Banua IV.  Bilang 1
Oktubre, 1995 

KALAMNAN

Nanu Ya ing Pluma? Editoryal AKKAP Officers at Pamagmasusi ning AKKAP Ing Dapat Gawan
Ing Balen kung Pakamalan Bante Ing Kultura king Panaun ning Lahar Pagtumayla Raca
Ing Dalit ning Balen Pabanua Nanu Ya Ing Piesta para Kanaku Ing Dalaga Napun
Nukarin Ka Ngeni? Filipinas Ing Kapayapan - Katuliran Ya at Katungkulan Bayung Kabayanyan
"Ing Kapampangan Ta Napun" Psalmo 137 Ing Amanung Kapampangan atin yang Koneksyun king Malay Eka Dapat Lungkut
Ding Diparan, O Kasebian Palaisipan Ing Dai ding Mapiang Sugi ning Indung Kapampangan Pusung Paldas
Alphabets des Philippines Pamagkulit Manigaral Tamu Pung Mapse Amanu .

AKKAP OFFICERS - 1994 - 1996



 

AKADEMYANG
KAPAMPANGAN

Hon. Zoilo J. Hilario
Founding President, 1937

Hon. Diosdado P. Macapagal
Honorary President
 

Evangelina H. Lacson, Ph.D.
President Emeritus


 
 
 
 
 
 
 
 
EXECUTIVE OFFICERS 1994 - 1996

Josie D. Henson, B.F.A.
President

Vedasto D. Ocampo
Vice-President

Archimedes T. David, Ph.D.
Secretary

Nenita M. Dayrit, Ph.D.
Treasurer

Nenita M. Dayrit, Ph.D.
Gertrudes M. Escano
Nellie P. Samson
Alma Peczon Fernandez
Coordinators

Lino L. Dizon
Auditor


 
BOARD OF DIRECTORS 1994 - 1996

Msgr. Jose R. dela Cruz
Honorary Chairman

Nunilon G. Ayuyao, Ph.D.
Chair

Michael Raymon M. Pangilinan
Vice Chair

Alma Luz S. Canlas
Secretary

Ruben G. Henson, M.D.
Marietta H. Gaddi, Ph.D.
Jeremias D. Calagui, Ph.D.
Edwin N. Camaya, M.S.
Anicia H. Del Corro, Ph.D.
Rodrigo M. Sicat, Ph.D.
Ulysses V. Hilario, Ll.B.
Vicente B. Catacutan, M.D.
Members 

PAMAGMASUSI NING AKKAP
Alma Luz Canlas


 
     Ing Akademyang Kapampangan (AKKAP) at ing Angeles University Foundation (AUF), pigmasusian da ing Aldo ning Kalinangan Kapampangan (Kapampangan Culture Day) kanitang Hulyo 16, keta king AUF Auditorium, nung nu, i Dr. Diosdado P. Macapagal , ka-lima nang Presidente ning Pilipinas, ya ing meging bisitang pandangal.
     Megumpisa ing pamagmasusi king panga kanta na ning Pambansang Dalit king Kapampangan a linikas ning Poeta Ved Ocampo, kambe ning Poeta Jaspe Dula.  Tinuki ing panalangin a gimpanan nang Padre Ed T. de Leon.  At kaibat niti, sinalisi ing pami pasumpa karing Opisyales ning AKKAP a penimuna'na ning Pamuntuk, Mrs. Josie D. Henson, nung nu ing pepasumpa ya ing Ex-Presidente niting bansa, Dr. Diosdado P. Macapagal.
     Ining pminye kapuryan karing menagumpe king ligligan kawatasan para king pamagmasusi, ila: Dr. Fredeswinda R. Serrano (pamuntuk ding lupun talasuri), Mr. Vedasto D. Ocampo, Ari ning Parnasong Kapampangan (King of Parnasus), Ex-Presidente Diosdado P. Macapagal, Dr. Emmanuel Y. Angeles, Mrs. Josie D. Henson, at Dr. Evangelina H. Lacson.		       Ding menagumpme king ligligan poesia: Poeta Pol Batac (mumunang galal), Poeta Cenon Valenzuela (kaduang galal), Atty. Cesar Maniti (katlung galal), Poeta Ver Manabat (mumunang banggit pandangal), Poeta Renato Pamintuan (kaduang banggit pandangal), at Poeta Jaspe Dula (katlung banggit pandangal).
     Subali kareting poetang menagumpe, miparangalan la mu naman king lagyu ning AKKAP, ding atlung marangal nang anak ning Kapampangan: Dr. Emmanuel Y. Angeles, Atty. Estelito P. Mendoza, at Dr. Serafin D. Quiason.  King lagyu ra deting miparangalan, ing Ex-governor, Solicitor General, at Minister of Justice, Atty. Estelito Mendoza, ya ing minye salitang makuyad bilang pakibat king karangalan a mipagkalub karela.
     King tauli nang dake ning okasyun, milunsad ya ing librung "PANINAP NING MAKAGISING" a sinulat na ning Poeta Laureado Vedasto P. Ocampo (Ari ning Parnaso at kadua nang pamuntuk ning Akademyang Kapampangan).

