Bệnh Tiểu Đường và Vơng Mạc Do Tiểu Đường(Diabetic Retinopathy) Giang Nguyễn Trịnh, R.Ph, D.Ph. Bệnh tiểu đường là bệnh mà Y sĩ ngoại chẩn thường trị liệu rất nhiều. Theo tài liệu của Department of Health and Human Services năm 1995, th́ 44% những lần thăm viếng Y sĩ ngoại chẩn là những người trên 65 tuổi và mắc bệnh tiểu đường. Số tử vong theo tường tŕnh của National Institute of Diabetes, Digestive, and Kidney th́ trong năm 1993 có 400,000 người chết v́ bệnh tiểu đường. Lư do chết trên giấy chứng tử cho biết bệnh tiểu đường là nguyên do tử vong đứng thứ bẩy trong nước Mỹ. (Diabetes statistics. Bethesda, Md.: Department of Health and Human Services, Public Health Service, National Institute of Diabetes, Digestive and Kidney Disease, 1995: NIH publication no. 96-3926). Trên nước Mỹ có cỡ 14 triệu người mắc bệnh tiểu đường và có thể có đến 8 triệu người không hề biết rằng ḿnh mắc bệnh tiểu đường. (Diabetes overview. Bethesda, Md.: Department of Health and Human Services, Public Health Service, National Institutes of Health, 1992; NIH publication no. 92-3235). Hàng năm có cỡ 648,000 trường hợp tiểu đường mới, xẩy ra không chênh lệch bao nhiêu cho cả hai phái nam và nữ, nhưng tỷ lệ mắc bệnh cao hơn ở những nhóm dân tộc thiểu số. Tiểu đường loại 2 (loại không tùy thuộc vào insulin) chiếm đến 90% trong số những người mới t́m ra là bị mắc bệnh ( Harris MI. Prevalence of non-insulin-dependent diabetes and impaired glucose tolerance. In: National Diabetes Data Group. Diabetes in America: diabetes data compiled 1984. Bethesda, Md.: Department of Health and Human Services, Public Health Service, National Institutes of Health, 1985; NIH publication no. 85-1468.) Bệnh tiểu đường có thể gây nên những biến chứng trầm trọng như hư thận, hư hại vơng mạc, và những bệnh cho đôi chân mà nếu nặng có thể phải cưa chân. Phần bài viết dưới đây chỉ trú trọng vào bệnh vơng mạc do tiểu đường. Bệnh Tiểu Đường Và Vơng Mạc Do Tiểu Đường (Diabetic Retinopathy) Chín mươi phần trăm bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường loại 1 và 65 % bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường loại 2 sẽ bị bệnh vơng mạc sau khi bệnh tiểu đường bộc phát. Bệnh vơng mạc do tiểu đường là lư do cao nhất thường gây mù loà ở Mỹ. Mười một phần trăm những trường hợp mới người mù chính thức là do bệnh vơng mạc tiểu đường. Trong số này th́ 12% ở lứa tuổi 20 đến 44 và 19% ở lứa tuổi 45 đến 64. Nếu kiểm soát được lâu dài và giữ được mức đường trong máu gần b́nh thường th́ sự phát bệnh vơng mạc do tiểu đường tiến triển chậm hơn. (American Family Physician, Vol 56, Number 8, November 15 1997. Guidelines on the Care of Diabetic Nephropathy, Retinopathy and Foot Disease). Tài liệu y khoa cũng đă cho thấy ḍ t́m sớm bệnh vơng mạc có thể cứu được thị lực. Hầu hết những bảng hướng dẫn đều khuyến cáo người mắc bệnh tiểu đường nên có một cuộc thử mắt hay soi đáy mắt hàng năm. Bệnh nhân bị bệnh tiểu đường loại 1 nên khám mắt hàng năm, bắt đầu từ lúc bệnh tiểu đường xuất hiện nhưng không trước khi đến tuổi dậy th́. Bệnh nhân loại 2 tiểu đường nên khám soi đáy mắt hàng năm bắt đầu ngay sau khi khám ra bị bệnh. Với bệnh nhân phụ nữ mang thai cần khám mắt rất sớm, ngay trong ba tháng đầu của thời kỳ thai nghén. Mang thai và tiểu đường cao trong máu đều liên quan đến bệnh