คุณสมบัติทั่วไปของนางในวรรณคดี
ผู้หญิงไทยในสมัยก่อนส่วนมากมักจะมีกิริยามารยาทเรียบร้อยสมกับเป็นกุลสตรีไทย ซึ่งเหมือนกับนางในวรรณคดีต่างๆหลายคน เช่น นางบุษบา เป็นผู้หญิงที่มีคุณสมบัตินี้อยู่ในตัว เพราะนางเป็นผู้มีความนอบน้อม มีสัมมาคารวะต่อผู้ใหญ่ รู้กาลเทศะ พูดจาอ่อนหวาน
"ครั้นถึงจึงถวายอัญชลี พระชนกชนนีนาถา"
เมื่อเปรียบกับหญิงไทยในปัจจุบันแล้วจะเห็นได้ว่ามีความแตกต่างพอสมควร ความเรียบร้อยของผู้หญิงปัจจุบันลดน้อยลง ขาดความระมัดระวังในกิริยามารยาท และไม่ค่อยคำนึงถึงกาลเทศะเท่าไรนัก ที่เป็นเช่นนี้อาจเนื่องมาจากการที่ยุคสมัยเปลี่ยนไป มีความเจริญและรับวัฒนธรรมตะวันตกมากขึ้น ความเป็นกุลสตรีไทยจึงลดลง ซึ่งถ้าไม่พยายามที่จะปลูกฝังคุณสมบัติข้อนี้ไว้ ความเป็นกุลสตรี ของหญิงไทยก็จะยิ่งลดน้อยลงก็ได้
ตามขนบธรรมเนียมไทยแต่โบราณ การรักษาความบริสุทธิ์การรักนวลสงวนตัวเป็นเรื่องที่สำคัญยิ่งซึ่งตัวอย่างของนางวรรณคดีที่มีความรักนวลสงวนตัว คือ นางวันทองและนางบุษบา บางคนอาจเห็นว่านางวันทองนั้นหาได้รักนวลสงวนตัวไม่ แต่ความเป็นจริงแล้วนางเป็นคนที่รักนวลสงวนตัว ดังจะเห็นได้จาคำพูดของนางกับพลายแก้วที่ไร่ฝ้าย
"อันตัวน้องมิใช่ของอันเคยขาย จะเรียงรายกลางหนหาควรไม่"
ส่วนความรักนวลสงวนตัวของนางบุษบาจะเห็นได้จากการที่นางไม่ยอมอิเหนา ไม่ว่าจะถูกเล้าโลมแค่ไหนก็ตาม ซึ่งแสดงให้เห็นคุณสมบัติข้อนี้อย่างชัดเจน
หากกล่าวถึงหญิงในปัจจุบันโดยเฉพาะวัยรุ่นสมัยใหม่อาจจะมองว่าความคิดเรื่องนี้เป็นเรื่องล้าสมัย ดังจะเห็นได้จาก การที่มีการทดลองอยู่ด้วยกันก่อนแต่งงาน หรือการแต่งตัวที่ไม่เหมาะสม
เมื่อศึกษาลักษณะของนางวรรณคดีทำให้เรารู้ว่าคุณสมบัติข้อดีควรที่จะส่งเสริมให้ยังคงอยู่ในหญิงไทย ไม่ว่าประเทศของเราจะพัฒนาทางด้านเทคโนโลยี หรือรับวัฒนธรรมตะวันตกมามากเพียงใด เราก็ไม่ควรที่จะละทิ้งคุณสมบัติข้อนี้
นอกจากผู้หญิงไทยจะมีกิริยามารยาทที่อ่อนหวาน รูปร่างหน้าตางดงามแล้ว ผู้หญิงไทยก็มีความกล้าหาญอยู่ในตัวมาเป็นเวลานานแล้ว ถ้าดูผ่านทางในวรรณคดีแล้วนั้น นางสุวรรณมาลีและนางละเวง น่าจะเป็นตัวอย่างทีดีและเห็นได้ชัด เพราะนางทั้งสองสามารถดูแลบ้านเมืองและออกรบโดยที่ไม่กลัวภัยอันตรายหรือแม้ห่วงชีวิตของตน ซึ่งตัวอย่างความกล้าหาญของนางสุวรรณมาลีเห้นได้จากตอนที่มีศึกเก้าทัพมาตีเมืองผลึก
