Τρίτο Μάτι, Αύγουστος 2003, Τεύχος 115

Ο βιομηχανικός πολιτισμός έχει ημερομηνία λήξης;

Πέραν των… μεταφυσικών παραμέτρων του ερωτήματος, υπάρχει και η υλική συνιστώσα του: το ζήτημα των πετρελαίων. Ωστόσο, και πάλι δεν θα μας απασχολήσει η –πολεμική– προσπάθεια των Αμερικανών και των «αιωνίων», τον τελευταίο αιώνα, συμμάχων τους, των Βρετανών, για να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες της Μέσης Ανατολής [Σαουδική Αραβία και Κουβέιτ προ δωδεκαετίας, Ιράκ πρόσφατα και Ιράν… εν όψει] και της Κεντρικής Ασίας [Αφγανιστάν αλλά και Τουρκμενιστάν-Αζερμπαϊτζάν προ διετίας]. Επισήμως –φυσικά!– κανένας από αυτούς τους πολέμους δεν γίνεται για τα πετρέλαια, αλλά για την αποκατάσταση της διεθνούς νομιμότητας, «κατά της τρομοκρατίας», ή των –άφαντων– όπλων μαζικής καταστροφής και την –υποτιθέμενη– ανάπτυξη πυρηνικών όπλων. Το ότι αυτοί οι πόλεμοι –και όσοι ακολουθήσουν– έγιναν και γίνονται για τα πετρέλαια δεν χωρά καμιά αμφιβολία, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Με το πετρέλαιο υπάρχει ένα μικρό προβληματάκι.

Αργά αλλά σταθερά η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου πλησιάζει σε ένα –άνευ επιστροφής– σημείο καμπής. Κάποια στιγμή, μέσα στα προσεχή χρόνια [οι ειδικοί εκτιμούν μεταξύ 2006 και 2015] η παραγωγή πετρελαίου θα προσεγγίσει το ανώτατο σημείο της [peak oil]. Αυτό σημαίνει ότι από εκεί και πέρα –και για πάντα– η παραγωγή πετρελαίου στον πλανήτη θα μειώνεται σταθερά.

Όχι, δεν αναφερόμαστε στο ζήτημα των αποθεμάτων. Πετρέλαιο θα αντλείται ίσως και μετά από 100 χρόνια. Μόνον που μετά από κάποιο οριακό σημείο η παραγωγή του θα μειώνεται καθημερινά. Τα αποθέματα πετρελαίου δεν είναι ανεξάντλητα. Τα τελευταία 150 χρόνια έχουν αντληθεί από το υπέδαφος του πλανήτη τα μισά σχεδόν αποθέματα πετρελαίου. Και όταν από μία πετρελαιοφόρο λεκάνη έχει αντληθεί το ήμισυ του πετρελαίου, η παραγωγή στη συνέχεια μειώνεται δραματικά ενώ από την άλλη αυξάνεται ραγδαία το κόστος άντλησής του. Και σ’ αυτό το σημείο θα φτάσουμε σύντομα, μέσα στα επόμενα χρόνια, το αργότερο μέχρι το 2015.

Ποιες θα είναι οι πρακτικές συνέπειες αυτού του γεγονότος;

Αν σκεφτούμε ότι το 40% της ενέργειας που καταναλώνει ο πλανήτης παράγεται από το πετρέλαιο και ότι το 90% των μεταφορών πραγματοποιείται με τη χρήση μηχανών που καταναλώνουν παράγωγα του πετρελαίου, τότε μόνον μικρό δεν θα είναι το πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουμε.

Η αναπόφευκτη μείωση της παραγωγής πετρελαίου θα οδηγήσει [έχει ήδη οδηγήσει!] στους –αναπόφευκτους;– πολέμους για τον έλεγχο των κοιτασμάτων του, σε κατακόρυφη αύξηση της τιμής του, σε λογικές του τύπου «το πετρέλαιό σου η ζωή μου». Και όποιος θα ελέγχει τότε τα πετρέλαια θα ελέγχει –με δικαίωμα ζωής ή θανάτου– ολόκληρο τον πλανήτη.

Το γνωρίζουν αυτό οι ηγέτες του πλανήτη; Εσείς τι λέτε; Αλλά και τι θα έπρεπε να περιμένουμε; Να απευθύνει διάγγελμα ο Τζωρτζ Μπους Β΄ στον αμερικανικό λαό λέγοντας «Guys, the party’s over!”; Από πότε το γνωρίζουν; Τουλάχιστον από το 1970, όταν οι ΗΠΑ έφτασαν στο peak oil. Αν και οι ΗΠΑ μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950 εξήγαγαν πετρέλαιο, σήμερα εισάγουν το 60% του πετρελαίου που χρειάζονται. Κι όταν κάποιοι επιστήμονες προειδοποιούσαν ήδη από το 1956 για το τι πρόκειται να συμβεί, όλοι τούς θεωρούσαν τρελούς ή τους αγνοούσαν. Όπως σήμερα αγνοούν και όσους μιλούν για το παγκόσμιο peak oil. Τι κάνουν οι ηγέτες του κόσμου; Εξαγγέλλουν διάφορα προγράμματα, όπως αυτό για την χρησιμοποίηση υδρογόνου για την κίνηση των οχημάτων ή την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Μόνον που κι εδώ υπάρχει ένα μικρό προβληματάκι.