vơng mạc tiểu đường. Quang đông bằng laser đă cho thấy rất có hiệu nghiệm để ngăn ngừa mù loà. Bệnh vơng mạc do tiểu đường (Diabetic Retinopathy) Diabetic retinopathy xẩy ra khi những mạch máu nhỏ trong vơng mạc bị hư hại do bệnh nhân bị bệnh tiểu đường kinh niên. Vơng mạc là một màng mô lót trong mắt, phần ngoài vơng mạc ở gần mạch mạc (choroid) có chứa nhiều sắc tố để ngăn ánh sáng đi qua; phần ở trong gần xoang nhăn cầu có chứa tế bào h́nh que, và h́nh nón có nhiệm vụ thu nhận ánh sáng và dây thần kinh liên hệ có nhiệm vụ chuyển hóa ánh sáng thu nhận này thành những dấu hiệu mang đến thần kinh thị giác, từ thần kinh thị giác, những tín hiệu này biến thành h́nh ảnh. Sự hư hại vơng mạc là do sự thiếu dưỡng khí cung cấp đến các tiểu mạch máu trong mắt làm những mạch máu này bị bể vỡ rỉ vào điểm vàng (macula) trên vơng mạc. Điểm vàng (macula/lutea) là vết màu vàng trên vơng mạc phía sau mắt bao quanh vùng tập trung lớn nhất của các tế bào h́nh nón (fovea). Những mạch máu bể này có thể được tiêu hủy trong vơng mạc, những sẹo để lại có thể làm giảm thị lực. Khi sự hư hại vơng mạc cứ tiếp tục xẩy ra, những mạch máu nhỏ mới được tạo nên trên mặt vơng mạc . Những mạch máu mới này rất yếu, dễ bể và chảy máu vào trong vào trong thủy dịch, bệnh nhân đôi lúc nh́n thấy những điểm đen trong mắt là do sự xuất huyết hiện diện trong thủy dịch. Sự xuất huyết trong mắt có thể gây nên chứng bong vơng mạc. Chứng bong vơng mạc này nguy hiểm và cần được điều trị ngay để tránh trường hợp bị hoàn toàn mất thị lực và mù mắt luôn. Chứng bong vơng mạc thường không đau đớn, chỉ làm bệnh nhân nh́n mờ nḥa, thấy ánh sáng chớp, lềnh bềnh, hay có bóng mờ một phần trong thị lực. Những bệnh nhân bị bệnh tiểu đường loại 1 và loại 2, dù dùng thuốc chích dưới da hay thuốc uống đều nên đi khám bác sĩ nhăn khoa thường xuyên hàng năm. Bệnh vơng mạc tiểu đường gồm hai loại, loại chỉ xuất hiện phía sau mắt gồm cả loại tiểu đường viêm điểm vàng (non-proliferative diabetic nephropathy, diabetic macular edema) và bệnh vơng mạc tiểu đường do mọc thêm mạch máu trên vơng mạc (proliferative diabetic retinopathy). Nếu khám phá sớm, bệnh vơng mạc do tiểu đường gây nên có thể điều trị bằng phương pháp giải phẫu laser. Giải phẩu bằng laser được dùng để trị cả hai loại tiểu đường viêm điểm vàng và bệnh vơng mạc tiểu đường do mạch máu mới gây nên (diabetic macular edema và proliferative diabetic retinopathy). Trong trường hợp proliferative diabetic retinopathy, phương pháp được dùng là quang đông bằng laser (laser photocoagulation). Quang đông bằng laser có thể điều trị cho từng điểm rải rác trên vơng mạc (scatter/panretinal laser photocoagulation). Cần lưu ư là quang đông bằng laser điều trị và ngăn ngừa được những mạch máu nhỏ vỡ trên vơng mạc, và giảm được mù ḷa nhưng không chữa khỏi được bệnh. Nếu bệnh nặng hơn nữa, phương pháp lấy bỏ pha lê dịch trong mắt (vitrectomy) có thể cần thiết để lấy đi thủy dịch chứa những chất đục này và sau đó thay thế bằng nước muối. Nói tóm lại, những bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường cần phải kiểm soát lượng đường trong máu kỹ lưỡng bằng dụng cụ đo lượng đường trong máu, liều lượng thuốc uống hay chích dưới da, và phải đi khám mắt thường xuyên hàng năm để làm giảm nguy cơ bị mắc bệnh hư hại vơng mạc do tiểu đường gây nên.
| |