francaise, Paris 1762): "Art de travailler les cuirs dorés ou Argentés". Text used by "Diderot" and "Le Rond d'Alembert" , Encyclopédie du cuir doré.

Delsaerdt P.: Gold leather and lead letters: Antwerp's Plantin-Moretus Museum. In: The Low Countries: arts and society in Flanders and the Netherlands: a yearbook, 1994/1995, 236-243.

Vermeulen J.A., Jacobs C. & Vercluysen J.: "Secreetboeck van schoone diverse ende eerlijcke konsten gevonden door J.A.Vermeulen, goudleermaker der Stad Mechelen Anno 1677". Description of the techniques used in the production of gold leather in Flanders. (Inventaris van het Fonds der lederverwerkende ambachten, Stadsarchief Mechelen, 1989, nr.89).

Interesting WWW-sites: Gold Leather

Bijlokemuseum te Gent (België). Voornaamste van de Oudheidkundige Musea van de Stad Gent. Is ondergebracht in Bijloke-abdij. Het bezit een gevarieerde verzameling kunstschatten. Wandbekleding in goudleer.

Burgerweeshuis in Zierikzee (Nederland) met Regentenkamer (goudleer en tincollectie uit de XVIde, XVIIde en XVIIIde eeuw).

Noord Holland Goudleerbehang.

Peles Palace Preserves the traces of some famous names: Emperor Franz Josef and King Alexander of Serbia.The decorations and furniture combine several styles from the Italian and English renaissance to rococo and hispanomaur. The sitting-room is decorated with Cordoba leather ceiling.

Plantin-Moretus Museum, gelegen aan de Vrijdagmarkt in het hartje van het oude Antwerpen (België). Op de benedenverdieping wandelt men door de XVIIde eeuwse salons met familieportretten door P.P. RUBENS, kunstkabinetten, wandtapijten, maar ook 16de eeuwse kamers, behangen met goudleer.

Repertorium van de artikels van de Oudheidkundige Kring van Mechelen.

Schiedam (Nederland). Restauratie Goudleerbehang.

Voorouders en hun werk met artikelen en literatuur- verwijzingen over o.a. apothekers, goud- en zilversmeden, boekdrukkers, boekbinders, Maasschippers, glasblazers, goudleer- en behangmakers.

^{Page updated, 22nd of May 2004
© Josee Van Loon - Atelier Coperta, Ghent-Belgium
E-mail : josee.vanloon@skynet.be
See also Wep-page : Josée Van Loon - Atelier Coperta, Ghent-Belgium}