C. D TANNENBERG - DENKMAL I JEGO DZIEJE
18 września 1927r. w 80 rocznicę urodzin Hindenburga nastąpiła uroczystość odsłonięcia (otwarcia) pomnika
Tannenberg-Denkmal. Pomnik stanął na polanie równobocznego ośmiokąta, w połowie długości każdej ze ścian wznosiła się granitowa wieża wysokości 23 m o podstawie 9 m na 9 m, czyli 81 m kw. Przekątna dziedzińca liczyła 100 m, a pole powierzchni wnętrza - ok. 7800 m kw. (3/4 ha). Mur łączący poszczególne wieże, wykonany ze specjalnej cegły wznosił się na wysokość ok. 6 m, ściany były podwójne z arkadowymi podcieniami. Była to budowla ogromnych rozmiarów, przypominająca swym kształtem krzyżacki zamek, jej wygląd budził różne odczucia. Melchior Wańkowicz, który widział pomnik w latach 30-tych, tak wyraził swoje wrażenia - "pomnik bitwy pod Tannenbergiem wyrósł z samej głębi niemieckiego ducha, duch pomnika gorzej niż żołdacki, bo dorobkiewiczowski, hohenzollernowski"
Na środku dziedzińca znajdował się grób 20 nieznanych żołnierzy niemieckich, poległych w czasie bitwy w 1914r. Na grobie stał drewniany krzyż wysokości 12 m, obity miedzianą blachą.
Każda z ośmiu wież miała swoją określona funkcję. W wieży wejściowej znajdowało się pomieszczenie straży.
Honorową wartę przy pomniku pełnił batalion z jednostki wojskowej w Ostródzie. Wieża druga miała być poświęcona wysiłkom narodu niemieckiego podczas I wojny światowej, ale nigdy jej nie ukończono. W latach 1934 - 1935 przejściowo złożono w niej ciało Hindenburga. Trzecia wieża prezentowała historię Prus Wschodnich.
Wieża czwarta (sztandarowa) zawierała kopie sztandarów jednostek walczących w 1914r., tablice pamiątkowe, symbole pułków niemieckich.
Piątą wieżę poświęcono Hindenburgowi. Po przebudowie w 1925r. urządzono w niej grobowiec feldmarszałka.
Ciała Hindenburga i jego żony Gertrudy z domu Sperling zostały umieszczone w specjalnych sarkofagach z brązu w kopulastej komorze grobowej. Przy ścianie za sarkofagami stały dwa krzyże połączone ramionami, na których wypisano ulubione motta feldmarszałka: "Miłość jest wieczna" oraz "Bądź wiernym aż do śmierci". Na ścianie wisiał czarny pruski orzeł. Wejścia do krypty strzegły dwa 4-metrowe kamienne posągi żołnierzy wykonane przez rzeźbiarza Bronischa. W wieży nad grobowcem znajdowała się sala poświęcona Hindenburgowi. Stał tam 4-metrowy posąg przedstawiający stojącego feldmarszałka. Posąg ten wykonany przez rzeźbiarza prof. Friedricha Bagdonsa z Dortmundu został przetransportowany w październiku 1936 r. z Wunsiedel w Bawarii do Olsztynka. Ważył on 25 ton i był wykonany z ciemnozielonego porfiru.
W szóstej wieży zwanej żołnierską umieszczono na ścianach mozaikę z różnokolorowych kamyczków. Mozaika przedstawiała bitwy stoczone na terenach Prus Wschodnich w czasie I wojny światowej, a na fryzach umieszczono sceny obrazujące dzieje jednego żołnierza - od pożegnania z domem aż po bohaterską śmierć w walce. Na górze znajdował się taras widokowy. Siódma wieża mieściła kaplicę i była poświęcona ofiarom I wojny światowej. W oknach wstawiono różnokolorowe witraże nawiązujące do wydarzeń wojennych. Na wyższych kondygnacjach znajdowały się pomieszczenia archiwum. Wieża ósma zwana wieżą dowódców - zawierała popiersia 15 generałów niemieckich biorących udział w walkach w sierpniu 1914 roku.
Na terenie pomnika odbywały się corocznie wielkie manifestacje patriotyczne z udziałem tysięcy ludzi przybywających tutaj z całych Niemiec. Wokół pomnika powstała z biegiem lat cała infrastruktura turystyczna. W granice miasta Olsztynka włączono grunty wsi Sudwa, dzięki temu tereny pomnika znalazły się pod zarządem gminy miejskiej . Dawna szosa Olsztynek Ostróda została przerwana na obecnej ulicy 22 lipca, dalej biegła asfaltowa aleja przez park, która kończyła się niedaleko pomnika. W stronę Ostródy i Olsztyna poprowadzono obwodnicę omijającą tereny zabudowane Olsztynka.
Na początku lat trzydziestych przystąpiono do rozbudowy i upiększania miasta. Zadbano o zieleń, zagospodarowano ogród miejski w kotlinie za kościołem ewangelickim, przed wieloma domami pojawiły się ogródki z kwiatami i krzewami. Urządzono aleję spacerową wiodącą do lasu miejskiego w kierunku sanatorium Ameryka. Na końcu alei powstał "Cmentarz Bohaterów" z pomnikiem ku czci żołnierzy poległych w 1914 r. Na terenach przyległych do pomnika wybudowano boisko, amfiteatr, gospodę tzw. Tannenbergkrug (na tym miejscu obecnie znajduje się Zajazd Mazurski) oraz specjalny budynek, w którym mieściła się świetlna mapa obrazująca przebieg bitwy pod Tannenbergiem. Konstruktor pracował pięć lat nad wykonaniem tej mapy
.