 

EDITORYAL

Mipakde ka Kapampangan uling ding supling mung bayung tubu kakalinguan da naka.  Nung kaluguran daka, dapat deng luguran ing kekang amanu -- ing malagung Literaturang Kapampangan.  Nung kaluguran daka, sukat dang ipakit king amanu, king kilus ampon king dapat.  Atin pa waring mas dakila ngening pagmasabal me ing kekang amanu?  Ngening kakambilan me ban keta e mibwal?  At ngening pekipaltawan me?  Nya ngara pin:  "Ninu mang malugud king amanung siswan, mie yang maligayang mitmu king dangalan, at labis napa niyan, lalawan deng mayap a sukat igalang."  Uli niti, king durunguta'na ning Mayupayang Miglalang -- Mipakde ka Kapampangan.

Ing Dapat Gawan
neng:  Josie D. Henson

I.
 
 
 

 

 "Ing taung 'lang lugud king Amanung Siswan
antia mong metung a mebilasang asan,"
nganang Rizal, a kekatang pakamalan,
Bayaning 'lang kasimpara king kabiasnan;
Inya nanu mo kaya ing dapat gawan
ban ing Kapampangan etaya akalinguan?		 III.
 
 
 

 

 Miragdag la ring makabasa kanita
karing salese't miayayaliwang poesia
ring kekatang talasulat at poeta;
Susulat at mag-bersu la pin mo sana,
nung ala namang babasa king gale ra
anti mong alang ulaga ing gewa ra.
II.
 
 
 

 

 Ini marahil ing dapat dang agawa
ding sablang Tata't antimurin ding Ima,
iyanad do sang sumulat at mamasa
supling dang karela e naman aliwa,
ban sesen de at parati yang sagiwa
ing kekatang Amanung e makasawa.		 IV.
 
 
 

 

 Nung biasa tang sumulat at magsalita
king Amanung Siswan ding sablang makudta;
agyang miras tamu king aliwang bansa
eta mayalang palad, o mako diwa,
etaya akalinguan at eya matda
ing mayumu't pakamalan tang Salita.

Nanu Ya Ing Pluma
neng:  Wenceslao Guzman
Magalang, Pampanga
I.
 
 
 
 

 

 Nanu ya ping pluma?
     Ya ing masipag nang ipus ning malagung kaisipan
     mapamintung alang tutul ketang tagle nang sisimpan,
     ampon taimtim yang saksi king dake ning kapayapan
     mipahayag king matulid laban karing manalipan,
     dapot karing mipalsintang misna king kapanagimpan
     tinape yang babie kabsi karing pusu rang danupan.		 III.
 
 
 
 

 

 Nanu ya ing pluma?
     Metung yang mamung corderung katutubu ning ganaka
     tapat karing kaluguran king aske ming bie maluka
     dapot tigri yang matudtud, e mu malyaring abuska
     at leon yang lalto pangil, alang takut king paluka,
     makanyan ya ing PLUMA ku, mibubung kaku mitangka
     king pana ning katuliran - paslu yang e mu asagka.
II.
 
