|
@ ΤΜ.125-1
Το προηγούμενο
τεύχος του περιοδικού ήταν από τα πιο
ενδιαφέροντα που έχουν κυκλοφορήσει ποτέ.
Με άρθρα εξαιρετικά διεισδυτικά και –κυρίως–
thought provoking. Κάποια από αυτά τα ερεθίσματα
μετατράπηκαν –στον μονοφυή νου μου– σε
σκέψεις, μερικές εκ των οποίων ακολουθούν.
@
Julian Jaynes
Το 1988, το περιοδικό
Life του ζήτησε ένα σχόλιο για το νόημα
της ζωής. Η απάντησή του ήταν η εξής: «Αυτή
η ερώτηση δεν επιδέχεται απάντησης παρά
μόνο όσον αφορά στην ιστορία τού πώς
καταλήξαμε να θέτουμε ένα τέτοιο ερώτημα.
Δεν υπάρχει απάντηση επειδή μόνον οι
λέξεις έχουν νόημα, όχι η ζωή ή τα πρόσωπα ή
το ίδιο το σύμπαν. Η αναζήτηση της
βεβαιότητας στηρίζεται στις προσπάθειές
μας να κατανοήσουμε την ιστορία όλων των
μεμονωμένων εγώ και όλων των πολιτισμών.
Πέραν τούτου, υπάρχει μόνον δέος.»
Αυτές οι σκέψεις
ανήκουν στον Αμερικανό ψυχολόγο Julian Jaynes
(1920-1997), που δίδαξε στο Πανεπιστήμιο
Πρίνστον από το 1966 ως το 1990. O Jaynes (www.julianjaynes.org)συνέγραψε
και εξέδωσε όσο ζούσε ένα και μοναδικό
βιβλίο με τίτλο The Origin of Consciousness in the Breakdown
of the Bicameral Mind, στο οποίο διατυπώνει τη
θεωρία ότι η συνείδηση του ανθρώπου
εμφανίστηκε μόνον μετά την κατάρρευση του
διφυούς νου του. [Ο όρος bicameral στα αγγλικά
έχει μία και μόνον έννοια, εκείνη της
ύπαρξης δύο νομοθετικών σωμάτων, δηλαδή
δύο κέντρων, δύο χώρων, αποφάσεων, σε
κάποιο σύστημα διακυβέρνησης. Για τη
μετάφραση του όρου χρησιμοποίησα τη λέξη «διφυής».
Στη συνέχεια θα γίνει περισσότερο
κατανοητός.]
Ο Jaynes ισχυρίζεται
ότι οι άνθρωποι απέκτησαν «συνείδηση»
μόλις προς τα τέλη περίπου της δεύτερης
προχριστιανικής χιλιετίας, και ότι η
συνείδηση δεν είναι κάτι που υπήρχε
εξαρχής στον άνθρωπο και που εξελίχτηκε
μαζί του καθώς εξελισσόταν και ο ίδιος.
Μέχρι πριν από 3.000 χρόνια, ο ανθρώπινος
εγκέφαλος ήταν «διφυής», που σημαίνει ότι
μέχρι τότε η περιοχή του δεξιού κροταφικού
λοβού, που ευθύνεται για την εμφάνιση των
παραισθήσεων στον άνθρωπο, επεξεργαζόταν
ενστικτωδώς τις πληροφορίες και στη
συνέχεια, μέσω των εμπρόσθιων συνάψεων,
έστελνε ακουστικές («θεϊκές») εντολές στην
περιοχή Βέρνικε του αριστερού ημισφαιρίου,
όπου το μήνυμα «γινόταν πράξη». Ένας
τέτοιος εγκέφαλος θα λειτουργούσε, θα
μάθαινε, θα αντιδρούσε όπως ακριβώς και ο
δικός μας, μόνον που αυτό θα γινόταν
ασυνείδητα.
Ο Jaynes, με απλά
λόγια, ισχυρίζεται ότι μέχρι πριν από 3.000
περίπου χρόνια όλοι οι άνθρωποι άκουγαν
φωνές. Οι φωνές αυτές προέρχονταν από την
άλλη πλευρά του εγκεφάλου αλλά, επειδή τα
δύο ημισφαίρια δεν επικοινωνούσαν μεταξύ
τους όπως επικοινωνούν σήμερα, οι φωνές
φαινόταν ότι έρχονται «απ’ έξω». Δηλαδή,
ότι προέρχονταν από το Θεό ή τους Θεούς.
Ο διφυής νους
υπάκουε στους «θεϊκούς» εντολοδότες. Όμως
καθώς πολλαπλασιάζονταν οι διφυείς
πολιτισμοί πολλαπλασιάζονταν και οι «θεϊκοί»
εντολοδότες. Αυτό δημιούργησε σύγχυση που
επιτάθηκε με την έκρηξη του ηφαιστείου της
Θήρας. Ο τρόμος που προκάλεσαν στη
συνέχεια οι βαρβαρικές επιδρομές είχαν ως
αποτέλεσμα την μόνιμη εμφάνιση της
συνείδησης στους ανθρώπους.
