De opvoeding op school staat niet los van de maatschappij, er zijn geen
eenzijdige gezagsverhoudingen, maar opvoeding vindt plaats door democratisch
coöperatief overleg. De schoolbevolking wordt bepaald door het dorp,
de wijk waarin de school staat. Freinetleerkrachten zien de school als
een onderdeel van de omgeving. De school kan een bijdrage leveren aan de
vorming van kritische mensen die in staat zijn om in hun eigen situatie
samen met anderen zoveel mogelijk verantwoordelijkheid te dragen. De leerkrachten
werken mee aan die vorming. Een kerntaak is de leerlingen medeverantwoordelijkheid
bij te brengen, verantwoordelijkheid voor de directe leefomgeving, het
samenleven en de kwaliteit van het leven in de toekomst. Leerlingen maken
kennis met de wereld (met al haar problemen) en worden opgevoed tot kritische
wereldburgers, burgers die niet alleen de middelen hebben om de wereld
om zich heen te ordenen, maar ook de creativiteit om vorm te geven aan
die verantwoordelijkheid. De opvoeding begint bij de school-organisatie
zelf, die gebeurt in samenspraak met het team, de leerlingen en de ouders.
Er wordt samengewerkt om de school aan te passen aan de behoeften van de
leerlingen: de school probeert discriminatie en de exploitatie van de mens
uit te bannen. Een Freinetschool helpt leerlingen hun eigen belevingen
te ordenen en leerkrachten zoeken met de leerlingen uit hoe ze hun belevenissen
ervaren. Leerlingen ervaren dat er vaak op voor hen onbekende gronden wordt
gekozen en geselecteerd. In een tijd van overdaad aan informatie is het
belangrijk om keuzes te kunnen maken, te kunnen selecteren. Dat doe je
door te vergelijken op grond van criteria. Voor het hanteren van criteria
heb je inhoudelijke achtergrondkennis nodig. Een Freinetschool helpt leerlingen
de eigen wereld te ordenen en leert leerlingen keuzes te maken en de daarbij
horende achtergrondkennis samenhangend te verwerven. Een Freinetschool
leert leerlingen omgaan met verschillende machtsvelden. Machtsongelijkheid
is een maatschappelijk probleem dat menigeen regelmatig ervaart. In Freinetgroepen
gaan leerkrachten en leerlingen op een zo gelijkwaardig mogelijke manier
met elkaar om. Binnen de klasvergadering en het werk in groep leren ze
met onderlinge verschillen omgaan. Ze leren besluiten nemen, problemen
bespreken, leiding nemen en aanvaarden. Zo gaan ze op een positieve manier
met macht om.
Leerkrachten nemen leerlingen serieus, waardoor die het gevoel hebben dat
er echt naar hen geluisterd wordt. Leerlingen leren over allerlei onderwerpen
te praten, actief hun taal te gebruiken. Het gaat er daarbij om dat ze
leren problemen aan te pakken, leren dat er veel dingen zijn waar ze zelf
wat aan kunnen doen. Het is de moeite waard te leren de dingen onder woorden
te brengen. In onze samenleving wordt steeds meer een beroep gedaan op
de taalvaardigheid van kinderen en volwassenen. Een goede taalvaardigheid
maakt mondig, onafhankelijk en zelfstandig. Het geeft een gevoel van eigenwaarde.
Bovendien leggen de leerlingen voortdurend zelf verbanden met de hen omringende
wereld. Ze ervaren hoe sociale verbanden in elkaar zitten en hoe daarbij
regels ontstaan. Op zo'n manier komen leerlingen te weten waarvoor regels
kunnen dienen en of die wel of niet overtreden of veranderd kunnen worden.
Er zijn te veel zaken veranderd opdat het model van de "classe unique" op het platteland van 1920 nog zonder meer model zou kunnen staan voor een hedendaagse pedagogische vernieuwing. De leerlingen zijn niet dezelfden. Noch sociologisch door de ontwikkeling van de steden, noch demografisch met de komst van nieuwe bevolkingsgroepen in de schoolwereld, noch cultureel met het ontstaan van echte anti-schoolculturen bij zekere groepen van leerlingen (een probleem dat ondenkbaar was in de tijd van Freinet).
