LAERSKOOL LORRAINE / LORRAINE PRIMARY SCHOOL, Lorraine, Port Elizabeth (tot in 1967, Walmer).
Die wapen is deur sy ontwerper, Cor Pama,[1] so geblasoeneeer:
Wapen: In blou, ’n skuinslinks geplaaste penveer van natuurlike kleur; oor alles heen ’n skuinsbalk van oranje, gesoom van goud, en daarop drie geknotte adelaartjies in die rigting van die balk van silwer.
Leuse: Persevera.
Oor die wapen:
Die wapen is in 1973 deur die skoolkomitee en personeel aanvaar, en Pama het die finale tekening in Maart 1974 aan die skool gestuur. Om die een of ander rede is dit nie destyds met die Buro vir Heraldiek geregistreer nie, en daar word tans gereël dat dit geregistreer word.
Daar is blykbaar ’n verbreking van die heraldiese kleurereël: die skuinsbalk en die skildveld is altwee van tinkture (oranje op blou). Maar om drie redes is hierdie kritiek ongeldig. Eerstens, indien die veld beskou word as ’n kombinasie van blou en die silwer (of wit) van die pen, is die skuinsbalk se kleur in terme van die kleurereël nie ter sake nie. Tweedens is die skuinsbalk se kleur een van die drie heraldiese kleure wat as beitse bekend staan, wat apart van tinkture geklassifiseer word. En derdens is daar, soos dit in die blasoen duidelik gemaak word, ook ’n goue (of geel) omsoming, of fyn strepie van skeidende kleur, weerskante van die skuinsbalk, wat nie in die illustrasie sigbaar is nie.
Oranje, wit en blou is die kleure van die Suid-Afrikaanse vlag wat tussen 1928 en 1994 in gebruik was, dus was die kleurkeuse heel waarskynlik patrioties. Dieselfde kleure (alhoewel in heeltemal ’n anderse kombinasie) kom ook voor in die wapen van die buurskool Primêre Skool Sunridge.
Die penveer (gewoonlik ’n groot vlerkveer van ’n gans) was eeue lank die normale skryfinstrument in Wes-Europa en elders, en verskyn hier as simbool van opvoeding.
Die voëls – Pama noem dit geknotte adelaartjies, maar ek verkies om die woord alerion[2] te gebruik – is ’n vreemde devies, met die vorm van ’n klein adelaar, maar sonder bek of kloue.
Fox-Davies[3] lewer so kommentaar op hierdie wapenfiguur (my vertaling):
“’n Eienaardige vorm van die adelaar word in die alerion gevind, wat sonder bek of kloue voorgestel word. Dit is moeilik om te kan dink wat die oorsprong van die voël in hierdie ontaarde vorm sou wees, behalwe as sy eerste voorkoms miskien gesien kan word as die ondenkende voortleef van die een of ander swak getekende voorbeeld. Die bekendste gebruik daarvan is natuurlik in die wapen van Loraine; en, soos Planché dit uitgewys het, is dit so naby as kan kom aan ’n perfekte voorbeeld van ’n woordspelende anagram as wat in die wapenkunde gekry sal word.”
Fox-Davies verduidelik nie die buitengewone spelling van Loraine met slegs een R, waarsonder die anagram doelloos sou wees. Woordspelende deviese was in die Middeleeue veral gewild onder groot here en hulle heroute, alhoewel anagrammatiese voorbeelde heelwat minder aangetref word.
Die leuse is uit die ou skoolwapen behou. Dit vertaal as “volhard” of, letterlik, “gaan deur swaarkry”.
Pama het voorgestel dat die vroeëre wapen laat vaar word, waarin daar heelwat letters in die skildveld voorgekom het. Die sentrale embleem was ’n kleinerige vuurtoring. Aangesien vuurtorings algemeen in die wapens van skole langs die kus aangetref word, het hy gevoel dat dit maklik uitgelaat kon word.
In sy huidige voorkoms is die wapen ’n duidelike verwysing na die Middeleeuse en vroeë moderne hertogdom Lorraine,[4] wat aan die hoof ’n hertog gehad het wat teoreties ’n onderdaan was van die Heilige Romeinse Keiser, maar wat grotendeels ’n vry agent was in sy handelinge met sy bure, die koning van Frankryk ingesluit.
