หนังสือแสดงกิจจานุกิจ

หนังสือแสดงกิจจานุกิจ
พิมพ์ครั้งแรกฉบับพิมพ์หิน พ.ศ.๒๔๐๘
เจ้าพระยาทิพากรวงษ์มหาโกษาธิบดี
(ขำ บุนนาค)

		ในด้านคุณค่าและสำคัญของหนังสือเล่มนี้ นักการศึกษาผู้มีชื่อเสียงใน
	อดีต  นายสุกิจ นิมมานเหมินทร์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษา (พ.ศ.๒๕๑๔) ผู้
	ฟื้นเอาหนังสือกิจจานุกิจ ที่ถูกลืมเลือนไปนานกลับมาพิมพ์ซ้ำในปี ๒๕๑๔ จนเป็น
	ที่นิยมแพร่หลายทั่วไปและต้องพิมพ์เพิ่มอีกหลายครั้งในเวลาไล่เลี่ยกันท่านเขียน
	ไว้ว่า

		เจ้าพระยาทิพากรวงษ์ พยายามเรียบเรียงหนังสือ แสดงกิจจานุกิจ
	(สำเร็จเมื่อปี พ.ศ.๒๔๐๘) "...ซึ่งท่านได้ไปเลือกสรรเอาแต่สิ่งซึ่งในขณะนั้นยัง
	ไม่เป็นที่ทราบกันทั่วๆ ไป เช่น ทางวิทยาศาสตร์ ทางภูมิศาสตร์ และทางศาสนา
	เปรียบเทียบ และโดยที่เหตุขณะนั้น พวกนักสอนศาสนาต่างประเทศก็เริ่มแสดง
	ความหักหาญ  โจมตีพุทธศาสนาว่าเป็นศาสนาล้าหลัง  เหมาะสำหรับชนชาติที่ด้อย
	พัฒนาเท่านั้น  ท่านเจ้าพระยาผู้นี้ จึงได้รวบรวมสิ่งซึ่งเป็นแก่นของพุทธศาสนา 
	และเหตุผลมาหักล้างข้อกล่าวหา คารมที่ท่านโต้ตอบกับพวกหมอสอนศาสนาทั้งที่
	เป็นชาวเยอรมัน แลที่เป็นชาวอเมริกัน ทำให้พวกเหล่านั้นต้องจำนนต่อคำชี้แจง  
	และเหตุผลของท่านหลายข้อ เมื่อท่านรวบรวมข้อความต่างๆ ของท่านเสร็จเรียบ
	ร้อยแล้ว  บรรดาโรงพิมพ์ต่างๆ ซึ่งส่วนมากเป็นของพวกมัชชันนารี ต่างก็รัง
	เกียจ เห็นว่าหนังสือของท่านนั้นจะขัดขวางต่อวิธีการเผยแพร่ศาสนาและหาคน
	ไทยเข้ารีตของเขา  จึงรวมหัวกันไม่ยอมรับพิมพ์ให้ โดยอ้างว่า เป็นหนังสือไม่
	เหมาะขัดต่อหลักการ และวัตถุประสงค์ของโรงพิมพ์ของเขา"
	
		เมื่อโรงพิมพ์หมอสอนศาสนาไม่ยอมพิมพ์  เจ้าพระยาทิพากรวงษ์ก็มา
	ตั้งโรงพิมพ์ของตนเอง  แบบที่เรียกกันว่า โรงพิมพ์หิน คือใช้แผ่นหินอ่อนสลัก
	เป็นแม่พิมพ์จำนวน ๓๙๐ หน้า พิมพ์ออกมาขายเท่าทุน โดยมิได้หวังกำไรแต่
	ประการใด และฉบับพิมพ์ครั้งแรกจำนวน ๒๐๐ เล่ม  ออกจำหน่ายในปี ๒๔๐๘  
	หลักฐานมาจากหนังสือพิมพ์บางกอกกาเลนเดอร์ (ฺBangkok Calendar) หน้า 
	๑๒๕ ปี ค.ศ.๑๘๖๕ ได้เอ่ยถึงจำนวนพิมพ์  อันเป็นปีที่ตรงกันกับการเรียบเรียง
	ต้นฉบับเสร็จ

		หลังหนังสือออกจำหน่ายแล้ว  เสียงวิพากษ์วิจารณ์ต่างๆ ก็เกิดขึ้นทั้ง
	ในหมู่คนไทยและชาวต่างประเทศที่เข้ามาอยู่ในประเทศ  โดยเฉพาะพวกหมอสอน
	ศาสนาไม่พอใจมาก  แต่ก็เป็นที่นิยมชมชอบของผู้ที่ใจเป็นกลาง ฝรั่งบางท่านได้
	นำเอาข้อความบางตอนในหนังสือเล่มนี้ไปแปลลงในหนังสือที่กล่าวพาดพิงถึง
	พุทธศาสนาในประเทศไทย

		นายเฮนรี อัลบาสเตอร์ (Henry Alabaster) นำเรื่องของเจ้าพระยา
	ทิพากรวงษ์ฯ ไปกล่าวอ้างในหนังสือ The Wheel of the Law จนก่อให้เกิด
	ความพิศวงในวงการนักอ่านทางยุโรปในขณะนั้น  ต่อมาอัลบาสเตอร์ยังได้เลือก
	เฟ้นบางตอนจากหนังสือแสดงกิจจานุกิจไปแปลเป็นภาษาอังกฤษ  แล้วตีพิมพ์
	เป็นหนังสือเล่ม ชื่อ The Modern Buddhist (ชาวพุทธอันทันสมัย) จัดพิมพ์
	โดย บริษัททรึบเนอร์ (Trubner & Co.) ในกรุงลอนดอน ปี ค.ศ.๑๘๗๐ (พ.ศ.
	๒๔๑๓)
กลับไปหน้าแรก