Dit
alles wordt doortrokken met het pessimistisch en negatief beeld dat tal
van jongeren vandaag hebben van de onderwijswereld in het algemeen en dat
gevoed wordt vanuit de economische realiteit. Langs de zijde van het onderwijzend
personeel vonden er eveneens grote wijzigingen plaats. Het onderwijzend
personeel van vandaag heeft noch dezelfde cultuur, noch dezelfde kennis,
noch hetzelfde concept over het beroep dan de lichtingen van het onderwijzend
personeel die afstudeerden in de normaal-scholen van de jaren '20. Om al
die redenen zou een orthodoxe lezing van Freinets werk niet alleen van
weinig nut zijn om een oplossing te bieden voor de problemen die zich vandaag
op de scholen stellen, maar zou bovendien de ontwikkeling van alternatieve
vernieuwende praktijken in het complexe domein van de opvoeding in vele
opzichten kunnen remmen. Een "Freinet-orthodoxie" zou trouwen des te meer
paradoxaal zijn vermits Freinet zelf steeds en tot in zijn laatste werk
("De technieken van de moderne school" gepubliceerd in 1964) de nadruk
heeft gelegd op het belang van het rekening houden met de technologische
evoluties en de sociale veranderingen bij het uitwerken van een educatieve
houding. Het gaat erom het probleem niet te stellen in termen van "herhaling",
alsof alles wat Freinet heeft geschreven nog actueel is, maar wel om enerzijds
te bekijken hoe zijn houding ons uitnodigt tot permanent onderzoek en bevraging,
en anderzijds te onderzoeken waarin hij precies een voorloper was en dus
als referentie kan dienen voor het in rekening brengen van de actuele dimensies
van de opvoeding.
Sommige technieken zijn vandaag voorbijgestreefd, wat maar normaal is. Het is evenwel vertrekkend van de nieuwe technologische objecten (bv. Internet) dat de primordiale pedagogische vraag van de praktijk opnieuw gesteld wordt. De aanpak van Freinet ondervraagt ons hier meer dan ooit vanuit een globaal educatief concept, d.w.z. als permanent aanwezig onderdeel van een algemene visie op mens en maatschappij. De technieken hebben slechts zin binnen de filosofische context die hen ondersteunt. Men dient hen te beschouwen als, zoals Freinet het uitdrukt, "des techniques de vie". In tijden waarin de opleiding van onderwijzend personeel de nadruk legt op professionaliteit, waarin de dictatuur van de didactiek heerst in de verschillende disciplines en in tijden van vertechnisering van het beheer der scholen, heeft het discours van Freinet wel degelijk een actuele waarde. Hij dwingt om de opvoeding te situeren binnen thematieken die vandaag terug aan de orde zijn: een ecologische visie (in de politieke zin van het woord) en een etnische dimensie die essentieel is als antwoord op de huidige waardencrisis. Zo verwijzen het coöperatief werk en de correspondentie naar het perspectief van het burgerschap, waarbij de kind/burger van de school zich eveneens als wereldburger ontwikkelt. De Freinettechnieken dienen gezien te worden als praxis, waarbij een echte educatieve filosofie wordt ingesteld. Maar de allergrootste moderniteit van Freinet ligt ongetwijfeld elders. Terwijl de huidige pedagogische debatten heen en weer slingeren tussen het institutionele (de standaard-aanpak) en het gedifferentieerde (met aandacht voor het individu en het bijzondere), verzoent Freinet, ongetwijfeld als eerste, beide door technische hulpmiddelen te ontwikkelen ter ondersteuning van de individuele elementen die verband houden met de ontwikkeling van het verstand.
Tegenover een verstard concept dat hopeloos gericht is op een vernieuwingsvijandige
buiten-wereld toont Freinet ons actoren die zelf de zin van hun socialisatie
binnen de school verwekken (de coöperatieve klas); door contact met
anderen (correspondentie-klas) komen ze tot een diepere interpretatie.
Freinet geeft zijn "project van de kennis" dus wel degelijk vorm vanuit
een dynamische visie op die kennis, vertrekkend vanuit een soort sociaal
contract. De school was voor Freinet niet in de eerste plaats een plek
voor opleiding maar veel meer de plek voor een sociale ontwikkeling. Zo
wordt ze de omgeving voor de ontwikkeling van specifieke oriëntatie-
en waardesystemen die de groepsgedragingen en strategieën bepalen.
De actoren van de school ontwikkelen en definiëren de schoolwereld.
Zo is de school zoals Freinet ze in de praktijk brengt. In die zin is de
afwezigheid van migrantenkinderen binnen de "witte" Freinet-scholen (en/of
binnen de homogene groepen) een leemte in het dynamisch concept over de
kennis die hun leerlingen dienen te ontwikkelen. Freinetleerkrachten erkennen
de waarde van heterogene groepen, waarin verschillen in gevoelens, culturen,
persoonlijkheid, belangstelling, intelligentie en in lichamelijke mogelijkheden
aanwezig zijn. Dat biedt een veelheid aan ideeën en activiteiten.
Het geeft een gedifferentieerde kijk op personen en relaties. Door de grote
verschillen is de uitwisseling rijker en ervaren de leerlingen dat hetzelfde
resultaat langs verschillende wegen te bereiken is. "Diversiteit in een
groep is geen obstakel maar een goudmijn waar je didactisch munt uit kan
slaan..."