"น้องจะขอต่อยุทธ์จนสุดฤทธิ์ เอาชีวิตแทนทดบทศรี"
ความกล้าหาญที่มีในนางวรรรคดี หญิงไทยในปัจจุบันก็มีเช่นกัน ถึงแม้ผู้หญิงในสังคมปัจจุบันจะไม่ต้องออกรบ แต่ความกล้าหาญของผู้หญิงเหล่านี้ คือความกล้าหาญที่จะออกไม่เผชิญโลกด้วยตนเอง ไม่ต้องพึ่งพาอาศัยผู้ชาย รวมทั้งความกล้าที่จะแก้ปัญหาที่เข้ามาในชีวิตโดยไม่ท้อถอยมากขึ้น ซึ่งความกล้าหาญเหล่านี้คงจะมีต่อไปในตัวผู้หญิงไทยในอนาคตด้วย เนื่องจากสภาพสังคมบังคับให้ผู้หญิงต้องพึ่งพาตัวเองมากขึ้น ดังนั้นผู้หญิงจึงต้องมีคุณสมบัติข้อนี้
สำหรับผู้หญิงปัจจุบันแล้วหน้าที่บางอย่างอาจจะไม่ได้ทำอย่างเต็มที่เหมือนผู้หญิงสมัยก่อน เช่นในฐานะภรรยาและแม่ที่ดี ไม่ใช่ว่าผู้หญิงสมัยนี้จะไม่รับผิดชอบหน้าที่ดังกล่าว แต่เนื่องจากสภาพสังคมปัจจุบันที่มีแต่ความรีบเร่ง อีกทั้งผู้หญิงต้องทำงานนอกบ้าน ทำให้เวลาที่จะรับผิดชอบหน้าที่เหล่านี้ลดน้อยลงไป และคาดว่าปัญหาเดียวกันนี้ก็จะเกิดในอนาคตอีกด้วย ส่วนในฐานะลูกนั้นไม่ว่าผู้หญิงสมัยไหนก็ดูแลบิดามารดาของตนอยู่เสมอ
เรื่องความดีของมนุษย์ถือเป็นเรื่องสำคัญที่คนไทยให้ความสำคัญมาตั้งแต่โบราณ นางในวรรณคดีไทยโดยส่วนใหญ่ จะถูกกำหนดให้มีความดี ด้านใดด้านหนึ่งหรือหลายๆ ด้าน แตกต่างกันออกไป หากจะมองความดีในแง่ของความซื่อสัตย์ จะเห็นได้ว่า นางสุวรรณมาลี นางละเวง และนางวันทอง ต่างก็เป็นตัวอย่างที่แสดงให้เห็นถึงความซื่อสัตย์ จงรักภักดีต่อสามี เช่น ตอนที่นางสุวรรณมาลีและนางละเวง ออกบวชตามพระอภัยมณี
ขอตามติดคิดคุณพระมุนี เป็นหลวงชีปรนนิบัติด้วยศรัทธา
ส่วนนางวันทอง ในตอนที่ขุนช้างต้องการนางวันทองไปเป็นภรรยาตน นางวันทองก็ไม่ยอมง่ายๆ เพราะถือว่าตนเป็นภรรยาขุนแผนแล้ว ตั้งใจมั่นรอคอยขุนแผนเท่านั้น ดังคำกลอนที่ยกมา ความว่า ข้านอนกับขุนช้างก็จริงอยู่ แต่ได้สู้รบกันเป็นหนักหนา
เสียตัวชั่วใช่จะตื่นตา เพราะพรายเขาเข้ามาสะกดไว้
เมื่อเปรียบเทียบผู้หญิงไทยในปัจจุบันกับนางในวรรณคดีซึ่งเป็นตัวแทนของหญิงไทยในอดีต จะเห็นได้ว่าความคิดนี้ยังคงเป็นที่เชื่อถือและปฏิบัติกันอยู่ในปัจจุบัน อย่างไรก็ตาม เนื่องจากสภาพสังคมในปัจจุบัน การอบรมที่ต่างกัน ค่านิยมที่เปลี่ยนไป ผู้หญิงในปัจจุบันจึงปฎิบัติแตกต่างกันไป คือ มีความซื่อสัตย์ จงรักภักดีต่อสามีลดน้อยลงไป
