Ambachtelijkheid
Een pijler van het Freinetonderwijs, maar wordt het belang ervan nog begrepen?
Wanneer ik aan ambachtelijkheid denk in onze scholen, dan denk ik automatisch
aan één specifieke Freinet-techniek: de drukpers (en, bij
uitbreiding, het verzorgen van teksten op de computer). Dat ik precies
daaraan denk, is op het eerste gezicht wel vreemd. Hoewel het aspect ambachtelijkheid
in deze techniek zeker een belangrijke rol speelt en dat de techniek mede
daardoor één van de belangrijkste Freinettechnieken geworden
is, had Freinet het zelf ook (en vooral) over een ander soort ambachten.
Freinet dacht aan metselaars, schrijnwerkers, meubelmakers, smeden,...
kortom: aan het soort ambachten die tot voor enkele decennia nog tot de
dagelijkse leefwereld van de kinderen behoorden. Dit vormt dan ook een
eerste belangrijke doelstelling:
De band met de echte wereld - de school mag niet buiten de realiteit
van het echte leven functioneren of, zoals we tijdens de bespreking van
"de relatie thuismilieu/schoolmilieu" concludeerden, mag geen afgeschermde
microkosmos vormen. Er moet een echte interactie ontstaan tussen de school
en de wereld daarbuiten. De school moet die omgeving mee veranderen, want
ze maakt er fundamenteel deel van uit, zoals ook de omgeving de school
mee bepaalt.
Als tweede doelstelling zou ik willen stellen:
Het volbrengen van een doelgerichte en zinvolle taak, waarvoor de
beheersing van een bepaalde techniek vereist is.
doelgericht en zinvol duidt er in de eerste plaats op dat de
leerling de taak als zodanig ervaart;
techniek: hoewel het produceren van een goede tekst of gedicht
zeker een ambachtelijke activiteit kan genoemd worden, wordt hier iets
anders bedoeld, nl.: geen intellectuele maar manuele ambacht in de letterlijke
betekenis, waarbij ik denk aan handen die de materie (eventueel gebruik
makend van werktuigen) gaan bewerken, vormgeven, onderwerpen. Het beheersen
van een techniek combineert handigheid met creativiteit waarbij handigheid
duidt op de onderwerping van de materie door de geest; door middel van
de handen. Een essentieel en openbarend inzicht wordt hier verworven, in
het bijzonder wanneer het kind de directe relatie ontdekt tussen de geleverde
inspanning en concentratie, het bekomen resultaat en de persoonlijke bevrediging.
Maar er is nog meer, nl.: het proces van A tot Z. Het kind leert
een doelstelling duidelijk omschrijven en vertalen in een strategie die
leidt tot het bereiken van dat doel.
In het schema hebben we de mogelijkheid ingebouwd om de assistentie
van een professionele ambachtsman te vragen. Hier zitten we bij een laatste
belangrijk element van het inbrengen van ambachtelijkheid op de school.
Dit houdt uiteraard verband met dat contact met de echte wereld. Dat een
naarstige leerkracht samen met zijn leerlingen gaat knutselen is wel mooi,
maar daarover gaat het natuurlijk niet. De leerlingen moeten de kans krijgen
om in contact te komen met mensen die in hun beroepsleven met materialen
werken en in hun vaardigheid uitmunten. Alleen de echte ambachtsman kan,
in een meester/leerling relatie (in de oude betekenis) iets van de essentie
van zijn maîtrise bij de leerlingen overbrengen.
Om nog even terug te komen op het begin: het ambachtelijk aspect
bij het produceren van teksten via de tekstverwerker komt niet als vanzelfsprekend
aan de oppervlakte. Zoals in alles hangt veel af van de begeleiding. Er
is een heel verschil tussen de leerkracht die zijn leerlingen de functies
van de tekstverwerker uitlegt en hen daarmee hun vrije teksten laat zetten
enerzijds (overigens op zich wel leuk en zinvol, maar niet echt een ambachtelijke
bezigheid) en de professionele zetter die, vanuit zijn rijke ervaring,
met de kinderen samen wegen zoekt om de voorhanden zijnde technologie optimaal
te benutten en zo tot het beste resultaat te komen, anderzijds. Het beste
resultaat is hierbij niet noodzakelijk het meest ingewikkelde of gesofistikeerde
- eerder het tegendeel is veelal waar - maar het meest effectieve of voor
de lezer aantrekkelijkste. Bijvoorbeeld: de vorm moet de lezer verleiden
tot lectuur, maar moet ook de inhoud versterken en , waar nodig, verduidelijken.
Zie verder ook De Viervoeter 1 van de huidige jaargang.
Een andere barrière om via de tekstverwerker tot ambachtelijk
inzicht en een ambachtelijke houding te komen, is het gebrek aan tactiele
confrontatie met het materiaal, het gebrek aan relatie met de materie.
Ook hier zijn natuurlijk oplossingen te verzinnen en die bieden zelfs kans
op geheel nieuwe inzichten en creatieve mogelijkheden, maar ze zullen nooit
de echte ambachtelijk ervaring volledig kunnen vervangen.
Omgekeerd zal een eenmaal verworven ambachtelijke ingesteldheid,
opgedaan in een houtbewerkingsatelier, van onschatbare waarde zijn om tot
de juiste ambachtelijk benadering van het zetten van een tekst te komen.
AMBACHT
|
doelstelling
|
analyse v.h.probleem
welke techniek(en), vaardigheden worden gebruikt
eventueel assistentie van professionele ambachtsman overwegen
|
werkplanning
|
uitvoering
met regelmatige tussentijdse evaluering en bijsturing van de
werkplanning
|
eindevaluatie
(en eventueel presentatie naar buitenuit)
|
Patrick Cohen
De Harp

Copyright ©
april 1998.