Kreolerak / Creoles

 


  • Edukiak
Kreolerak zer diren
Munduko Kreolerak eta loturak taulen orriekiko
Euskaran oinarritutako pidginak
Euskal pidgin adibideak
Loturak eta mapak

  • Contents
Creoles: an introduction
Creoles of the World and links to placename tables.
Basque-Icelandic and Basque-Algonquian pidgin languages
Examples of Pidgins based in Basque
Links and maps
 

 

Kreolera

Hizkuntzen arteko kontaktutik batzuetan tarteko mintzairak sortzen dira: pidgin-ak. Mintzaira desberdineko hiztunen komunikazio beharretik jaiotzen da pidgin bat, eta kode sinpleak dituen mintzaira bat izaten da. Hala ere, batzuetan, haurrak pidgin bat mintzatzen den inguruan hazten badira, hizkuntza hori bere egiten dute eta jatorrizko hiztun bihurtzen dira. Hortik aurrera pidgin-a kreolera bihur daiteke, eta hizkuntza baten funtzio guztiak bete. Kreolerak ez dira, beraz, dialekto eta hizkera oker eta osatugabeak, hizkuntza osoki gramatikalak baizik. Munduko toki askotan sortu dira kreolerak, baina oso errekonozimendu ofizial eskasa dute: hizkera baztertuak dira, zentzu batean.

Creoles

When speakers of different languages mix, a pidgin may arise as a form of communication. A pidgin is a language that mixes elements of other languages with simple codes. Sometimes, children grow up in a pidgin environment, and that language becomes their native tongue. After that, a creole is born, and the language fills all the functions of any other given language. Creoles are not dialects or half-langauges full of errors, but fully gramatical languages, complete communication tools for the speakers. There are Creoles in several parts of the world, but they are seldom recognised as full-grown languages.

Munduko kreolerak

Kreolerak mintzatzen diren munduko zenbait bazter. Egin klik azpimarratuetan, toki izen gehiago jakiteko.

Creoles of the World

Some nations of the world where Creoles are spoken. Click on the language to see placename tables.
 

* Mapetan / Map name

* Kreoleraz

* Hizkuntza / * Language (1)

Barbados

Bajan (E)

Cabo Verde

Kabu Verdi

Krioulo (P)

Dominica

Kwéyòl (F)

Guadeloupe

Gwadloup

Kreyol (2) (F)

Haïti

Ayiti

Kreyol (F)

Louisiana

Luzjon

Neg (F)

Macau

Macau

Macaísta (P)

Martinique

Matnik

Kreyol (2) (F)

Nederlandse Antillen

Antianan Ulandes

Papiamentu (S)

Papua New Guinea

Papua Niugini

Tok Pisin (E)

Réunion

Renion

[local creole] (F)

Seychelles

Sesel

[local creole] (F)

Sierra Leone

Krio (E)

Surinam

Sranan

Sranan / Sranantongo (E)

Vanuatu

Vanuatu

Bislama (E)

(1) Kreolera oinarritzen den hizkuntza. F: Frantsesa. E: Ingelesa. S: Gaztelania. P: Portugesa.
(2) Frantsesetik sortutako Martinika eta Guadalupeko kreolerak desberdinak dira Haitikotik.
 

(1) Language in which the creoles is based. F: French. E: English. S: Spanish. P: Portuguese.
(2) French-based creoles in Martinique and Guadeloupe are different from that spoken in Haiti.
 

Euskal Pidginak!
 

Euskararen inguruan ez da kreolerarik garatu, baina bai behintzat Pidgin bat, eta kontaktuzko beste zenbait mintzaira.

XVII. mende hasieran Islandiara joandako arrantzale eta balea harrapatzaile euskaldunek bertako Islandiarrekin eta beste itsasgizonekin komunikatzeko Pidgin eusko-islandiarra sortu zuten.

Pidgin hau XVII. mende hasierako testu batean ondo dokumentatua dago. Islandiako artxibategi batean azaldu zen eta pidgin horren hiztegi bat da. Nicolaas Deen izeneko hizkuntzalari holandes batek bere tesia lan horren gainean egin zuen 1937an.

1991n, Gipuzkoako Diputazioak eta ASJUk edizio komentatu eta osatu berria atera zuten Deen-en izenarekin, eta, gainera, Peter Bakker, Gidor Bilbao eta Jose Ignacio Hualde-ren aportazioekin. Hauxe da erreferentzia bibliografikoa.

Basque Pidgins in Iceland and Canada.
Egileak: Nicolaas G.H. Deen-, Peter Bakker, Gidor Bilbao eta Jose Ignacio Hualde-ren aportazioekin.
Edizioa: Anejos de ASJU, XXIII, Gipuzkoako Foru Aldundia, 1991.

Hitz zerrenda bat eta esaldi osatu bakan batzuk osatzen dute pidgin haren testigantza. Arrantzako kontuak gehienak. Hitz gehienak oso erraz distingitzen dira euskaraz, batzuk kamuflatuago daude. Ikus adibideak beherago. Baina onena, duda gabe, ingeles kutsuko aztarnak dituen esaldi gramatikal zoragarri hauek dira (oso gutxi azaltzen dira, tamalez, hiztegian).

Beste alde batetik, Islandian pidgin hau garatu zen garaiaren bueltan, 1600. urtearen inguruan, Euskaldunek tratu asko zeukaten Kanadako indioekin, antza, eta han ere sortu ziren kontaktuzko mintzairak. Bakailaua harrapatzen zuten han, eta Indioekin negoziatu ere bai (ingelesen eta frantsesen komertzio monopoliei muzin eginez).

Indioek merkataritzarako hizkera berezia erabiltzen zuten Europarrekin negoziatzen, eta hor euskarazko termino asko ageri dira garai hartako kontakizunen arabera. Ez zen pidgin bat, baizik eta truke errazerako kode sinple bat, hitz solte batzuk.

Badirudi tribu algonkinoekin kontaktu ziurra egon zela: Montagnais-Innu eta Mikmak herriekin. Eta horien hitz zerrenda batzuetan halako hitzak azaltzen dira (ikus beherago adibideak). Hitz asko -A letrarekin bukatzen omen ziren truke-hizkuntza horretan eta Bakkerrek dio hori euskararen artikuluaren eragina dela.

Beste herri batzuetan froga gutxiago dago, baina Bakkerrek uste du San Lorentzoko irokesek, Inuit edo eskimalek eta Abnaki indiarrek ere erabili zutela halako eusko-pidgin sinple bat.

17. mendeko kroniketan dexente agertzen dira han eta hemengo adibideak. Adibidez, Pierre Biard izeneko jesuita batek zioen 1616. urtean indiarrek ADESQUIDEX, ADESQUIDEX esanez agurtzen zituztela Europarrak.

1625. urteko beste kronika batek dioenez, Arrantzale euskaldunek indiarrei NOLA ZAUDE galdetzen zietenean, indioek APEZAC OBETO erantzuten omen zuten. Hau fantasia hutsa da, noski, baina 17. mendeko euskaldunek umore fina zeukatela erakusten du.


Basque pidgins!
 

There are no Creoles based on Basque, of course, but at least one Pidgin evolved in Iceland around 1600, and contact languages with Basque influences where in use un Canada around the time also. These data arise from the book BASQUE PIDGINS IN ICELAND AND CANADA. (authors: Nicolaas G.H. Deen, Peter Bakker, Gidor Bilbao, Jose Ignacio Hualde. Editor: Anejos de ASJU, XXIII, Gipuzkoako Foru Aldundia, 1991).

In Iceland, Basque whalers and fishermen traded with locals and other fishermen and they developeda Pidgin. This is well documented by a text found in Icelandic archives, a vocabulary of the Pidgin, rediscovered by Dutch linguist Nicolaas Deen. Deen made hist thesis upon that document on 1937.

The text of 1600 is a long list of names, and a few sentences and expressions, mostly related to fishing. The vocubulary is almost entirely based on Basque, but grammatical features and verbs have a surprising English taste (see example below).

Besides this Basqu-Icelandic pidgin there are documented traces of basque-algonquinian language contact in the 16th and 17th centuries. In the book mentioned earlier, there is an article about canadian pidgins is by Peter Bakker.