Προς επίρρωση των
ισχυρισμών του ο Jaynes χρησιμοποιεί τα έργα
του Ομήρου (τουλάχιστον τα αρχαιότερα
τμήματά τους), την Παλαιά Διαθήκη, τα
λογοτεχνήματα των πολιτισμών της
Μεσοποταμίας. Μάταια θα ψάξουμε, λέει ο Jaynes,
στα ομηρικά έπη για να βρούμε έστω και
κάποια αναφορά σ’ αυτό που εμείς
αποκαλούμε «λήψη αποφάσεων». Σε κάθε
περίσταση που εμείς θα σταματούσαμε για να
σκεφτούμε τους τρόπους με τους οποίους θα
συνεχίσουμε να δρούμε, οι άνδρες και οι
γυναίκες της Ιλιάδας καθοδηγούνται από
τις φωνές των θεών, από «ακουστικές
παραισθήσεις».
Σύμφωνα, λοιπόν,
με τη θεωρία του διφυούς νου οι αρχαίοι
λαοί δεν «σκέφτονταν» όπως σκεφτόμαστε
εμείς σήμερα και, συνεπώς, δεν διέθεταν «συνείδηση»,
κι αυτό ήταν αποτέλεσμα της κυριαρχίας του
δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Η
ανθρωπότητα υποχρεώθηκε να «μάθει» τη
συνείδηση μόνον μετά από καταστροφικά
γεγονότα. Η συνείδηση δεν αποτελεί παρά
προϊόν της ιστορίας και της κουλτούρας και
του αριστερού ημισφαιρίου.
Βασική θέση του
Jaynes: ενώ σκεφτόμαστε συνέχεια δεν δρούμε
πάντα συνειδητά. Τον περισσότερο χρόνο
μας κινούμαστε με «αυτόματο πιλότο».
Ο Jaynes μελετά στο
βιβλίο του τρεις τύπους ανθρώπινης
επίγνωσης: εκείνη του διφυούς ή «κατευθυνόμενου
από τους θεούς» ανθρώπου, εκείνη του
σύγχρονου «ικανού προς επίλυση
προβλημάτων» ανθρώπου και κάποιες
σύγχρονες μορφές «πισωγυρισμάτων» στη
διφυΐα, όπως είναι το θρησκευτικό
παραλήρημα, η λατρεία των ειδώλων (των «θεών»),
η προφητεία, ο υπνωτισμός και η
σχιζοφρένεια (οι σχιζοφρενείς ακούνε
φωνές…). Αυτό που σήμερα αποκαλούμε
σχιζοφρένεια ήταν μια φυσιολογική
κατάσταση πριν από 4.000 χρόνια…
Ο Jaynes
αντιμετωπίζει τους προφήτες της Παλαιάς
Διαθήκης ως απομεινάρια του παλιού νου,
που μπορούν ακόμα να ακούν τις φωνές που οι
περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να
ακούσουν πια. Και θεωρεί πως τόσο η λατρεία
των ειδώλων (εικόνων) όσο και η σύγχρονη
θρησκευτική συμπεριφορά δεν αποτελούν
παρά σημάδια μιας νοσταλγίας για τη χαμένη
βεβαιότητα και απλότητα ενός κόσμου στον
οποίο δεν χρειάζεται να ληφθούν αποφάσεις,
και όπου όλοι ήταν σύμφωνοι ως προς το τι
οι θεοί ζητούσαν.
@
Τεχνολογία.boom.doom
Η κατάρρευση του
διφυούς νου, κάτι που ο Jaynes δεν θεωρεί
απαραίτητα θετική εξέλιξη, ίσως εξηγεί και
την ιδέα του «παραδείσου», αυτού του
ουτοπικού παρελθόντος της ανθρωπότητας,
όπου η «επικοινωνία» με τους θεούς ήταν
καθημερινή και διαρκής. Με την εκδίωξη,
όμως, του ανθρώπου από τον «παράδεισο» η
επικοινωνία αυτή σταματά, ο άνθρωπος παύει
πλέον να ακούει τη «φωνή των θεών», σύρεται
στο βούρκο της «αμαρτίας», όπου και οι
προσευχές τους δεν εισακούονται, και
κυριεύεται από ανείπωτο άγχος αλλά και
νοσταλγία για τον παλιό, απλό κόσμο.
Η απώλεια της
σιγουριάς και της απλότητας κάνει τον
σύγχρονο άνθρωπο να νοσταλγεί την εποχή
της διφυΐας του και να απεχθάνεται –αν δεν
μισεί– το σημερινό νου του, εκείνον που
μπορεί να επιλύει προβλήματα, να επινοεί,
να εφευρίσκει, να τεχνουργεί.
Και ίσως έτσι να
ερμηνεύονται ιδεολογήματα, περί εξάλειψης
της τεχνολογίας και επιστροφής στην «παλιά,
καλή» λίθινη εποχή, όπως εκείνα του
Παμβοβιστή (Unabomber) –και όχι μόνον!– τα
οποία περιέγραψε στο εξαιρετικά thought provoking
άρθρο του στο προηγούμενο τεύχος ο
καθηγητής Δ. Κιτσίκης.
Για την απληστία
και την αρπακτικότητα του σύγχρονου
ανθρώπου καθώς και για κάποιες άλλες
θεωρίες, συμπληρωματικές –αν όχι
διορθωτικές–, εκείνης του Jaynes στο επόμενο
τεύχος…
| 
