|
|
KAYDİ
PARA; BANKA PARASI; CİRO PARASI :
Üzerine çek keşide edilebilen çek aracılığı ile tedavül eden vadesiz
mevduat. Bankaların yarattığı kaydi para, banka parası olarak da
adlandırılır. Burada ödeme aracı olarak görev yapan çek değil "mevduatın"
kendisidir. Ödemelerde fiziki para değil, bankadaki mevduatı temsilen
çek kullanılır. Böylece ödemelerde bir mevduat hesabından diğerine "kayıt
işlemi" yapmak suretiyle "mevduat"
para olarak görev yapmış olur.
KAYDİ PARA MEKANİZMASININ
SONUÇLARI:
-KREDİ ENFLASYONU :
Bankalardaki toplam mevduat ve toplam kredi miktarının banknot
emisyonunu aşması durumu. İlk olarak H.Withers ve W.Bagehot tarafından
teşhis edilmiştir. Withers, "Paranın
Anlamı" isimli kitabında,
bankaların çekli ödeme sistemi ve kliring işlemleri sayesinde mevduata
bağlı kalmaksızın kredi yaratabileceklerini ileri sürmüştür. "Mevduatı
Kredi Yaratır" olarak da
adlandırılan bu olay kısaca şöyle gerçekleşmektedir; Bankalar açtıkları
krediyi genellikle ilgiliye nakit olarak ödememekte, hesabına
kaydetmektedir. Krediyi alan kişi, bunu çek keşide ederek kullanmakta,
çekin lehdarı alacağını kendi bankasındaki hesabına geçirmektedir.
Mevduatı bu şekilde çoğaltan banka, bir başka müşterisine kredi açma
fırsatını elde etmektedir. Böylece vezneden para çıkmaksızın kayden
zincirleme ödeme yapabilmekte, kredi hacmi genişledikçe mevduat
hesapları kabarmaktadır. Mevduat kabardıkça, yeni kredi talepleri
karşılanabilmektedir. Böylece bütün ödemeler banka mekanizması içinde
dışarı para sızmadan gerçekleştiği takdirde her mevduat artışı kendinden
kat kat üstün kredi artışına yol açabilmektedir.
KREDİ ENFLASYONUNA NEDEN
OLAN KREDİ ÇARPANI: Kaydi para
mekanizmasının bankalara sağladığı olanakları belirten katsayı.
Ödemelerin banknot kullanılmaksızın sadece kaydi para ile
yapıldığı ve mevduatın belirtilmeksizin plasmanlara bağlandığı bir
sistemde, bankaların alabilecekleri kredi miktarını gösteren formül
şudur.
K= (1-r/r)D
D=Mevduatta meydana gelen artış
r =Karşılık
oranı
K=Kredi tutarı
iken (1-r/r)
kredi çarpanıdır.
Ödemelerin kısmen banknotla yapıldığı ve mevduatın
belirtilmeksizin kredi olarak dağıtıldığı bir sistemde kredi miktarını
gösteren formül;
K= (1-r/r+r')D
r' = Nakitle yapılan ödemelerin
oranı (1-r/r+r)
Kredi çarpanıdır.
KREDİ ENFLASYONUNA BAĞLI MEVDUAT
ENFLASYONU VE MEVDUAT ÇARPANI:
Çek kullanılarak
yada havale yollayarak ve takas
mekanizmasından yararlanarak yapılan ödemelerin, toplam mevduatta
meydana getireceği artışı belirten katsayı.
a)
Ödemelerin hiç banknot kullanmaksızın, kaydi para ile yapıldığı ve
mevduatın belirtilmeksizin plasmanlara bağlandığı bir durumda,
başlangıçta yatırılan mevduat artışının yol açacağı zincirleme banka
işlemleri sonucunda elde edilecek nihai mevduat miktarı aşağıdaki
formüle göre hesaplanır.
M= (1/r)D
D=
Başlangıçtaki mevduat artışı
r =
Bankaların mevduata karşılık tuttukları ankes oranı
M=
Zincirleme banka işlemleri sonunda elde edilecek mevduat miktarı
Formülde (1/r)
mevduat çarpanıdır.
b)
Ödemelerin kısmen çek ve takasla yapıldığı, mevduatın(kasa ihtiyatı
ayrılarak) bekletilmeksizin kredi olarak ayrıldığı bir sistemde,
başlangıç mevduat artışının yol açtığı zincirleme işlemler sonunda elde
edilecek nihai mevduat miktarı:
M= (1/r+r')D
Formülüne göre bulunur.
formülde r'
nakitle yapılan ödemelerin oranını,
(1/r+r')
ise mevduat çarpanını gösterir.
KAYDİ PARA MEKANİZMASI VE ÇEKLİ
ÖDEME SİSTEMİNİN GENEL EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ:
Çek para sayılmaz. Çünkü
paranın ödeme aracı olma, değer ölçüsü olma ve değer saklama
işlevlerinden yalnız birini, üstelik sınırlı ölçüde görebilir. Ancak çek
kullanımı arttıkça, insanların para talebi azalır. Para arzı veri iken
para talebinin azalması da faizleri düşürme yönünde baskı yaratır. Ancak
yine de bunlar oldukça küçük çapta etkilerdir.
PLASTİK BANKA KARTININ KULLANIMI İLE PARA EMİSYONUNDAKİ SANAL GENİŞLEME:
Banka kartları konusu
geniş kapsamlı incelenebilecek bir alandır. Ancak buradaki kaydi para
mekanizmasına benzer etkilerine kısaca değinelim.
Son zamanlarda oldukça yaygınlaşan banka kartı kullanımı genel
ekonomi üzerinde önemli etkiler yaratmaktadır. Bu durum banka kartı
kullanımının para arzını artırıcı etki yapmasından ileri gelmektedir.
Birçok ödemede banka kartının kullanılması mevcut para miktarının daha
fazla işlemi finanse etmesini sağlar. Bu da ekonomide para miktarı
çoğalmış gibi etki yapar.
|
|
