TANGEN ROSHI - BUDDYJSKI MNICH
(fragmenty)
"Znam wielu buddyjskich mnichów, ale Tangen Roshi jest zupełnie niezwykły", mówił do mnie mój japoński przyjaciel, a ja zgadzałem się że w tym coś jest, byłem bowiem w Bukkokuji przez całe cztery tygodnie i dwa dni. Po co tam pojechałem? Pewnie żeby się dowiedzieć na czym polega buddyzm. W każdym razie to pytanie wisiało w powietrzu, kiedy przechodziłem przez bramę Bukkokuji pierwszy raz: przyjechałem do Obama autostopem, odnalazłem świątynię na samym skraju miasta, u stóp góry wyrastającej jak głowa cukru z płaskiej jak stół równiny, przeszedłem przez bramę i znalazłem się na dziedzińcu. Na wprost mnie stał zabytkowy budynek o papierowych ścianach, z tyłu za nim wznosiło się pokryte bambusowym gajem zbocze, z lewej i prawej też budynki oraz cmentarzyk z kamiennymi pagodami, ale absolutna cisza i ani żywej duszy mimo że drzwi wszystkie porozsuwane. Stałem chwilę zdezorientowany, kiedy z budynku po lewej stronie (zendo, jak się później dowiedziałem) zaczęli wychodzić ludzie. Pierwszym był starszy mniech o lśniącej łysinie, ubrany w szarą szatę; podszedł do mnie i ująwszy za rękę, w milczeniu wyprowadził za bramę. Nie mówił nic, ale zdawał się pilnować żebym nie uciekł, tymczasem przywołując kogoś z dziedzińca; znikł dopiero kiedy zjawił się Jikaku-san, młody mnich w zwykłym czarnym habicie, i kiepską angielszczyzną wyjaśnił, że w tym momencie nie mogę się zatrzymać, ponieważ mają tygodniowy sesshin. Zapytałem, czy mógłbym się włączyć w sesshin, na co Jikaku-san znikł za bramą i po chwili wrócił z odpowiedzą: w tej chwili nie ma miejsca w zendo, mogę wyjechać po tygodniu, kiedy część ludzi wyjedzie. Na czym polega buddyzm? Byłem pod wrażeniem tego milczącego dotknięcia. Już sam fakt jest niezwykły w Japonii, gdzie unika się nawet wzroku nieznajomych, ale w dotknięciu Tangen Roshi było coś specjalnego, jakieś przesłanie czy coś.
Kiedy przyjechałem po tygodniu, pierwszą rzeczą jaką mi Jikaku-san powiedział było, że mam iść do zendo i siedzieć w zazen tak długo, aż mnie Roshi-sama nie zawoła. Zaprowadził mnie, pokazał mi miejsce gdzie mam siedzieć i powiedział: "Możeszi iść jedynie do toalety, poza tym nie wolno ci opuszczać tego miejsca"; pokazał mi jeszcze toaletę, pomieszczenie lśniące czystością, z ołtarzykiem bodhisattwy oczyściciela na ścianie, i zostawił mnie i przez następne dwie godziny siedzialem twarzą do ściany i doświadczałem pierwszy raz na czym polega buddyzm: polega na bólu w kolanach. Owszem, umiałem już wówczas siadać w półlotosie, ale siadać to nie znaczy siedzieć; po dziesięciu minutach przyszedł pierwszy ból, przeszedł po piętnastu, wrócił po pół godzinie i wkrótce stał się nie do wytrzymania, zmiana nogi pomogła tylko na krótko, wyjście to toalety też, wszystko czego się nauczyłem o zenistycznej koncentracji przestało mieć znaczenie, całe moje siedzenie było jedynie wytrzymywaniem bólu; cóż, zostałem zaszczycony namiastką tradycyjnej zenistycznej próby czekania, która w dawnych klasztorach trwała wiele dni, cóż to jednak znaczy w porównaniu z Drugim Patriarchą, który tygodniami siedział ignorowany przed jaskinią Bodhidharmy, gdzie go już śnieg przysypywał, i który w końcy, by zwrócić na siebie uwagę, obciął sobie jedną rękę i wrzucił ją do jaskini?
