Elwe en
Feë
Shakespeare se
feë
deur Ælf
Where the bee sucks, there suck I
In a cowslip’s bell I lie;
There I couch when owls do cry,
On the bat’s back I do fly
After summer merrily;
Merrily,
merrily shall I live now
Under the blossom that hangs on the bough.
HIERDIE bekende Engelse woorde is reeds geslagte lank deur skoolkinders as liedjie geleer – selfs Afrikaanse kinders.
Dit was geensins uniek dat my
laerskool-sangklas op ’n Engels-medium skool op Rondebosch in die 1950s
Rondebosch dit geleer het, en terwyl ons vertroud geraak het met ’n liriek wat
na aan vier eeue oud was, het ons tegelykertyd etlike heel vreemde idees oor
feë ingesluk, want dit is die lied van Ariel, ’n karakter in William
Shakespeare se The Tempest.
Was feë dan rêrig so klein dat hulle
in die kelkie van ’n blommetjie (’n sleutelblom) kon inpas wat kleiner is as ’n
man se duim?
Nouja, as jy dit in berekening bring
dat die regte feë mense was, Homo sapiens, in hul volwasse jare selde
korter as 4vt (121 cm), is dit dan eintlik belaglik.
Voeg dit daarby dat Ariel en ander feë in die toneel deur mense gespeel is (miskien seuns, maar tog regte
mense), vereis dit ’n taamlike verbeelding, nie waar nie?
Maar miskien was Shakespeare ook besig
om dit die gedagte oor te bring dat feë – bo en behalwe dat hulle die “klein
volkies” was – die hulself kon wegsteek. Daardie vaardigheid het neergekom op
weinig meer as ’n vermoë om goed gebruik gemaak van natuurlike dekking, en die
feit dat hulle klerasie in natuurlike kleure was wat goed met die landskap
saamgesmelt het, het ook hiertoe bygedra.
Margaret A Murray let daarop dat
Shakespeare gebore is sowat ’n geslag se tyd nà die Engelse omheinings. Dit was
’n groot poging om die landskap te verander, en het die oprig van heinings oor
groot weivelde omhels, grond wat tot op daardie stadium in gemene besit was.
Wette is in die Parlement deurgevoer
wat die oprig van sulke omheinings gemagtig het, alhoewel sulke wette so
onregverdig gegrond was dat dit te betwyfel is dat ’n hedendaagse hof dit sou
toelaat dat hulle so ligweg weggedoen het met die regte van allerhande mense wat
regte gehad het om hulle vee op sulke meente te laat wei.
Die uitwerking van die omheinings was
om geweldige stukke van Engeland se landskap vir skaap oop te maak, die
besittings van magtige grondeienaars, wie op hulle beurt reuse winste kon oes
uit die produksie van wol, wat vir die tekstielbedryf benodig was.
Die omheinings was in grote mate ’n
voorloper van die Industriële Rewolusie van sowat twee eeue later, en het die
Engelse ekonomie aansienlik aangesterk – maar die rykdom wat hulle geskep het
was in die hande van ’n klein elite gekonsentreer.
Die effek wat dit op die gewone mens
gehad het, is nie so goed gedokumenteer nie.
Gewone kleinboere sou kwellende
verliese gely het, maar hulle was heel waarskynlik mense wat ook inkomste uit
verskeie take vir ander mense geput het, soos byvoorbeeld die plaaslike
grondheer.
Maar die mense wat die swaarste gely
het, is skaars raakgesien, waarskynlik omdat hulle reeds eeue lank deur die
owerhede nie raakgesien is nie.
Dit wat spesifiek die klein mensies,
die oerbewoners van die land, die baie menslike feë wat die rofste dele van die
landskap bewoon het, met hul tuistes in alleenstaande hutte of klein gehuggies
wat vir die owerhede onbekend was. Hulle het hul eie kos in klein hoeveelhede
gekweek, en het waarskynlik ook wilde kos soos bessies en neute ingesamel, en
hul eie beeste aangehou.
Dit was in die beeste waar hulle die
swaarste gely het, want dit was van hierdie vee wat hulle hulself kon onderhou
met melk, room, kaas en vleis wat nie van die aangrensende heer se jaggebied
“gesteel” is nie.
Feë is uit hul beskeie tuistes gedwing
en het noodgedwonge in gevestigde dorpe en stede gaan bly, dikwels sonder hul
koeie. Waar hulle in nedersettings gewoon het waar kerke gestaan het, het hulle
dan ook onder druk verkeer om kerkgangers te word en om hulle heidense
gebruike te laat staan. Hulle het dan Christene geword, en is met Christene
getroud, en hulle aparte bloedlyne het dan met dié van die res van die
bevolking vermeng.
Teen die tyd wat Will Shakespeare
gebore is, was kennis van die feë – wat altyd iets was waarvan daar min gepraat
is, want hulle was inderdaad heidene – grotendeels vergete, en was reeds
vermeng met fantastiese gedagtes.
Shakespeare se gebruik in sy geskrif
van hierdie fantastiese denkbeelde het verder gedien om dit dieper te laat
inprent, en om ander aan te moedig om al hoe meer ongelooflike feëstories te
vertel.
