Breekijzer
tegen bokshandschoen
Over
de maatschappelijke impact van het freinetonderwijs in Gent
Toen
Célestin Freinet aan zijn ideeën over de Moderne School een
ruimer dimensie verleende dan die van zijn experimentele klasje in Bar-sur-Loup,
en ze omsmeedde tot een internationale beweging van onderwijsvernieuwing,
had hij veel meer op het oog dan de vorming en het individuele welzijn
van de kinderen door het introduceren van een reeks technieken. Want onderwijs
was voor hem duidelijk een hefboom om maatschappelijke vernieuwing op gang
te brengen.
Freinets ideeëngoed kaderde trouwens volkomen in de tijdsgeest van
het Interbellum. Freinet had eigenlijk niets anders dan de vestiging van
een samenleving naar socialistisch model voor ogen. De Russische revolutie
was nog actueel, het paradijs van het proletariaat leek binnen handbereik,
Stalin had zijn verwoestende excessen nog niet ingezet. De 'école
du prolétariat' moest de socialistische revolutie voorbereiden.
De (school)klassenstrijd die hij leverde was niets anders dan de voorbereiding
van die andere klassenstrijd, de strijd van het proletariaat. De schoolcoöperatieve
was een kleinschalige oefening voor de grootschalige coöperatieven
die de Maatschappij van Morgen moesten beheersen. Zelfs de ouderorganisatie
was voor Freinet belangrijk, want een middel om het proletariaat te organiseren.
Wanneer men teksten van Freinet uit de dertiger jaren leest, zoals die
van "Appel aux parents", constateert men dat die in een jargon geschreven
zijn dat zelfs de Partij van de Arbeid van België heden ten dage in
zijn pamfletten niet meer openlijk durft te hanteren. Men verwondert er
zich dan niet meer over dat een pedagoog als Ferrer enkele decennia eerder
in Barcelona gefusilleerd werd onder het roepen van de kreet "Leve de Moderne
School". En men begrijpt dan pas de hardnekkige tegenstand die Freinet
vanwege de autoriteiten ondervond voor zijn school in Vence.
Wat blijft nog over van Freinets inzet voor een socialistische maatschappijvernieuwing?
Dat ene arbeidersparadijs, gevestigd in 1917 en waar Freinet aanvankelijk
nog kon naar opkijken, heeft hij zelf tijdens zijn leven nog zien ontaarden
en verglijden naar een dictatuur waar de vrijheid van geest volkomen zoek
was. Freinets droom van een ander en beter arbeidersparadijs is in scherven
gevallen, en vervangen door het tastbare paradijs van materiële welstand
en consumptie, althans in ons deel van de wereld.
Welke maatschappelijk streven is er dan nog wel weggelegd voor ons freinetonderwijs,
hier te Gent, anno 2000? Kan het meer zijn dan een andere manier om onze
kinderen onderwijs te geven, alvorens die kinderen op hun beurt mooi gaan
meedraaien in de maatschappij? Was het epitheton 'Freinet' meer dan een
handige zet van het stadsbestuur om haar wat sputterend onderwijsnet een
nieuw elan te verlenen? Meer dan een modieus kleedje dat het voor een intellectueel
clubje mogelijk maakte dat die scholen plots tot de 'bon ton' (of cooler:
'the place to be') gingen behoren?
Een aanzet tot antwoord op die vragen vinden wij al in het Pedagogisch
project van de Stad Gent, dat niet onambitieus o.m. verklaart dat de stedelijke
scholen de dialoog aanmoedigen, niet indoctrineren, elk vooroordeel bestrijden.
"Ze confronteren uiteenlopende opvattingen. Ze dragen bij tot de kritische
en creatieve integratie van de jongeren in de multiculturele maatschappij.
Ze willen hen leren samenwerken en samenleven in harmonie". Verder moeten
ze maatschappelijke ongelijkheden bestrijden, opdat iedereen gelijke kansen
zou krijgen.
Ik geloof dat onze Freinetscholen hiervoor best geplaatst zijn en zelfs
meer in petto hebben dan andere stedelijke scholen waar het traditioneel
onderwijsmodel gehanteerd wordt. Iets dat gewoonweg ingebed ligt in de
structuur zelf van het freinetonderwijs: de fundamentele, doorleefde democratie.
In ons freinetonderwijs geen onderwijzer als alwetende autoriteit. De onderwijzer
is er zowel letterlijk als figuurlijk van zijn trede afgedaald. Groter
zijn betekent er niet: superieur zijn. Autoritaire bevelen zijn er taboe.
Kinderen moeten er niet in het gelid staan. Regels en wetten worden er
niet opgelegd van bovenaf, maar zijn het resultaat van ervaring en onderzoek.
Geen kudde-werk. Geen straffen van bovenaf. Geen kunstmatige autoriteit.
Autochtoon en allochtoon samen in de kring. Kortom, zoals Freinet het zelf
zei: de democratie van morgen wordt voorbereid door de democratie op school.
De democratie is voor het freinetonderwijs de sleutel en de poort.
In deze tijd waarin een ondemocratische rechtse partij een steeds groter
deel van onze stadsbevolking gaat infecteren, kunnen de freinetscholen
een element zijn dat bijdraagt om het tij te doen keren. Want de fundamentele
democratie die men als kind met het onderwijs kreeg ingelepeld wordt niet
vergeten, en wordt zeker later uitgedragen. De als kind door en door beleefde
democratie is geen jasje dat men uitdoet of geen petje dat men afzet, maar
iets dat men blijvend in zich meedraagt. Een breekijzer tegen de bokshandschoen.
En dus, om de goede oude Ho Tsji Minh te parafraseren, voor Gent geen zes
of acht freinetscholen, maar honderd!
Jan
Boddaert,
Verkiezingsdag
8.10.00
Copyright
©
november 2000.