Dit lyk egter of Pama miskien selfs die kleure geneem het van ’n ommekeer van dié in die wapen van die stad Lunéville[5] in Lorraine: in goud, ’n blou skuinsbalk belaai met drie silwer sekelmane.
Pama se blasoen noem dit spesifiek dat die “geknotte adelaartjies” in die rigting van die balk lê. Dit is die gebruik in die heraldiek van die Europese Vasteland te noem, terwyl in die Britse heraldiek dit onnodig sou wees; daar sou dit slegs nodig wees om te spesifiseer indien die wapenfiguurtjies regop gestaan het.
Hertogdom Lorraine:
Die eenvoudige wapen van die hertoë van Lorraine was: in goud, op ’n rooi skuinsbalk drie silwer alerions.[6] (Die latere hertoë het hierdie wapen as deel van ’n heelwat meer gekompliseerde kombinasie gevoer.)
Die laaste lid van die Huis Lorraine wat oor die hertogdom regeer het François-Étienne I (*1708 †1765), wie in 1736 geslaag in sy huwelik met Maria Theresia van die Huis Habsburg, wie vanaf 1740 koningin was van Boheme en Hongarye en aartshertogin van Oostenryk. ’n Voorwaarde van sy huwelik wat egter vir hom deur Maria Theresia se vader, die keiser Carl VI, opgelê is, is dat hy afstand moet doen van Lorraine ten gunste van Stanislaw[7] Leszczynski (voorheen koning Stanislaw I van Pole), ’n opoffering wat deur Frankryk vereis is om die Oorlog van die Poolse Opvolging te beëindig (die voer van die oorlog het in 1738 geëindig).[8]
Hertog Stanislaw, skoonvader van koning Louis XV van Frankryk, het tot sy dood in 1766 Lorraine behou. Die hertogdom is toe in Frankryk ingelyf as administratiewe generalité onder ’n intendant wat in die hoofstad, Nancy, gebaseer is.
François-Étienne is vergoed met die titel groothertog van Toscanië, en is in 1745 uiteindelik as keiser verkies, as Franz I. Sy en Maria Theresia se nageslag (die laaste Heilige Romeinse Keisers [tot 1806] en die Keisers van Oostenryk [1804-1918]) het as die Huis Habsburg-Lorraine bekend gestaan.
Die hertogdom was nie ’n geografiese eenheid nie, weens die skeiding daarvan gedurende die Hoë Middeleeue van die sogenaamde Trois-Évêchés (drie bisdomme), drie stede wat vors-bisdomme geword het en só van die hertogdom geskei is. Die hertog se gebied het gevolglik gelyk soos ’n legkaart waarvan sowat ’n vyfde van die stukke ontbreek.
Hierdie bisdomme was dié van Metz (wat koning Lothair se hoofstad was, en wat in die Middeleeue ’n keiserlike vrye stad geword het, in die 16de eeu Protestants geword het, en in 1944 die toneel was van ’n groot veldslag), Toul (wat homself in 1545 onder die Franse koning se beskerming geplaas het) en Verdun (waar Karel die Grote se kleinseuns ooreengekom het om die koninkryk te deel, en die toneel van lankdurende veldslae in 1792, 1870 en die Eerste Wêreldoorlog). In 1648 het die drie stede in terme van die Vrede van Wesfale deel geword van Frankryk.
Lorraine lê langs die ietwat vae geskiedkundige grens tussen die Romaans- en Germaanssprekende streke van Wes-Europa, en ’n klein deel daarvan (effe minder as een-derde, die tuiste van ’n karige Duitssprekende meerderheid, en hoofsaaklik grondgebied wat nie deel was van die hertogdom Lorraine) is nà die Duits-Franse Oorlog van 1870-71 deur die Duitse Ryk geannekseer. Tesame met Bo- en Onder-Elsas[9] het dit die Reichsland Elsaß-Lothringen gevorm.
Tydens die Eerste Wêreldoorlog is etlike groot veldslae in Lorraine geveg. Nà hierdie oorlog is die Reichsland in Frankryk heropgeneem.