It seems that around 1600, basque fishermen traded with Canadian indians while they fished cod. Indians of the time used some trade-languages to communicate with the europeans (basques and others). These pidgins were simple codes, just a handful of trade words. It seems that basque terms were used in those trade-languages.

Bakker says that language contact with algonquinian tribes was sure (Montagnais-Innu and Micmac peoples). Other contacts he consideres probable (but not sure): Saint Laurentian Iroquois, Inuit, Abnaki.

Bakker gives some examples from a documented Micmac pidgin: see below. The fact that many words in micmac pidgin end with -A is pointed as basque influence by Bakker. Final -A is the article in basque and it tends to appear attached to everything in pidginized versions of basque (as in the icelandic-basque pidgin), or when foreigners try to babble our language.

 

Adibideak / Examples
 
Hitz arruntak / Examples of vocabulary (BI: Basque-Icelandic Pidgin)

BI pidgin

* Ingelesez / *English

* Euskaraz / * Basque

sua

fire

sua

harria

stone

harria

eskora

ax

aizkora

kanavita

knife

ganibeta

schularua

glove

eskularrua

unat

come here!

hunat!

lingva

tongue

[mihi]

trucka

to buy

[erosi]

* Ohiko espresioak (ikus daitekeen bezala, hiztunaren beharretara oso egokitua zegoen pidgin hau)
* Common expressions (as you can see, this language was perfectly suited to the users´ needs).

BI pidgin

* Ingelesez / *English

* Euskaraz / * Basque

gianzu caca

eat shit!

janzazu kaka

fenicha for ju

fuck with you

[zurekin larrua jo]

ungetorre

good day

ongi etorri

Esaldiak / Phrases

BIP: Basque Icelandic Pidgin / E: English / B: Basque / F: French / Sp.: Spanish

* Hitzen jatorria / * Origin of Words

BIP: ser travala for ju

Zer (B) Travail (F) For, You (E)

E: What do you do?

B: Zer egiten duzu?

BIP: sumbatt galsardia for

Zenbat (B) Galtzerdi (B)

E: For how many socks?

B: Zenbat galtzerdigatik?

BIP: for ju mala gissuna

Malo (Sp.) Gizon (B)

E: You are a bad man

B: Gizon txarra zara

BIP: Christ Maria presenta for mi balia, for mi, presenta for ju bustana

Present (E), Balea (B), Buztan (B)

E: When Christ and Mary give me a whale, I shall give you the tail.

B: Kristo eta Mariak balea ematen didatenean emango dizut buztana.

* Kontaktu mintzaira eusko-algonkinarra
* Basque-Algonquian Contact Language

* Micmac Pidgin

* Euskaraz / * Basque

* Ingelesez / * English

ANIA

anaia

brother

KAPITAINA

kapitaina

captain

BARILIA

barrika

barrel

KESSONA

gizona

man

MAKIA

makila

stick

ATOURAY

atorra

shirt

CANADAQUOA

Kanadakoa

indian [literally in Basque: from Canada]

 

 
 
Eguneratua / Updated: 1997-11-16
Loturak / Links:
Creolist - Kreolerei buruzko guztia / All about Creoles
http://www.ling.su.se/Creole

Mapak / Maps

Karibe itsasoa: Kreolera askoren sorleku.
The Caribbean, home to a bunch of Creoles

Micmac herriaren lurrak (toki-izenak hemen) / Micmac lands (see placenames)

Euskal pidgin hiztunen unibertsoa. Islandia eta Ternua Ipar Atlantikoan, Johannes Van Keulen-en mapa batean (Amsterdam, 1694). Egin klik hor.
 

The universe of the Basque pidgin speakers. Island and Newfoundland in the North Atlantic in a map by Johannes Van Keulen (Amsterdam, 1694). Click there.
 
Klik!


Main page

Table index

Looking for info

Links / Loturak

Your comments

Sarrera orrira

Taulen aurkibidea

New! / Zer berri?

Alphabet Street

Bisitarien iritzia

geonative@oocities.com

Zure iritziak, zuzenketak, gehikuntzak ...

Your comments, corrections, additions ...

GeoNative © Luistxo Fernandez & Marije Manterola

This page hosted by

GeoCities

Get your own Free Home Page