6.ความฉลาดและการรู้จักเข้าสังคม
นางในวรรณคดีจำนวนไม่น้อย แสดงให้เห็น ความฉลาด และการรู้จักเข้าสังคม ออกมาอย่างเด่นชัด ในเรื่องความฉลาด จะขอยกกรณีของนางวาสิฏฐีเป็นตัวอย่าง นางได้คิดหาอุบายช่วยให้สาตาเคียร สามีของนาง รอดพ้นจากโทษทัณฑ์ ซึ่งจะได้รับหากไม่สามารถจับตัวองคุลีมาลมาได้ โดยนางเสนอให้ทูลเชิญพระเจ้าอุเทนไปพบองคุลีมาล ที่ขณะนี้บวชเป็นพระภิกษุแล้ว เมื่อได้พบกับองคุลีมาล พระเจ้าอุเทนก็อภัยโทษให้แก่ สาตาเคียร ด้วยความฉลาดของวาสิฏฐี นางได้ถือโอกาสนี้ขอบวชเป็นภิกษุณีซึ่งสาตาเคียรก็ไม่อาจปฏิเสธได้ ส่วนเรื่องการรู้จักเข้าสังคม ก็สามารถเห็นได้จากการประพฤติปฏิบัติของนางในวรรณคดี เช่น นางละเวง จะปฏิบัติต่อบุคคลต่าง ๆ ไปตามฐานะ และกาลเทศะ จาก ตอนที่นางพูดคุยกับกษัตริย์เมืองต่าง ๆ ที่มาช่วยรบ นางก็ทำตัวให้เป็นที่รักใคร่ได้อย่างน่าเอ็นดู ดังคำกลอนว่า
ประภาษพลางทางชม้อยคอยสังเกต ให้สบเนตรหน่อนาถเหมือนมาดหมาย
พอแลสบหลบเลี่ยงเมียงชม้าย แกล้งประปรายให้แต่นัยนาฯ
และเมื่อเข้าพบสมเด็จพระสังฆราช นางก็ปฏิบัติตัวด้วยความอ่อนน้อม ดังคำกลอน ว่า
นางโฉมยงทรงรินสุราถวาย เสนานายหลายคนปรนนิบัติ
ลักษณะของนางในวรรณคดีที่ยกมานี้ สะท้อนให้เห็น ความฉลาด และการรู้จักเข้าสังคมของหญิงไทยในอดีต ซึ่งสามารถเห็นได้จากผู้หญิงในปัจจุบันเช่นเดียวกัน กล่าวคือ ด้วยสภาพสังคมที่มีการแข่งขันกันมากขึ้น ผู้คนต่างก็มีภาระของตัวเองต้องรับผิดชอบ ส่งผลให้ผู้หญิงปัจจุบันจำเป็นต้องช่วยเหลือตัวเองมากขึ้น ใช้สติปัญญา ความฉลาดจัดการกับชีวิตประจำวัน ซึ่งรวมไปถึงการทำงานเพื่อหาเลี้ยงชีพ และอีกเรื่องหนึ่งที่สำคัญคือ การรู้จักเข้าสังคม โดยส่วนใหญ่ ผู้หญิงที่ได้รับการอบรมมาเป็นอย่างดี จะสามารถปฏิบัติตัวได้อย่างเหมาะสม แต่มีผู้หญิงบางคน ประพฤติตนไม่สมควร เช่น การไม่แสดงความเคารพต่อผู้ที่อาวุโสกว่า การไม่สำรวมกิริยาวาจา อาจเป็นเพราะรับอิทธิพลจากวัฒนธรรมต่างชาติ โดยเฉพาะทางตะวันตกมากเกินไป โดยไม่เลือกปฏิบัติในสิ่งที่เหมาะกับสังคมไทย อย่างไรก็ดี แม้ว่าสังคมจะเปลี่ยนแปลงไปเช่นไร ผู้หญิงก็ยังสามารถอยู่ได้ หากมีความฉลาดในการใช้ชีวิต และรู้จักปฏิบัติตัวให้อยู่ร่วมกับสังคมได้อย่างเหมาะสม โดยไม่ลืมวัฒนธรรมที่ดีงามของไทย