Η μόνη μέθοδος παραγωγής υδρογόνου, που κάποτε θα μπορούσε να είναι οικονομικά συμφέρουσα, είναι εκείνη της παραγωγής του από το φυσικό αέριο. Όμως, όπως σωστά μαντέψατε, κι εδώ υπάρχει ένα μικρό προβληματάκι. Λίγα χρόνια μετά το peak του πετρελαίου θα έχουμε και peak του φυσικού αερίου. Ήδη ΗΠΑ και Καναδάς αντιμετωπίζουν οξύτατο πρόβλημα με τα αποθέματα φυσικού αερίου και κάποιοι κάνουν ήδη λόγο για παγωμένο χειμώνα στη Βόρειο Αμερική, αφού το φυσικό αέριο χρησιμοποιείται για τη θέρμανση… Η τιμή του φυσικού αερίου έχει ανεβεί μέχρι και επτά φορές τα τελευταία έξι χρόνια, και λόγω των ελλείψεων γίνονται περικοπές σε πολλές βιομηχανίες που σήμερα υπολειτουργούν. Και έτσι φτάνουμε σε ακόμα ένα μικρό προβληματάκι.

Το φυσικό αέριο αποτελεί –μεταξύ άλλων– την πρώτη ύλη για την παραγωγή λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Φανταστείτε, λοιπόν, έναν κόσμο χωρίς λιπάσματα, χωρίς φυτοφάρμακα, χωρίς τρακτέρ, χωρίς τη δυνατότητα μεταφοράς των –έστω και λίγων– τροφίμων στα αστικά κέντρα…

Και αν θεωρήσουμε ότι η λύση βρίσκεται στην ανακάλυψη νέων πετρελαϊκών αποθεμάτων, κι εδώ τα νέα είναι άσχημα. Σε κάθε βαρέλι πετρελαίου που ανακαλύπτεται στον πλανήτη, αντιστοιχούν τέσσερα βαρέλια που καταναλώνονται. Και για πολλά από αυτά τα κοιτάσματα [βαριά πετρέλαια κ.λπ.] είναι οικονομικά ασύμφορη η εκμετάλλευσή τους. Αν η άντληση ενός βαρελιού πετρελαίου κοστίζει –ενεργειακά– ένα βαρέλι πετρέλαιο…

Εν ολίγοις, η γιορτή αν δεν έχει ήδη τελειώσει, τελειώνει σύντομα. Ακόμα κι αν υπήρχε σήμερα έτοιμη η λύση [όπως κάποια εξωτική (;) μηχανή Tesla], που θα αντικαθιστούσε ενεργειακά το πετρέλαιο, θα χρειάζονταν αρκετές δεκαετίες για τη μετάβαση σ’ αυτήν την, εξ ολοκλήρου, νέα οικονομία.

Κι όταν η γιορτή τελειώνει, τότε…

… σβήνουν τα φώτα. Και έρχονται οι Σκοτεινές Εποχές. Οι Dark Ages. Ο Μεσαίωνας.

Αλλά περί αυτών στο επόμενο τεύχος.

Α! Και καλό καλοκαίρι…

- Ο Richard Heinberg είναι εκδότης του ενημερωτικού δελτίου MuseLetter και συγγραφέας του βιβλίου The Party’s Over – Oil, War and the Fate of Industrial Societies [Η Γιορτή Τέλειωσε – Το Πετρέλαιο, ο Πόλεμος και η Πεπρωμένο των Βιομηχανικών Κοινωνιών].

- Ο γεωφυσικός M. King Hubbert ήταν ο πρώτος που μίλησε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 για το peak oil στις ΗΠΑ και είχε αντιμετωπίσει την πλήρη αδιαφορία. Ο ιστότοπος που φέρει το όνομά του [www.hubbertpeak.com] είναι αφιερωμένος σ’ αυτό το ακανθώδες ζήτημα.

- Η Ένωση για τη Μελέτη του Peak Oil αποτελεί ένα δίκτυο επιστημόνων, πανεπιστημίων και κυβερνητικών υπηρεσιών που μελετούν το πρόβλημα, ενώ το Κέντρο Ανάλυσης της Μείωσης Παραγωγής Πετρελαίου  προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη όσον αφορά την επερχόμενη μείωση της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου.