นิทานชาดก    นิทานนานาชาติ    นิทานเด็ก

สถานที่ตรัสชาดก

เชตวันมหาวิหาร นครสาวัตถี

สาเหตุที่ตรัสชาดก

ในสมัยพุทธกาล มีพระภิกษุรูปหนึ่ง ประพฤติตนเรียบร้อย ขยันหมั่นเพียร ในการศึกษา พระธรรม วินัย และช่วยกิจ ของสงฆ์ อย่างดีเยี่ยม จนเป็นที่รักของ เพื่อนพระภิกษุด้วยกัน

ครั้นศึกษาพระธรรมวินัย ได้ครบ 5 พรรษา แตกฉานในพระปริยัติธรรมดีแล้ว จึงได้ไปขออุบายจาก พระสัมมาสัมพุทธเจ้า เพื่อเจริญภาวนาให้ใจสงบ แล้วกราบทูลลาไป ทำความเพียรอยู่ในป่าลึก   บรรลุมรรคผล นิพพาน ตาม พระสัมมาสัมพุทธเจ้า และพระอรหันต์ ทั้งหลาย

ตลอดเวลา 3 เดือนในฤดูเข้าพรรษา พระภิกษุรูปนี้ได้ตั้งใจภาวนา ปรารภความเพียร อย่างเต็มกำลัง แต่มิได้ประสบ ความสำเร็จ ไม่สามารถทำใจให้สงบได้ แม้เพียงชั่วครู่ นิมิตหรือโอภาส คือความสว่าง ก็ไม่เคยเห็น เหตุที่เป็นเช่นนี้ เพราะไม่เคย ปฏิบัติธรรม อย่างจริงจัง มาก่อน และขาดกัลยาณมิตรอยู่ใกล้ชิด คอยแนะนำ ตักเตือน ชี้แจง ให้กำลังใจ และช่วยแก้ไข ข้อบกพร่อง อันเป็นอุปสรรค ในการเจริญภาวนา

เมื่อการปฏิบัติธรรม มิได้เป็นไปตามที่คาดหวัง พระภิกษุผู้ตั้งใจ ปรารภ ความเพียร อย่างยิ่ง ก็ท้อใจ คิดว่า ตนคงจะเป็น คนอาภัพ ไม่มีบุญวาสนา เช่นผู้อื่น ถึงแม้จะบำเพ็ญเพียรต่อไป ก็คงไม่สามารถ บรรลุธรรม ในชาตินี้ได้ ควรจะกลับไป ปฏิบัติรับใช้ พระสัมมาสัมพุทธเจ้า และฟังพระธรรมเทศนา ให้ชุ่มชื่นใจดีกว่า คิดดังนี้แล้ว จึงเดินทางกลับ เชตวันมหาวิหาร

พระภิกษุทั้งหลาย เห็นพระภิกษุรูปนี้ กลับมาอย่างท้อแท้ จึงช่วยกันให้โอวาท นานาประการ แล้วพากันไปเฝ้า พระสัมมาสัมพุทธเจ้า เพื่อเป็นกำลังใจ ในการปฏิบัติธรรมของ พระภิกษุรูปนั้น พระสัมมาสัมพุทธเจ้า จึงทรงระลึกชาติด้วย บุพเพนิวาสานุสติญาณ แล้วตรัสเล่า วัณณุปถชาดก ดังนี้

เนื้อหาชาดก

ในอดีตกาล ณ เมืองพาราณสี มีพ่อค้าคนหนึ่งบรรทุกสินค้า ไปขายต่างเมืองเป็นประจำ คราวหนึ่ง พ่อค้าและบริวาร นำสินค้า บรรทุกเกวียน 500 เล่ม เดินทางข้ามทะเลทราย เป็นระยะทางถึง 60 โยชน์ ในการเดินทางนั้น เนื่องจาก ผืนทราย ร้อนจัดมาก จึงต้องหยุดพักผ่อน ในเวลากลางวัน ต่อเมื่อรับประทานอาหารเย็นแล้ว จึงเดินทางต่อไปได้

เมื่อพ่อค้าและบริวาร เดินทางรอนแรม ใกล้จะถึงจุดหมายปลายทาง เหลืออีกเพียง 1 โยชน์ ซึ่งใช้เวลาเดินทาง อีกคืนเดียว ก็จะข้ามพ้นเขตทะเลทราย พ่อค้าและบริวาร ต่างชะล่าใจ เมื่อรับประทาน อาหารเย็นแล้ว ก็ใช้น้ำและฟืน จนหมด

ครั้นถึงเวลากลางคืน ก็ออกเดินทาง ต้นหน ซึ่งนั่งดูทิศทางจากดวงดาวบนท้องฟ้า เผลอหลับไป ด้วยความ อ่อนเพลีย กองเกวียน จึงเดินหลงทาง เช้าวันรุ่งขึ้น ก็เดินวนกลับมาอยู่ที่เดิม บริวารทั้งหลาย รู้สึกอ่อนล้าและหิวโหย ฟืนและน้ำ สำหรับหุงหาอาหาร ไม่มีเสียแล้ว ต่างพากันท้อแท้ ทอดอาลัยไปตาม ๆ กัน

พ่อค้าเห็นดังนั้น จึงคิดว่า ถ้าเราละความเพียรเสียอีกคน หมู่คณะก็จะถึงแก่ความตายเป็นแน่แท้ จึงออกเดิน สำรวจดู บริเวณโดยรอบ พบว่า มีหญ้าแพรกกอหนึ่งขึ้นอยู่ แสดงว่า ได้รับความชื้นจาก แหล่งน้ำเบื้องล่าง จึงกลับไปบอก บริวารให้มาช่วยกัน ระดมขุดพื้นทราย ใต้กอหญ้านั้น ครั้นขุดไปจนลึกถึง 60 ศอกแล้วก็ยังไม่พบน้ำ กลับพบแต่แผ่นหิน ขวางอยู่ เหล่าบริวารเห็นดังนั้น ก็พากันหมดหวัง ทอดอาลัยยิ่งขึ้น ต่างละความเพียร มิได้คิดหาหนทางอื่น

พ่อค้านายกองเกวียนมิได้ท้อใจ ลองแนบหูฟังที่พื้นหิน ได้ยินเสียงน้ำไหลอยู่เบื้องล่าง จึงบอกคนรับใช้คนสนิท ให้เอาฆ้อนเหล็ก ทุบหินจนแตก ก็ปรากฏเป็นลำน้ำ พุ่งขึ้นมา ราวกับลำตาล ทุกคนดีใจเหมือน ตายแล้วเกิดใหม่ ที่ได้น้ำ มาดื่มกิน หุงหาอาหารรับประทาน ครั้นตกกลางคืน จึงได้ออกเดินทางอีกครั้ง และถึงที่หมาย ในวันรุ่งขึ้น อย่างราบรื่น

เมื่อพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัส วัณณุปถชาดก จบแล้วได้ตรัสคาถาว่า

"ชนทั้งหลายผู้ไม่เกียจคร้าน ขุดภาคพื้นที่ทางทราย ได้พบน้ำในทางทรายนั้น ณ ที่ลานกลางแจ้ง ฉันใด มุนีผู้ประกอบด้วย ความเพียรและกำลัง เป็นผู้ไม่เกียจคร้าน พึงได้ความสงบใจ ฉันนั้น…

ประชุมชาดก

พระพุทธองค์ทรงแสดงอริยสัจ 4 โดยอเนกปริยาย ภิกษุผู้ละความเพียร สามารถทำใจให้หยุดนิ่ง มีดวงตา เห็นธรรม บรรลุเป็น พระอรหันต์ ณ ที่นั้นเอง

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประชุมชาดกว่า

ข้อคิดจากชาดก

ข้อคิดสำหรับผู้นำ

1. คนส่วนมาก เมื่อเห็นว่างานใกล้สำเร็จ มักจะประมาท ทำให้เกิดความเสียหาย เพราะ คาดไม่ถึง ดังคำที่ว่า “เรือล่มเมื่อจอด” ดังนั้น ผู้นำที่ดี ควรจะติดตาม ควบคุมงาน อยู่เสมอ โดยเฉพาะ เมื่อใกล้เสร็จ ต้องระมัดระวังเป็นพิเศษ
2. ผู้นำที่ดีจะต้องให้กำลังใจเป็น เพราะทุกคนต้องการกำลังใจ แม้ผู้ที่สะสมบุญบารมีมากพอ ที่จะเป็นพระอรหันต์แล้ว ก็ยังต้องการกำลังใจเช่นกัน วิธีให้กำลังใจประการหนึ่ง คือ เตือนให้ คำนึงถึง ความดีที่เคยทำมาก่อนแล้ว
3. ผู้นำที่ดีต้องทำหน้าที่เป็นกัลยาณมิตร ไม่ใช้อำนาจบาตรใหญ่อย่างเดียว การเป็นกัลยาณมิตร นั้น ต้องทำหน้าที่สำคัญ 4 ประการ คือ
   1. เป็นพ่อแม่ คอยปกป้องผองภัยให้แก่ลูก
   2. เป็นเพื่อน คอยเตือนสติให้ได้คิด
   3. เป็นแพทย์ คอยดูแลเมื่อเจ็บไข้ได้ป่วย
   4. เป็นครูผู้ส่องประทีปภายใน คือให้ปัญญา ความรอบรู้

ข้อคิดสำหรับผู้ใต้บังคับบัญชา

1. ต้องเชื่อฟังและปฏิบัติตามคำแนะนำของผู้นำอย่างเคร่งครัด
2. ต้องอดทนเมื่อพบอุปสรรค ไม่ท้อถอย ไม่ทอดอาลัยตายอยาก ไม่คิดน้อยเนื้อต่ำใจ ในโชคชะตา เป็นต้น
3. ต้องมีความเพียร เมื่อตั้งใจทำสิ่งใดแล้ว ต้องทำให้ถึงที่สุด ทำให้สำเร็จตามที่ตั้งใจ ไม่ทำครึ่ง ๆ กลาง ๆ

อธิบายศัพท์

พระคาถาประจำชาดก

7Smooth.com Group
Copy Right 1999
poet2543@hotmail.com | poet2543@7smooth.com