De
Viervoeter publiceerde in de vorige jaargang reeds enkele teksten uit Célestin
Freinets brochure met 'Invarianten'. In dit nummer keren we even terug naar
deze basistekst met enkele nieuwe uittreksels, dit keer over de tegengestelde
uitgangspunten van het traditioneel onderwijs, vergeleken met die van Freinets
'Moderne School'Zelf gekozen bezigheden geven meer voldoening - zelfs al zijn die taken soms moeilijker dan de opgelegde.
Wanneer
je een kind een snoepje geeft, is het er natuurlijk blij mee. Toch kijkt het
erg begerig naar de andere in de doos. Bied het ineens de trommel aan, en laat
het zelf kiezen. Nu is het kind echt tevreden. Zelfs als zijn keuze eigenlijk
niet voordeliger uitvalt, ziet zo'n zelfgekozen zuurtje er toch altijd roder,
mooier en groter uit.
Wij laten de kinderen bij het schoolwerk de vrije keuze tussen
verschillende thema's, en wijzen de onderwerpen niet toe.
Deze invariant verklaart het succes van onze zelfcorrigerende
fiches en van onze werkblaadjes. Het rekenboek laat geen ruimte voor eigen keuze.
De oefeningen worden opgelegd, door het boek of door de leerkracht. Het kind
voert stilzwijgend uit...
Geef de kinderen de mogelijkheid vrij een taal te kiezen,
te beslissen op welk moment ze ermee beginnen en op welk ritme ze werken. Wie
zal een leestekst die je opdringt mooi vinden? Als je de kinderen de vrijheid
laat hun tekst zelf te kiezen, zoals wij dat doen via de vrije tekst, verloopt
het werk in een veel gunstiger klimaat.
Dit principe geldt voor iedereen: het verklaart ook het taai
verder bestaan van ambachtelijke beroepen: de zelfstandige ambachtsman verkiest
zijn vrij georganiseerd werkplan boven het opgelegde fabrieksritme, zelfs wanneer
hij op die manier harder en langer moet werken.
Het experimenteel zoeken is de normale, natuurlijke en universele weg tot kennisverwerving
De traditionele school houdt zich uitsluitend bezig met verklaren.
Waarnemingen en proeven - voor zover ze plaatsvinden - zijn slechts een aanvullende
demonstratie. En uitleg, zelfs aangevuld door een demonstratie, leidt slechts
tot een oppervlakkig, formeel verwerven, dat nooit dieper ingrijpt in het persoonlijk
leven of op de omgeving van het individu.
De resultaten lijken op de scheuten die te vroeg opschieten bij een pas geplante
boom, en een moment de illusie van leven opwekken. Maar de wortels die zich
nog niet hebben aangepast aan hun nieuw milieu, voeren het onmisbare levenssap
niet aan, en de plant verdroogt bij gebrek aan krachtig voedsel.
Wij zijn ongelukkig met die oppervlakkige kennis, opgeblonken
met een laagje woordvernis, waarmee de school genoegen neemt, en die met examens
gecontroleerd wordt.
Meer en meer voelt men de ijlte van die oppervlakkigheid
aan, en een beetje overal, maar vooral in kringen buiten het onderwijs, vraagt
men naar een hechte cultuur die verstandige en efficiënte wetenschappers
vormt.
Duidelijk blijkt dat voor een ware cultuur het ondervindelijk
aftasten, het experimenteel zoeken absoluut noodzakelijk is. Het ligt aan de
basis van onze pedagogie.
Het geheugen heeft slechts waarde wanneer dit het experimenteel
zoeken dient, en zo werkelijk in dienst staat van het leven.
In het tegenovergestelde geval is het slechts een magneetband
die de woorden opneemt om ze op verzoek weer te geven, zonder dat het verstand
de inhoud verwerkt.
"Savoir par cœur n'est pas savoir", zei Montaigne
al, die ten aanval ging tegen de schoolse methoden om kennis op de dringen zoals
men een vat met een trechter volgiet.
Natuurlijk is een goed geheugen van groot nut. Maar in tegenstelling
tot de algemeen aanvaarde opvatting van de traditionalisten, kweek je het geheugen
niet aan door het eindeloos te oefenen. Op die manier kan je wel sommige geheugensteuntjes
verwerven en zand in de ogen strooien. Maar het gedachteloos gebruik van het
geheugen vermoeit en put zijn mogelijkheden uit. Dat is wat er gebeurt met onze
verkeerd opgeleide jeugd. Jammer genoeg steunt het gehele traditionele onderwijs
op het geheugen, en meten de examens uitsluitend de aldus verkregen kennis.
