deur Mike Oettle
Oor die opskrif[1]
DIE
geskiedenisboeke noem Johannes Theodorus van der Kemp ’n vriend van rondloper-Hottentotte[2] en herinner ’n mens daaraan dat hy met ’n tienerjarige slawemeisie getroud was. Selfs ’n familielid het neerhalend van hom gepraat as ’n religieuse fanatikus. Is dit iemand wat ek onder die heiliges behoort in te sluit?
Wat my daartoe gelei het dat ek dit wat ek in die skool van Van der Kemp geleer het, begin bevraagteken het, was die teenwoordigheid van die grafsteen van Johannes van der Kemp in die ingangsportaal van die Congregational-kerk[3] in Rondebosch, waarvan my ouers ledemate was toe ek kind was. Die steen vertel dat hierdie geleerde man, wat op die universiteite Leiden en Edinburg gestudeer het, 12 jaar van sy lewe geskenk het aan sendingwerk onder die “Caffres[4] and Hottentots”. In die besonder is ek getref deur die woorde: “Dr Vanderkemp[5] was once an infidel but by the Grace of God became a Christian.”
Johannes van der Kemp (gebore Rotterdam 1747) is grootgemaak in ’n familie wat geleerdheid en die Kerk beklemtoon het – sy vader was ’n professor in die teologie, en sy broer ’n predikant – maar hy het Leiden verlaat sonder om sy graad (in medisyne, filosofie en teologie) te voltooi, en in plaas daarvan ’n offisier geword in die Dragonderwag. Alhoewel hy ’n kerklid was, het hy geen geloof in God gehad nie, en het die lewe van ’n libertyn geleef. Hy het saam met ’n getroude vrou ’n dogter gehad.
Maar selfs
in die leër het hy sy studies in die teologie voortgesit, en het ’n essay
geskryf wat vir die eerste maal natuurwetenskap en natuurteologie bymekaar
gebring het – ’n geweldige tree vorentoe in die wysbegeerte.
In 1780 het hy verlief geraak en is hy getroud, maar sy mede-offisiere het sy vrou as minderwaardig beskou, en is hy gedwing om sy kommissie af te staan. Hy het sy vrou Edinburg toe geneem, en het in 1782 aldaar ’n doktoraat in die medisyne behaal. Hy was nou ’n belangrike persoon. Hy het ’n suksesvolle mediese praktyk in Holland[6] gehad en ’n aansienlike reputasie as filosoof.
Maar in 1791 het ’n fratsstorm Dordrecht getref terwyl hy, sy vrou en hul twee dogters in ’n bootjie op die Maasrivier gevaar het. Sy familie het verdrink terwyl dr Van der Kemp wonderbaarlik gered is, deur ’n boot wat deur die storm uit die hawe uit en die rivier in deur die storm gedryf is.
Oortuig dat die Here hom vir ’n spesiale werk uitgeroep het, het hy begin soek na dit waarna hy geroepe is. Tydens die rewolusionêre veldtogte in Vlaandere (die Franse Rewolusie het in 1789 uitgebreek) as mediese offisier gedien, en daarna as hospitaal-superintendent op Zwijndrecht, naby Dordrecht, waar hy in 1797 van die vorming van die London Missionary Society te hore gekom het.
Hy het dadelik met die LMS kontak gemaak, en op hul aansporing het hy die Nederlandsche Zendinggenootschap help vorm. Hy is November 1798 in Londen as predikant ingeseën, en het vir die LMS manne begin werf.
Saam met
drie assistante, J J Kicherer, William Edwards en John Edmonds, het hy Desember
1798 per skip uit Londen Kaap toe gevaar. Na hy Maartmaand ’99 in Kaapstad
aankom, was hy ’n maand lang besig met die stigting van Het Zuid Afrikaansche
Genootschap ter Bevordering van de Uitbreiding van Christus Koninkrijk.
Meimaand
het hy en Edmonds oor die Groot Visrivier getrek om in die Tyume-vallei onder
die volk van die Xhosa-kaptein Ngqika as sendelinge te werk. Hy was die eerste
wat die Xhosa-taal neergeskryf het, maar alhoewel hy susksesvol was in sy werk
onder die Trekboere en die Afrikaansspreakende Khoikhoi (Hottentots) van die
streek, het hy gedurende sy jaarlange verblyf slegs een Xhosa-bekeerling gemaak.[7] Hy het teleurgesteld na die kolonie teruggekeer, en het ’n uitnodiging aanvaar om as predikant te dien in die Nederduitsch Gereformeerde gemeente Graaff-Reinet.
Hier het hy dit ingesien dat daar onder die Khoikhoi ’n groot behoefte was vir Christelike evangelisasie – hulle het in groot getalle dorp toe getrek weens onveilige toestande in die distrik. (Die distrik Graaff-Reinet het destyds tot sover suid as Algoabaai en die Visrivier gestrek, en noord-ooswaarts tot die Nuweveldberge; die naaste dorp aan Graaff-Reinet was Swellendam.) Hy het die Khoikhoi as uitgebuite volk gesien, ontneem van grond, status en die reg om hul arbeid te gee of terug te hou, en het volhou dat hulle in alle aspekte op ’n gelyke voet met die koloniste geplaas moet word.
Die blanke Graaff-Reinetters – wat in die afgelope ses jaar tweemaal gerebelleer het, eers teen die Vereenigde Oostindische Compagnie en daarna teen die Britse besettingsmag – was egter ontstoke dat “Hotnotte” hul nuwe kerkgebou gebruik het. Hulle was selfs meer woedend nadat Van der Kemp en Inwonende Kommissaris H C D Maynier in September 1801 ’n sendingnedersetting te Graaff-Reinet daargestel het.
Novembermaand het ’n boeregespuis die nedersetting aangeval en van die huise afgebrand. Toe dit donker word, het Van der Kemp saam met sy volgelinge en hul lewende hawe na Algoabaai gevlug.
Die storie gaan hier voort.