 
 
 

 

 Nanu ya ing pluma?
     Ya ing pinsil ding pamisip, ding pusu kiluib ding salu
     karing bulag ya ing salang gyabnan dang peka sulu,
     king dewakan ya ing punyal at bubuyan a pamalu
     dapot karing pusugn gintu tekladas yang maki-kalu,
     at karetang mikalugud, mitabugan - e ra balu
     panirug yang maki-ugne anting sutlang maka silu.
 
 
 

 
 
 

 

Ing Balen Kung Pakamalan
neng: Ver Manabat
(Councilor, Magalang, Pampanga.
Secretary, Congreso ring POETA)
Balen kung Magalang
     ing kekang istorya amipnu yang kabiguan
king balen Macapsa
     sakup ning Concepcion karin ka niyang misan,
nya miras ka keti
     balen kung Magalang balu mu ing sangkan?
Pemalisuag naka
     ning ilug ning Parua pepalbug naka ngan,
at angga man ngeni
     atyu pa karin ing kekatang ibatan
yapin itang Baryu potang ausan de Ing Balen 
     Melakuan.		 Bista't mipundar ka
     king matas a gabun a mipnu king grasya
baket nanung sangkan
     eka menatili king tula't ligaya?
uling ding bitis mu
     paurung la takbang, atras ing balu ra
kapat na kang klasi
     uli ning tiwaling pamamolitika,
ba't emo pamisig
     ampon pamalisuag ding didikta keka
kaibat tingiran mu
     ing matning gulisak - Balen lumaban ka!

Pagtumayla Raca*
neng: Amado M. Yuzon

Cang Maria Antonieta


 
Bustan mung qng dait ning metunga watas
pagtumayla ra ca, Diosa ring bulaclac;
patudturan da ca at dinan paninap, 
malagu at guintu, macule at maslag.		 Dinan dacang lugud ibat qng pusu cu,
dinan dacang tulang ibat qng lugud cu;
panirug at lambis queca ngan ibye cu
ba'cang mipaynawa, maninap mayumu.
Pagal mu e ditac canacung imlimbang
canining tumayla ning pususng manadam;
babagayan lira ing cacung kundiman,
dina'na cang diwa't malagung taguimpan.		 Busal ning tudtud mu cacung piulit-ulit
ibat quening lira ing mayumung dalit,
qng amanung guintu't malambat a sunis
ing canacung sintang sari qng calambis.
Canining dalit cung mayumu't malambing,
qng aliwang yatu carin ca miguising,
cule ing aquit mu't tulang macabitin
caretang sinulad ayaslag ding batwin.		 Calulung babai, mipatudtud na ca,
ati'cu siping mu daralit malsinta;
carening uma cu ipyac da ca mata,
at caring tacde cu carin ca paynawa.

*Pawaga: Me-imprenta ya king oriihinal nang pangasulat.

ING DALIT NING BALEN
neng: Mosad V. Teopaco

(Daskulan mo indu ring marok mung supling)

Apatudtud dyarin - ing kalulung INDU
a malambat da nang king TUTU lilindu,
Ngening makapiak ne, enana ABALU
Ing babye ligalig king saskup nang salu.		 Inyang ing kulait a mitmu king lugma
Ala nang pilatan, at ala nang patna,
Busal ning tudtud na bigla yang mipatna
Uling ginising ne ning matning siwala.
Nanu waring sangkasn ba't pepatudtud de?
Ban king kabilya'na lubus deng abande?
Mekapd pin makanyan. Lon mung kekang aske
Bugbug neng saradu king pasakit ning bie		 "DASKULAN MO INDU ring magsamantala
Ala kang tatagan gisanan mong dagsa,
Pablasang inya mu parati kang maglua
Uli retang taksil king LAHI ra't daya.
Akatudtura'na ing sigalut nang yan
At dela nang migpiak ing keyang KALAYAN,
Bista't peninap na ing mayap nang daptan
Dapot mentailing alang kapupuntan.		 Ding marok mung supling dinan mong karalan
Patangisan mula kilub ning sukulan
At potang ing sabla masalese na ngan
Kanita ka pamu - ligayang lubusan."

