KUT HNATHAWH UAR

Pu F.Sangdawna (Paper present to CYLA General Conference at Lungpher)

1. Mihringin mamawh tam tak kan nei a. Hêng kan mamawh te hi hlâwm hnih- A tel lova awm theih loh leh, a tel lova awm theihah lo then ta ila. A tel lova awm theih miah loh pakhat chu ‘Chaw’ hi a ni. Ei tûr kan neih siloh chuan midang pûr a ngai a, chu chu tûna kan dinhmun hi a ni. Kum 1996-a Mizoramin phailam atanga kan lâkluh lo târlang ila:-         (Figure in lakhs)

Buhfai           -  Rs 4933.84

Chini             -  Rs   721.72

Têl               -  Rs   294.30

Châna           -  Rs     29.15

Alu               -  Rs   151.00

Thingpui fe     -  Rs     90.22

Purûn sen leh vâr-Rs   112.77

Kuhva/pânhnah        -  Rs  1502.70

Dailuah                   -  Rs    264.71

          Total   - Rs 8100.41

 Hêng items hrang hrang te hi kan ramah pawh hlawhtling taka chîn theih a ni tih kan hre âwm e. Kan thawhloh avângin hêng leina sum zozai hi phai lamah an pilbo ta a ni.

Kan ramah thatchhiat hri a lêng mêk a, tlângau maia tih tâwp chi a ni lo. Tharum hmanga ‘khai aw le’ tia tlingtlâk mai theih a ni hek lo. A sakal hriat a ngai a. Kan in thlahdah zêl phei chuan tuilian angin min chîm zo anga, kan sut tûr hi a chhah hle dâwn a ni. Chuvângin, kan kawng zawh lai atang hian hawi kîr a, rilru thar pu-a hma kan lâk a ngai a, ramdang atangin min rawn tanpui dâwn lo. Siamtha tûr hian sâwm bîk leh ruat bîk an awm chuang lova, nang leh kei hi kan awmna hmun theuhah kan pawimawh a ni mai.  

2. Doctor in damlo a Exam a, a lo dam nân a natna bul hmuhchhuah a tum angin kut hnathawh kan bânsan chhan tlêm lo chhui ta ila.  

(a) Tûn hmain eizawnna kawng dang a tlêm a. Nitin ni chhuak chhiarin rim takin hna an thawk thîn. Kum 1950-60-ah mau a tâm a, ram pumah tâm a tla a. |âm tanpui nân Assam Sorkârin Buhfai leh Atta Loan-in a sem a. Loan latute chu rulh ngai lovin ngaihdam an ni ta a. Chu chuan sorkâr atanga thil dawn chu a thlâwn tûra beiseina a siam a, chu bâkah sorkâr chu mamawh apiang pe tûrin an phût bawk.  

(b) Kum 1996-a rambuai kan lo nihin, thlawhhma lâk a harsat avângin tâm kan tuar leh a. |âm mangang tanpui nân T.R leh G.R Scheme an rawn tichhuak a. Thawh mumal awm lovin, hlâwkna ringawt umin, sum siam nân kan hmang a. Dik lo taka titute hrem an ni si lova, chuvâng chuan Sorkâr chu bum theih leh palzût theihah kan ngai a ni.  

(c) Kum 1972-a U.T kan nih atangin sum tamtak a lo luanglût a. Sorkâr atangin a thlâwn emaw, a thlâwn deuhthaw a dawn tûr leh contract work a lo tam ta a. Politics belhchhanin sum siam dân kan zawng a. Chutiang ti thîn te chu mi dingchhuak zâwk an lo nih tâkah chuan, kut hnathawh kan hlamchhiah mai ni lovin, zahthlâkah kan ngai ta hial mai a. Mi tamtakin Pathian hriat nih ai chuan hotute hmêlhriat nih chu manhla zâwkah an ngai a, hei hian Kohhran ropuina leh thuneihna pawh a tinêp sawt reng a ni.

(d) Kut hnathawhloh hi ropuina chikhatah kan ngai a, chuvângin tlânsan hrâm hrâm kan tum thîn. Kawng laih tûr awm se Burma mi kan ruai a, Bâwng vulhin Vai chhawr tûr a zawng a, lo kan siamin Matu, in sa tûrin Vai Mistiri. ‘Nitin kan ei khawpin chaw min pe ang che’ tia Pathian hnêna tawngtai zingber piansualna nei si lova thawh tum dêr silo te hi Bible chuan ‘Ringlo mi aiin an sual zâwk’ a ti hial a ni.  

3. ENG VANGA THAWK TUR NGE KAN NIH

(a) Bible-in thawk lova ei hmuh dân min zirtîr lova, chu a hnêkin ‘Tupawhin hna a thawh duh loh chuan ei suh se’ (II Thes 3:10 ) a titawp mai a ni. Kut hnathawh hi zahthlâk a ti rêng rêng lova, Genesis bung hmasa berah, Pathian chu hnathawktu angin kan hmu a, thil siam nân ni ruk a hman avângin, mihring pawh niruk chhûng thawk ve tûrin a ti a, a thilsiamte enkawl tûrin mawhphurhna lian tak a pe a ni.  

