In
memoriam
Milan,
Pavel en Hedviga zijn, of waren, klasgenootjes van mijn dochter. Ik wist
dat zij uit Slowakije komen. Het weinig benijdenswaardige lot van zigeuners
in Slowakije was mij evenmin onbekend. Maar ik bekommerde mij er niet over
dat zij zigeuners konden zijn, al vermoedde ik wel een verband tussen de
problemen van zigeuners in Slowakije en de aanwezigheid in Gent van die
drie kleine Slowaken. Op het ogenblik waarop bij wijze van politieke pasmunt
voor de regularisatie van sommige sans-papiers, aan het verblijf van Slowaken
in Gent plotseling paal en perk diende gesteld te worden werd het vermoeden
op pijnlijke wijze bewaarheid. Voordien ben ik niet één seconde
blijven stilstaan bij het lot dat hen treffen kon. Ik heb er nooit aan
gedacht Hedviga die door mijn dochter tot haar vriendinnetjes gerekend
werd, eens bij ons uit te nodigen. Daar heb ik nu spijt van: ik had het
kunnen weten, maar ik heb niets gedaan.
Het doet me vreemd aan Milan, Pavel en Hedviga "zigeuner,, te noemen. Ik
gebruik slechts ongaarne dit woord dat onverbrekelijk verbonden lijkt
te zijn met vooroordelen en treurige verhalen over schijnbaar onvermijdelijke
misverstanden en problemen met de reguliere maatschappij, niet alleen in
Slowakije maar ook in België. Je kunt het woord nauwelijks op neutrale
wijze in de mond nemen omdat het zo dikwijls gebruikt wordt ter aanduiding
van mensen die erover aangesproken worden dat zij op een andere wijze leven.
In ons collectieve bewustzijn dat ons met de moedermelk wordt meegegeven,
bij de allereerste opmerking van onze ouders over zigeuners: "men zegt
dat zij stelen: zij wonen in woonwagens en hebben geen vast beroep" - lijken
zigeuners alleen maar op een zekere erkenning te kunnen rekenen wanneer
zij muziek maken, maar het lijkt me dat dit evenzeer een cliché
kan zijn dat, impliciet, het stereotiepe negatieve beeld insluit dat voor
het overige van hen gevormd geworden is. Dat collectieve bewustzijn speelt
ook mij parten, terwijl ik toch geen vooroordelen wil koesteren, geen clichés
wil bevestigen noch mensen wil aanspreken op hun levenswijze. Ik wijt het
ook daaraan dat het mij vreemd lijkt Milan, Pavel of Hedviga "zigeuner"
te noemen. Zo hardnekkig blijkt het cliché te zijn dat men zich
erover verbaast dat
zigeunerkinderen
"gewone" kinderen zijn.
Van Hedviga
heeft mijn dochter geleerd hoe "op tien verschillende manieren in haar
handen te klappen" . De aanwezigheid van Pavel zullen wij ons ook lang
herinneren. Mijn dochter heeft van hem vorig schooljaar een gekke, grijze
knuffelmuis in een rood gestreept shirt en blauwe jeans gekregen. Dat was
de allereerste keer dat ik iets hoorde over Pavel: het weerlegt wat de
ook in onze Freinetscholen vertegenwoordigde goegemeente die de zigeuners
wantrouwt, over hen fluistert.
Mensen,
ikzelf niet uitgezonderd, voelen zich doorgaans pas echt aangesproken door
het lot van anderen wanneer zij van dichtbij met hun problemen geconfronteerd
worden. Ook al heb ik steeds het officiële discours omtrent vluchtelingen
gewantrouwd, mijn gevoelen van solidariteit bleef theoretisch en abstract.
De gebeurtenissen
die de Gentse Slowaken hebben moeten ondergaan, raakten mij daarentegen
direct omdat ik wist dat ook mensen met kinderen die ik kende en met wie
mijn dochter speelde, erdoor getroffen werden.
Ik heb
hieruit geleerd dat wij onze gevoelens van solidariteit moeten koesteren
en er uiting aan moeten geven: dat wij niet alleen, en een beetje lafhartig,
verontwaardigd mogen zijn, zoals die keer op een vrijdagmiddag in juni
op een terras aan de Vrijdagsmarkt toen een straatorkestje van zigeuners
door de cafébaas weggestuurd werd - God weet waarom; omdat na de
muziek met de hoed zou worden rondgegaan? - ; dat wij niet alleen, en een
beetje vrijblijvend, een geschrift ter nagedachtenis van Milan, Hedviga
en Pavel mogen schrijven - want dat baat hen, helaas, niets.
Bart
De Temmerman
Copyright
©
december 1999.