Na budowie pomnika zyskał bardzo Olsztynek. Rynek i większość ulic otrzymałą lepszą nawierzchnię, ukończono kanalizację. W 1932 r. otwarto nową szkołę podstawową wg projektu prof. Krougera. Szkoła ta była traktowana jako wzór niemieckiej doskonałości budowlanej. Zmodernizowano zaopatrzenie miasta w wodę (nowa wieża ciśnień na terenie starego cmentarza) i energię elektryczną. W pobliżu jeziora Jemiołowo zbudowano młodzieżowy dom wycieczkowy na 160 miejsc, jeden z największych i najpiękniejszych w Prusach Wschodnich.
W centrum miasta w budynku ratusza powstał nowoczesny hotel "Keiserhof" na 60 miejsc. Kolej zbudowała nowy funkcjonalny dworzec, który dobrze służy podróżnym do dnia dzisiejszego.
Do Olsztynka przyjeżdżało coraz więcej ludzi aby obejrzeć Tannenberg - Denkmal. Pomnik ten nabrał nowego większego znaczenia po dojściu do władzy w Niemczech Adolfa Hitlera. Naziści uczynili z tego miejsca symbol chwały oręża niemieckiego. Już w sierpniu 1933 r. przybył tutaj Adolf Hitler jako kanclerz Rzeszy Niemieckiej.
Odbyła się wtedy wielka impreza patriotyczna.
Największą uroczystością w dziejach pomnika był pogrzeb prezydenta Rzeszy feldmarszałka Paula Hindenburga 7 sierpnia 1934 r. Ciało Hindenburga wbrew jego wcześniejszej woli, zostało przewiezione z Neudeck do Olsztynka i tutaj z udziałem najwyższych władz niemieckich i przedstawicielstw zagranicznych odbyły się uroczystości pogrzebowe. Przy dźwiękach dzwonów i huku salw armatnich złożono trumnę z feldmarszałkiem w jednej z wież. Hitler obecny na pogrzebie wygłosił mowę pożegnalną używając w teatralnym geście górnolotnych słów "Toter Feldherr, geh' ein in Walhall!" (Wodzu naczelny zmierzaj ku Walhalii).
Życzenie Hitlera, aby pomnik tannenberski zamienić w mauzoleum Hindenburga, zostało spełnione. Wcześniej pomnik ten nie był nigdy przewidywany jako mauzoleum. Ani Hindenburg, ani projektanci budowli nigdy o takim jej przeznaczeniu nie myśleli.
Po uroczystościach pogrzebowych sam Hitler nakreślił plany przebudowy pomnika. Cały dziedziniec obniżono o 2,5 metra, zlikwidowano wielki krzyż i mogiłę nieznanych żołnierzy na środku dziedzińca. Cały plac wyłożono
kamiennymi płytami, do wież prowadziły kamienne schody, dziedziniec nabrał amfiteatralnego wyglądu. Również w tym czasie przebudowano 5 wieżę uwzględniając w niej grobowiec Hindenburga i jego żony. Specjalnym
dekretem Hitler podniósł pomnik do rangi "Pomnika Chwały Rzeszy" (Reichsehrenmal Tannenberg). Był to jedyny pomnik na terenie Rzeszy, który otrzymał takie miano.
Hitlerowcy osiągnęli swój cel. Tannenberg stał się symbolem, mitem, miejscem pielgrzymek dla tysięcy Niemców. Młodzież szkolna obowiązkowo wyjeżdżała na wycieczki do Olsztynka, rokrocznie spotykali się tutaj weterani pierwszej wojny światowej. Propaganda faszystowska robiła wszystko, aby rozpropagować to miejsce w całych Niemczech. Wydawano książki, przewodniki, tysiące widokówek, a nawet specjalne znaczki pocztowe
z wizerunkiem pomnika - mauzoleum. W każdej miejscowości związanej w jakiś sposób z bitwą stawiano pomniki, fundowano tablice lub specjalne witraże w kościołach, czcząc w ten sposób zwycięstwo armii niemieckiej.
Olsztynek również posiadał takie pamiątki. Na rynku obok kościoła ewangelickiego postawiono na wysokim postumencie pomnik z brązu przedstawiający pruskiego piechura z I wojny 
światowej, w kościele zaś był specjalny
ołtarz. W mieście dwie ulice nazwano imieniem bohaterów bitwy 1914 r. (Hindenburgstrasse - obecna ulica Grunwaldzka i Goltzstrasse - obecna ulica Daszyńskiego).
W 1939 r. przypadała 25 rocznica sławnej bitwy. Z tej okazji przygotowano zjazd weteranów I wojny światowej. Miała to być gigantyczna uroczystość. Na polach w pobliżu Królikowa tuż za murami pomnika pobudowano miasteczko zlotowe. Uroczystości jednak nie odbyły się, ponieważ wybuchła II wojna światowa. W pierwszych dniach września do baraków przypędzono polskich jeńców. W ten sposób powstał obóz jeniecki Stalag
IBHohenstein, jeden z większych na terenie Prus Wschodnich. Przez obóz ten przeszło tysiące żołnierzy różnych narodowości, a ponad 50 tysięcy zmarło wskutek chorób, głodu i złego traktowania. Najwięcej zmarło jeńców radzieckich, których Niemcy traktowali ze szczególnym okrucieństwem. Po obozie pozostał duży cmentarz na Sudwie.
POMNIK PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
strona początkowa
Andrzej Waluk