Lorraine in Walmer:
Gedurende die 1930s is die naam Lorraine deur die dorp Walmer gegee aan ’n gebied wat toe wes gelê het van beide Walmer en Port Elizabeth, deel van die plaas Nooitgedacht en onlangs in Walmer ingelyf, en is uitgelê met straatname wat veldslae wat tydens die Eerste Wêreldoorlog in en naby Lorraine geveg is, sowel as plekke elders.
Die dorpsgebied lê tussen die Baakens- of Kabegarivier aan die noordekant (noordgrens van Walmer), en aan die suidekant die smalspoorlyn[10] wat Port Elizabeth met die Langkloof koppel. Suid van die spoorlyn lê Lorraine Manor, wat ook Franse straatname het.
Een straat is Saar genoem, vir die Duitse gebied wat nà altwee Wêreldoorloë beset is, en nog een vir die pelgrimsoord Lourdes, in die verre suide van Frankryk.
Mense wat in en naby Lorraine en Lorraine Manor woon, is dikwels onbewus van die Franse herkoms van die straatname.
Terwyl nie al die woonbuurt se strate die name het van plekke in of naby Frankryk, het baie dit wel, weens ’n instruksie van die munisipale raad dat name wat met Frankryk of met die Wêreldoorloë verband hou, gebruik mag word. Sommige van die name behoort aan riviere, waarvoor distriksowerhede, of départements, naamgegee is. Op hierdie lys is die koppelings hoofsaaklik na webbladsye wat wapens, vlae of altwee van die plekke of streke het:
Aisnelaan, Alsaceweg (wapen, vlag), Ardennesweg, Arrasweg, Arricourtlaan,[11] Ascainweg, Aubestraat, Bayeuxweg, Belvédèreweg, Besançonweg (wapen, vlag), Blancweg,[12] Bordeauxweg, Caenweg, Calaisweg (wapen, vlag), Carentanweg, Cézanneweg,[13] Châlonsweg,[14] Chartres-plek, Chaumontweg, Cherbourgstraat (wapen, vlag), Clermontstraat,[15] Clunylaan, Colignyweg, Colmarweg, Courcellesweg,[16] Crozantstraat, Debrestraat,[17] De Gaulle-singel, Delvilleweg,[18] Dijonweg, Épinallaan, Flandersweg,[19] Grimaudestraat,[20] Jardinstraat,[21] Lacroixweg,[22] Le Havrestraat, Le Mansweg, Lemornestraat,[23] Lilleweg[24] (wapen, vlag), Longwylaan (wapen, vlag), Lorientplek, Lorrainestraat, Lourdeslaan, Lunévilleweg, Lyonsingel (wapen, vlag), Mâconweg, Marnelaan, Marseilleslaan (wapen, vlag), Meuselaan, Mentonweg, Metzlaan, Mimesweg, Mirecourtlaan, Montmédylaan, Moselleweg (wapen, vlag), Murvillestraat, Nancyweg, Noireweg,[25] Orléansstraat, Orneweg, Pompadourlaan, Rennesweg, Rhôneplek, Rouenweg, Rynstraat,[26] Saarstraat, St Lostraat, Sarthestraat, Sedanlaan, Seinestraat,[27] Sommelaan, Tarbesstraat, Tarnlaan, Thionvilleweg, Toulonweg (wapen, vlag), Toulousestraat (wapen, vlag), Toursweg, Verdunweg, Versaillesweg (wapen, vlag), Vitrylaan[28] en Vosgesweg.
Oor die skool:
Die skool is huidiglik ’n parallel-medium koëdukasie-laerskool (Graad 1 tot 7, voorheen Sub A, Sub B en St 1 tot 5), wat ’n perseel in Jardinweg het wat op ’n vierhoekige park afkyk (skuins teenoor die straatpatroon) aan die aansluiting van Jardin en Meuselaan, terwyl die skoolvelde aan Dijonweg (wat langs die spoorlyn loop) en Marnelaan aangrens.
Dit het in die vroeë 1940s sy begin gehad, in ’n versoekskrif aan die Port Elizabethse Skoolraad[29] wat deur ongeveer 40 ouers in Lorraine woonagtig geteken is, wat die oprig van ’n skool in hulle eie area versoek het. Lorraine was toe hoofsaaklik ’n plattelandse woonbuurt.[30] Hulle was ongelukkig oor die afstande wat hul kinders moes aflê om by skole in Newtonpark,[31] Fairview en Walmer[32] uit te kom.
