POEZJA PERSKICH DYSYDENTóW

Iran - kraj islamski, gdzie kobietom nie wolno chodzic z odkrytą głową. Islam - religia nie dopuszczająca do fermentu intelektualnego. Taki zdaje się mamy z grubsza obraz. Ale jest też druga strona tego obrazu. Iran, ten kraj brodatych prezydentów i zawoalowanych wiceprezydentek to także kraj fermentu intelektualnego w stylu najzupełniej przypominającym europejski. Dla przykładu: ostatnie ćwierć wieku to czas rozkwitu poezji dysydenckiej skierowanej zupełnie wyraźnie przeciw tej brodatej i zawoalowanej Lidze Perskich Rodzin. Owszem, brodaci duchowni też piszą tradycyjne kasydy o swojej miłości do Allaha (a ściślej do Chody, bowiem Bóg to po persku Choda) (z akcentem na ostatnią sylabę), podobno nawet Chomeini napisał dywan gazel, który następnie stał się takim bestsellerem jakim w niedawnej jeszcze Polsce były dzieła Lenina, oprócz tego jednak krąży drukowana na powielaczach, a także dostępna w internecie, poezja inna, świeża i najzupełniej zrozumiała dla nas, Europejczyków. Chomeini jest może przerabiany w szkole, Shamlu i Khoi natomiast podawani są z rąk do rąk. A w Persji oddziaływanie poezji jest bodaj większe niż w Polsce, na wieczory poetyckie schodzą się tłumy jak na koncerty muzyki. Liga Perskich Rodzin ma do dyspozycji ministerstwa siłowe, ale rząd dusz jest w rękach poetów. A poeci są dysydentami.
Piszący głównie w okresie międzywojennym Nima Yushij uważany jest za ojca współczesnej poezji perskiej. To on pierwszy zerwal z tradycyjnymi formami kazydy i rubajatu obowiązującymi w perskojęzycznej poezji od średniowiecza. Tworzył wprawdzie niejako w innej epoce, na długo przed rewolucją ajatollahów, tym niemniej współcześni poeci dysydenci uważają go za swego duchowego mistrza.
Forugh Farrokhzad była gwiazdą poezji lat sześćdziesiątych. Zmarła wprawdzie młodo na kilka lat przed rewolucją islamską, tym niemniej nie ma żadnej wątpliwości jakie jej poezja ma oddziaływanie. Zamieszczam tu tłumaczenie tytułowego wiersza najbardziej znanego jej tomiku.
Zmarły przed kilku laty Ahmad Shamlu uważany jest za wieszcza, jest w pewnym sensie perskim odpowiednikiem Miłosza. Nagrody Nobla wprawdzie nie dostał, ale kilkakrotnie był jednym z kandydatów. Umysł - jak to mówią - lewicujący, przez pewien czas był członkiem komunistycznej partii Tudeh, z którą się rozstał z powodu ścisłego podporządkowania tej partii Moskwie. Niegdyś pod wpływem Majakowskiego pisał wiersze przypominające trochę naszego Broniewskiego, w późniejszych wierszach pojawiają się motywy religijne. Ale jakie to motywy! Za takie motywy w ultramuzułmańskim kraju mogą grozić poważne konsekwencje! Wiersz o Nazarejczyku to znakomity przykład. Wyobraźmy sobie w Polsce rządzonej przez Ligę Polskich Rodzin - przy pomocy policji rekrutującej się z Młodzieży Wszechpolskiej - publikację wiersza, którego pozytywnym bohaterem jest Prorok z Mekki! To nie przelewki, w Iranie za odstępstwo od islamu grozi kara śmierci!
Młodszy od Shamlu Esmail Khoi też był lewicujący, ale nigdy nie należał do Tudeh, należal natomiast do grona założycieli nowej partii komunistycznej odcinającej się od Sowietów i uznającej system sowiecki za państwowy kapitalizm. Przez połowę życia działał na rzecz rewolucji, w wyniku której - gdy już nastąpiła - musiał ukrywać się we własnym kraju, a następnie przez pustynie uciekł do Pakistanu. Obecnie mieszka w Londynie i uważany jest za czołowego poetę antyklerykalnej opozycji. Nie wszystkie jednak jego wiersze są tak jadowicie polityczne jak te prezentowane niżej, Khoi porusza bardzo różne tematy, a jest poetą niezwykle płodnym, wydał już ponad 40 tomów wierszy. Czuje się on równie swobodnie w nowych formach poetyckich, jak i w tradycyjnych formach kasydy i rubajatu, w które wlewa nowe, jak najbardziej dysydencie treści.
Ziba Karbassi jest zbyt młoda, by pamiętać czasy przed Chomeinim. Urodzona w połowie lat siedemdziesiątych w Tabryzie, stolicy irańskiego Azerbejdżanu, włada dwoma językami, ale pisze wyłącznie po persku. Przytoczony tu wiersz mówi sam za siebie: w kraju rządzonym przez Ligę Perskich Rodzin za taki wiersz można zapłacić głową. Na szczęście Ziba obecnie znajduje się poza zasięgiem władzy Młodzieży Wszechperskiej, bowiem mieszka w Londynie. Mniej szczęścia miała kuzynka Ziby imieniem Gazelle, którą w Iranie oskarżono o cudzołóstwo i ukamieniowano. Ziba napisała na temat tego wydarzenia wiersz, który zamieszczam na stronie wierszy Ziby Karbassi.
Poniższe wiersze wybrał i pomógł mi je przetłumaczyć Esmail Khoi. Wyjątkiem jest wiersz Ziby Karbassi, ktory pomogła mi przetłumaczyć sama autorka.

Strona główna