Thuthlung tharah hnathawk tha Isua’n a chawisâng tih Talent tehkhin thuah kan hmu a. (Mat 25:14-30) Hna rêng rêng taima taka thawh tûr a ni tih zirtîr nân Duli bo hmuchhuak tûra hmunphiat faitu nên a tehkhin a (Luka 15:8) Lal Isua’n rawngbâwlsaka awm tûra lokal ni lovin, midangte tâna nun pe tûr zâwka lokal a ni tih Marka 10:45-ah min hrilh. Tirhkoh Paula’n ‘In zîngah tumah kan tih hautak lohna tûr che u in, a chhûn a zâna rim taka thawk chungin, kan ei zâwk a ni’ a ti (II Thes 3:8).  

Isua zirtîrna laimu pakhat chu midangte tâna thiltih hi a ni. Midangte tân malsâwmna ni tûrin min duh. Thawk lova ei hian engtin nge midangte tân malsâwmna kan nih theih tehlul ang? (Quote M.K.Gandhi) ‘In êng chu mi mithmuhin êng rawh se’ a tih avângin, kan hnathawhna kawng tinrêngah pawh rinawm a ngai. Isua zuitu kan nihna hi Biak inah chauh ni lovin, kan hnathawhna hmunah lantîr a tûl. Mi hnuaia kan inhlawhfâk pawhin rinawm takin i thawk thîn ang u. (Quote J.F.Kennedy)  

(b) Khâwl rêng rêng hi hmanloh reng chuan a tuiek a, chhiatnain a zui mai thîn. Mihring taksa hi khâwl mak ber a ni a, i taksa a khâwl te hian i muthilh hlân pawhin hna an thawk reng. Boruak i hîpin i thawchhuak a, i lungphu leh pumpuite, i Nervous System te pawhin hna an châwl ngai lo. Mihring hi Pathianin a siam hmang rêngah pawh, thawk tûra siam a ni. I thawhloh chuan hrisêl lohna hrang hrangin a tlâkbuak mai ang che.  

4. HMALAK DAN TUR: Mizoramah Class VIII leh a chunglam hnathawh tûr zawng 1,40,000 awma ngaih a ni. Keini ram bîkah statistics fel kan neih loh avângin, engzât chiah nge tih hriat a har sa a. Sorkâr hna a awm thei si lova, lehkha zir nân pawisa neih zawng zawng kan hmang ral a, an lo zir zova châwmhlâwm ngai tho an ni si a; eng tin nge kan kal zêl ang?  

(a) Sâp tawng thiam kan duh chuan a thiam hnên atanga zir a ngai angin, ram hmasâwn kan duh chuan lo ti hmasa hnên atanga kan zir a ngai a. Japan, England, USA, Israel ten Agriculture hi hmasâwnna hnuk puiber a ni tih an hria a, he mi kawnga tan an lâk hnuah Industry lamah an kal chauhva. Italy te, S.America ram ten Industry an uar hmasa a, hun rei tak chhûng an thuanawp phah a ni. Leilung atanga thar chhuah hi thiamna sâng ngailova mipui nâwlpuiin an tih theih anih avângin, ram hmasâwn nân a pawimawh a. Kei ni ram ang 80% lo nei a eizawng tân thil tûl tak a ni.

Amaherawhchu kut hnathawh kan peih loh chhan ber hi a hlâwkloh êm avâng te leh zawrh tham neite pawhin, hralhna an hriatloh vâng a ni ber. Chuvângin lo neih dân tha leh hlâwk zâwk, Scientific Method kan hriat a ngai a. He Scientific method hmang hian, Indonesia , Thailand leh Israel ram ten lo neitute dinhmun nasa takin an chawikâng a ni.  

(b) A dawt lehah chuan kan thlai chîn tûr hi uluk taka thlan a ngai a. Thlai thar hralhna awm ngei, chhe mai mai lo tûr, India ram danga tha lo, kan rama tha thei si kan thlan thiam a ngai a ni.  

(c) Pathumnaah chuan kan ram leilung enkawl dân leh duat dân kan zir a ngai a. Pathianin leilung min pêk hi tihthat kan tum lova, kan duh ang angin kan hmang a, a lo da tial tial ta mai a. Israel fate ram danga an awm hlânah, an ram chu Arab hovin hmangaihna nei miah lova an hman avângin, thlalêr ramro a chang vek thei dinhmunah a lo ding ta a. 1948-a Israel ram a lo din khân, Judate chuan lungpui te hâl darhin, Terrace an siam a. An ramah leitha a awm loh avângin, Greek leh Turkey atangin lei an phur a, Jordan lui tui pump chhuakin ramro chu tui an pe a. Nitin inthlahdah lovin dârkâr 10 vêl hna an thawk a. Tûnah chuan Negev thlalêr te pawh thei huanah an siam thei ta a ni. Chuvângin, leilung tha ringawt aiin, a enkawltu mihring tha a pawimawh zâwk.  

TLANGKAWMNA: Kan ram hi a la tha viau a. Ruahtui a hun bi diktakah Pathianin min la pêk theihnghilh ngai lo. Thlipui, Tuilian leh Lîrnghîng râpthlâk kan tuar ve lova, hnathawk peih tân ram a la awm bawk. Chuvângin taima tak leh rinawm taka kan thawh chuan, kan mamawh kan la thawkchhuak thei ang.  

India ramah lehkhathiam tamnaah 2-na hial ni mahila, eibâr kawnga kan pachhiat lutuk avâng hian kan side ‘A’ hi side ‘B’ in a khuh bo zo a nih hi. Chuvângin  

Ka kut dawngdah lo la,

Ka rilru in thlahdah hek suh.

He Lairam-ah ngei hian

Jerusalem din thar a nih hma loh zawng,tiin inhlân thar leh ang u.

          Ka lâwm e.

Up | Next