’n Tweekamer-skooltjie vir Afrikaans- sowel as Engelssprekende kinders is 11 April 1944 in Vitrylaan oopgemaak. Die hoof was mnr J G Kilian, voorheen op die personeel van die Laerskool Excelsior, in Port Elizabeth se Mountweg-omgewing, en sy enigste personeellid was ene mej Romm.
Die openingseremonie is deur etlike ouers uit altwee taalgroepe bygewoon, wat hulle steun en samewerking belowe het – iets wat kenmerkend van die skool geword het.
Teen Augustus 1946 was daar 54 leerlinge, van wie 18 Engelssprekend was. Dit het die skool op ’n derde onderwyser geregtig, en hierdie pos is vanaf Januarie 1947 goedgekeur – ten spyte van die feit dat die onderwysers reeds in 1946 in die deur-openings van die oorvol klaskamers moes staan. Bykomstige behuising is in die vorm van voorafgevaardigde leërhutte voorsien.
Teen 1952 het leerlinggetalle tot 127 gegroei, en is nog vyf onderwysers aangestel. Selfs met die leërhutte was dit nodig om kamers in privaatwonings as klaskamers te gebruik. Die onderwysgehalte was egter volgens die mening van inspeksieverslae bevredigend.
Juniemaand 1948 het mnr Kilian die Kaapprovinsie se Superintendent-Generaal van Onderwys, mnr W de Vos Malan, in Kaapstad besoek, en is die nuwe gebou bo-aan die departement se bouprogram-voorkeurlys geplaas.
April 1951 is die tender van die firma Dunn & Lees aanvaar vir ’n kontrakbedrag van £18 928 7s 7d, en was die nuwe gebou 1 Mei 1952 gereed.
Maar reeds was die akkommodasie onvoldoende en moes die personeelkamer as klaskamer gebruik word, ten spyte daarvan dat die personeel nou gestaan het op sewe voltydse onderwysers en ’n deeltydse spraakterapeut.
In 1956 het 10 onderwysers en 238 leerlinge steeds dieselfde gebou gebruik. Bykomstige akkommodasie is in 1958 voltooi.
Die eerste skoolkomitee van die Laerskool Lorraine is in Oktober 1967 aangestel, onder voorsitterskap van mner T F Roberts. ’n Skoolkomitee-verkiesing wat in 1970 gehou is, het misluk weens die gebrek aan ’n kworum, en is die Port Elizabethse Skoolraad verplig om die nuwe komitee aan te stel. Hierdie komitee was steeds sittend toe die stigterprinsipaal, mnr Kilian, in Maart 1973 afgetree het.
Lorraine se landelike aaard het beteken dat die installering van ’n telefoon in Mei 1952, en van elektrisiteit in die skoolgebou in die vierde kwartaal van daardie jaar besondere gebeure was.
Die skool het ook in November daardie jaar ’n kunskamer in gebruik geneem, en die eerste skoolfunksie in die nuwe skoolgebou is 12 November gebou.
Munisipale water is eers in 1961 aangelê, maar riolering het meer as ’n dekade langer geneem. ’n Tydelike dreineringstelsel is in 1974 geïnstalleer.
Mr Kilian se opvolger het kort na sy aanstelling Kaapstad besoek en die LUK vir Onderwys, mnr G Lubbe, besoek.
Dit het as gevolg gehad die uitnodigin op tenders vir verdere uitbreidings, met inbegrip van ’n skoolsaal, wat mnr Kilian se naam sou dra.
Werk het in Junie 1977 begin, en die opening in November 1979 is deur mnr Lubbe se opvolger, mnr F A Loots, uitgevoer.
’n Geskiedenis van die skool wat iin die program vir die inhuldiging van die skoolsaal en uitbreidings in 1979 gepubliseer is, noem dat gedurende die vorige 35 jaar die skool nooit ’n onderwyspos weens ’n afval in leerlinggetalle verloor het nie. Getalle het eerder met ’n amper konstante 10% vermeerder. Die komplement was op daardie stadium 483 leerlinge, 22 personeel en ’n kleriese assistent.