Ulga, że można wreszcie zrobić kilka kroków, była głównym odczuciem, kiedy Jikaku-san po mnie przyszedł i zaprowadził mnie do hondo, gdzie trzeba było jednak znowu usiąść po japońsku na podłodze. Pod ścianą, przy niziutkim stoliku, czekał na mnie Roshi-sama.
"Po co przyjechałeś do Bukkokuji?"
"Chciałbym się nauczyć zazen."
"Po co chcesz się uczyć zazen? Będziesz tu sobie siedział jakiś czas, a potem wrócisz do domu i znowu będziesz robił pieniądze?"
Te pozornie nieprzyjazne słowa Roshi-sama wypowiadał takim tonem, jakby witał syna marnotrawnego; miałem wrażenie, że się za chwilę rozpłacze.
"Jak długo chcesz się zatrzymać?"
"Miesiąc, jeśli możliwe. Ale jest tylko jeden problem: mam bardzo mało pieniędzy i nie mógłbym płacić za swój pobyt."
"Jeżeli przyszedłeś tu by się uczyć zazen, możesz zostać bez pieniędzy, ale jeżeli chcesz zatrzymać swoje ego, jeżeli nie chcesz być w harmonii, nie zostawaj. Tylko miesiąc? Dobrze, na początku przyszłego miesiąca mamy znów tygodniowy sesshin, to będzie dla ciebie dobry początek. Ale musisz być cierpliwy - to jest biedna świątynia i nie zawsze jest dosyć jedzenia..."
Następnego dnia miałem przydzieloną poduchę do siedzenia i kawałek ściany w zendo, miałem przydzielone zadanie w czasie samu, czyli pracy (bez której zazen jest nieważne), było nim opróżnianie szamba; robiłem to z Avishaiem, chłopakiem z Izraela, który naczytał się o Zen i przyjechał z zamiarem osiągnięcia Przebudzenia; szambo było typowo japońskie, malutkie i opróżniane ręcznie za pomocą wielkiej chochli na długim kiju, substancję przelewało się do dwudziestolitrowego wiadra, zawieszanego następnie na bambusowym drągu i wynoszonego do ogrodu celem urzyźniania grządek; miałem też przydzielone oryoki używane do rytualnych zenistycznych posiłków. A w Bukkokuji wszystkie trzy posiłki dnia są rytualne, spożywane w całkowitym milczeniu i skupieniu, poprzedzane śpiewaniem sutry, w czasie którego oryoki - trzy miseczki włożone jedna w drugą i zawinięte w chustkę - rozwija się rozwija się, nakłada potrawy i odkłada kilka ziarenek ryżu na ofiarę dla Głodnych Demonów; posiłki są też w Bukkokuji nadzwyczaj skromne, iście żebracze: rano wodnity ryż z japońską kiszoną morelką, do tego koniecznie plasterek kiszonej rzodkwi, w południe brązowy ryż, zupa z pasty sojowej i jakieś warzywo, koniecznie też ten plasterek rzodkwi używany po posiłku do mycia miseczek, rozlewana jest gorąca woda i tym plasterkiem trzymanym w pałeczkach czyści się wszystkie miseczki i następnie zawija, wszystko przy stole.
Posiłki są iście żebracze. Buddyzm bowiem polega na żebraniu.
Przynajmniej raz w miesiącu, a bywają okresy że co trzeci dzień, Bukkokuji wychodzi na takuhatsu: wszyscy wychodzący ubrani w specjalne habity, w plecionych kapeluszach w których wyglądają jak wielkie grzyby, w słomianych sandałach, podzwaniając dzwoneczkami idą ulicą; tylko jeden z mnichów trzyma żebraczą miseczkę. Zatrzymują się przed pierwszym domem, śpiewają sutrę; bez stukania w drewnianą rybę, ale równie rytmicznie:
"Kan-ji-zai bo-satsu gyo-jin Han-nya Ha-ra-mi-ta ji...(Słuchający-głosów-świata bojownik-o-przebudzenie zgłębiwszy Mądrość...)"
