Ambachtelijkheid

Een pijler van het Freinetonderwijs, maar wordt het belang ervan nog begrepen?

Drukpers  Wanneer ik aan ambachtelijkheid denk in onze scholen, dan denk ik automatisch aan één specifieke Freinet-techniek: de drukpers (en, bij uitbreiding, het verzorgen van teksten op de computer). Dat ik precies daaraan denk, is op het eerste gezicht wel vreemd. Hoewel het aspect ambachtelijkheid in deze techniek zeker een belangrijke rol speelt en dat de techniek mede daardoor één van de belangrijkste Freinettechnieken geworden is, had Freinet het zelf ook (en vooral) over een ander soort ambachten. Freinet dacht aan metselaars, schrijnwerkers, meubelmakers, smeden,... kortom: aan het soort ambachten die tot voor enkele decennia nog tot de dagelijkse leefwereld van de kinderen behoorden. Dit vormt dan ook een eerste belangrijke doelstelling:
De band met de echte wereld - de school mag niet buiten de realiteit van het echte leven functioneren of, zoals we tijdens de bespreking van "de relatie thuismilieu/schoolmilieu" concludeerden, mag geen afgeschermde microkosmos vormen. Er moet een echte interactie ontstaan tussen de school en de wereld daarbuiten. De school moet die omgeving mee veranderen, want ze maakt er fundamenteel deel van uit, zoals ook de omgeving de school mee bepaalt.
  Als tweede doelstelling zou ik willen stellen:
Het volbrengen van een doelgerichte en zinvolle taak, waarvoor de beheersing van een bepaalde techniek vereist is.
doelgericht en zinvol duidt er in de eerste plaats op dat de leerling de taak als zodanig ervaart;
techniek: hoewel het produceren van een goede tekst of gedicht zeker een ambachtelijke activiteit kan genoemd worden, wordt hier iets anders bedoeld, nl.: geen intellectuele maar manuele ambacht in de letterlijke betekenis, waarbij ik denk aan handen die de materie (eventueel gebruik makend van werktuigen) gaan bewerken, vormgeven, onderwerpen. Het beheersen van een techniek combineert handigheid met creativiteit waarbij handigheid duidt op de onderwerping van de materie door de geest; door middel van de handen. Een essentieel en openbarend inzicht wordt hier verworven, in het bijzonder wanneer het kind de directe relatie ontdekt tussen de geleverde inspanning en concentratie, het bekomen resultaat en de persoonlijke bevrediging.
  Maar er is nog meer, nl.: het proces van A tot Z. Het kind leert een doelstelling duidelijk omschrijven en vertalen in een strategie die leidt tot het bereiken van dat doel.

  In het schema hebben we de mogelijkheid ingebouwd om de assistentie van een professionele ambachtsman te vragen. Hier zitten we bij een laatste belangrijk element van het inbrengen van ambachtelijkheid op de school. Dit houdt uiteraard verband met dat contact met de echte wereld. Dat een naarstige leerkracht samen met zijn leerlingen gaat knutselen is wel mooi, maar daarover gaat het natuurlijk niet. De leerlingen moeten de kans krijgen om in contact te komen met mensen die in hun beroepsleven met materialen werken en in hun vaardigheid uitmunten. Alleen de echte ambachtsman kan, in een meester/leerling relatie (in de oude betekenis) iets van de essentie van zijn maîtrise bij de leerlingen overbrengen.
  Om nog even terug te komen op het begin: het ambachtelijk aspect bij het produceren van teksten via de tekstverwerker komt niet als vanzelfsprekend aan de oppervlakte. Zoals in alles hangt veel af van de begeleiding. Er is een heel verschil tussen de leerkracht die zijn leerlingen de functies van de tekstverwerker uitlegt en hen daarmee hun vrije teksten laat zetten enerzijds (overigens op zich wel leuk en zinvol, maar niet echt een ambachtelijke bezigheid) en de professionele zetter die, vanuit zijn rijke ervaring, met de kinderen samen wegen zoekt om de voorhanden zijnde technologie optimaal te benutten en zo tot het beste resultaat te komen, anderzijds. Het beste resultaat is hierbij niet noodzakelijk het meest ingewikkelde of gesofistikeerde - eerder het tegendeel is veelal waar - maar het meest effectieve of voor de lezer aantrekkelijkste. Bijvoorbeeld: de vorm moet de lezer verleiden tot lectuur, maar moet ook de inhoud versterken en , waar nodig, verduidelijken. Zie verder ook De Viervoeter 1 van de huidige jaargang.
  Een andere barrière om via de tekstverwerker tot ambachtelijk inzicht en een ambachtelijke houding te komen, is het gebrek aan tactiele confrontatie met het materiaal, het gebrek aan relatie met de materie. Ook hier zijn natuurlijk oplossingen te verzinnen en die bieden zelfs kans op geheel nieuwe inzichten en creatieve mogelijkheden, maar ze zullen nooit de echte ambachtelijk ervaring volledig kunnen vervangen.
  Omgekeerd zal een eenmaal verworven ambachtelijke ingesteldheid, opgedaan in een houtbewerkingsatelier, van onschatbare waarde zijn om tot de juiste ambachtelijk benadering van het zetten van een tekst te komen.
 

AMBACHT
doelstelling
analyse v.h.probleem
welke techniek(en), vaardigheden worden gebruikt
eventueel assistentie van professionele ambachtsman overwegen
werkplanning
uitvoering
met regelmatige tussentijdse evaluering en bijsturing van de werkplanning
eindevaluatie
(en eventueel presentatie naar buitenuit)
 

Patrick Cohen
De Harp

Overzicht Artikels

Copyright © De Viervoeter                     april  1998.