Drzwi się otwierają, staruszka z miną osoby zaszczyconej wizytą wrzuca monetę do drewnianej miseczki.
(...)
Z księgi koanów Roshi-san czyta zmienionym głosem, śpiewnie: "Mistrz Gutei zapytany o naukę Buddy zawsze tylko w milczeniu podnosił wskazujący palec. Pewnego razu pod nieobecność mistrza jego służacy chłopiec odpowiedział przybyszom w taki sam sposób. Gdy Gutei wróciwszy dowiedział się o tym, obciął chłopcu palec ostrym nożem. Chłopiec zaczął z krzykiem uciekać, lecz Gutei zawołał za nim: "Zaczekaj!" Chłopiec się obejrzał, Gutei podniósł wskazujący palec i chłopiec doznał Przebudzenia."
Wskazujący palec? No tak, gdzieś już kiedyś czytałem, że lepiej sobie nawet oko wyłupać jeżeli stoi na przeszkodzie. Ale co było dalej w tym kazaniu? Było w nim takie zdanie: "Kyorei podnosi rękę i góra Kansan rozpada się na dwoje." Było też inne: "Jeśli jest choć jedna osoba, która płacze i ty jej płacz czujesz jak swój własny, mogę przerwać ten wykład i już nic nie mówić."
Wdech, wydech, ale nie tylko powietrze... Na czym polega buddyzm? To pytanie nie padło w czasie mojego ostatniego dokusanu, kiedy Roshi-san pytał "Gdzie twój kwiat?" (nawiązując do poprzedniej rozmowy), ja odpowiedzialem: "Roshi-sama mówił że nie..." (nawiązując do jego odpowiedzi), na co on zatoczył ręką wielki krąg i powiedział: "Wielki kwiat..."; to pytanie nie padlo, kiedy po zakończeniu sesshinu rozmawiałem z Tomem i Tom mówił: "To mój siódmy sesshin, ale psychicznie najcięższy, przedtem miałem fizyczny ból w kolanach, jak ty, ale teraz prawie się modliłem żeby ból wrócił, szczególnie po trzecim dniu, kiedy rzeczy zaczynają wypływać; przeżyłem już różne rzeczy, na Węgrzech byłem w komunistycznej armii, sam wiesz co to znaczy, w Australii przez dziesięć lat ćwiczyłem karate i czasem na treningach myślałem że flaki wypluję, ale to wszystko jest nic w porównaniu z tym tutaj, a tu cię nic nie trzyma, w każdej chwili możesz wstać i iść, tylko że nie uciekniesz, bo to wszystko tylko twój własny śmietnik..." To pytanie nie padło w czasie mojego ostatniego pożegnania z Roshim; Roshi-san, który z równą radością wszyskich wita i z równą łatwością żegna, mówił: "Idź już, idź, bo zaraz tu zaczynamy ceremonię herbaty...", i kiedy z plecakiem wychodziłem przez bramę, z hondo dobiegał głos bębna wzywającego na ceremonię; szedłem uliczką pomiędzy ogródkami z kępami bambusów i skarłowaciałymi sosenkami, wszysko było mokre po nocnym deszczu. Na czym polega buddyzm?
Na sośnie kropla
Zwiesza się nad przestrzeną.
Upływa chwila.
|
Xiążka pod tym tytułem ukazała się w wydawnictwie OBSERWATOR. Xiążkę tę, jak się zdaje, niezwykle trudno znaleźć w księgarniach (można ją dostać w poznańskiej "Kapitałce"). Oferują ją natomiast księgarnie internetowe (na przykład Merlin lub
Techniczna). Niestety w internecie nie da się książki wziąć do ręki i przejrzeć. Zrobiłem więc internetową stronę umożliwiającą zapoznanie się z charakterem mojej xiążki. Jest tutaj spis treści xiążki oraz wybrane fragmenty tekstów. Niektóre teksty zamieciłem na innych stronach w internecie i tam prowadzą linki ze spisu treci.