Ing Dalaga Ning Napun
neng:  Pedro Garcia
Candaba, Pampanga
     Yang labuad a akakit yu, yang tibua'na ning lahi na
Mapuring lahing komanggi, ibat king dayang Malaya,
Yang lahi ra ding marangal, detang Datu ampon Raha
Ding bantug mangapyang-sugi, makamal at mangabiasa,
Yang daya nang penibatan ning leguan a palsintan da ...
Ing leguan nang pangariryan - ning dalagang Pilipina. 		     Ya ing mutyang atdanana ketang tula't kaligayan
Ning bengi na ning Harana lalam ning masalang bulan,
Yang pagtumaila ning Lira, matula nang panaguryan
King siwala na ning gale at malambing a kundiman,
Batwin ya waring maningning babie tindag king tagimpan
Yang gigising king matudtud a diwa ning kawatasan.
     Ing legua'na pangayamamnan, uliong karin ya melayo
Mamialungan ketang dikut at king danum a malino,
King pampanga  at ning aplaya akakit mong ababatyo
Detang mabanglung buaklak - ilang keyang kalaguyo.
Malare lang keyang pisngi, ing balat na mala kalo
Lakwas yang lalagu kutis nung mitangaran yang aldo.		      Bulaklak yang sari samyu kilub ning pibale-bale
Ban miganap king ligaya ing sangkap ning yumu king bie,
Uling agyang dampa ya mu itang tuknanga'nang bale
Akit mu ing kalinisan nukarin ka man lumawe
Kanita mu akilala king sipagan 'lang kapante
Ing Dalaga na ning Napun a mapuri at dalise.
     Ketang kayang tagle leguan, king poetang managuri
Larawan yang misnang lagung - bulaklak ning keyang lahi,
Uling ala yang kayarle king timyas nang 'lang ka-uri
Mapipilming menibat ya king lahi na ning komanggi,
Lalung-laluna, mamu ya, ing kimut na suabing-suabi
At lakwas mu neng aburi king hinhi't na panugali.		      Ing pibandian , nanu wari? nung yang kekang pepalabung?
E mu naman da,an muli ketang marimla mung aun.
Maging bilyunaryu ka man, dapot metung yang kabaung
Ing abe na ning bangke mung mitambunan ketang gabun,
O, nung ing dalaga NAPUN ya ing kekang kesan-metung
King bistaman kalulu ya, karame me king pagmalun.

Nukarin Ka Ngeni?
neng: Mosad V. Teopaco

     Misan, niyang ati'ku
king karalumduman, 'ting taung migkusa
     a tinaid kaku
saka naku dela keta king MASALA,
     dimdam kuk kanita
king ining inawa, minugnas, menawa;
     ing tyune ning pusung
mengatmung ligalig - melaput yang bigla
     nuanti kasampat
ing aramdaman kku uli niting mala;
     amalas ko wari
detang amanu ning Sakdal a Upaya
     ayanting mitabi
karing pitung diablong kaku minye lugma,
     dapot nyang lawan ke
ing kaku tinaid, ala neng bitasa
     e ku man aibye
ing pasalamat ku king mayap nang gewa.		      Mabsi ku kaladua,
katawan, pamisip, ketang panuli ku
     balaku mo wari
ala nang angganan ing grasyang kimtan ku
     dapot e miglambat
ikwa neng migbabo ning kakaluluan ku
     at menumbalik ing
danup king katawan, at ning kaladua ku
     balang misiklod ku
titikdo kung pilit, angga king mibwal ku;
     inyang ibuklat ko
rening panimanman - mipagulisa'ku
     uling ing dalumdum
a nung nu ku ibat, karin mibali'kuk
     inyang anting hibang
pangulaitan ke ing tataid kanakuk
     e ku ne atagpuan
minangga na ngening, pilak na ing bwa'ku.

Bante*
neng:  Diosdado Macapagal

Ngening salunan ca at babanten daca
Anti mo ing ayup lele ning sale na,
Mitmu ya ing pusu qng lugud cu queca,
Mengari qng sapa neng mibulusan ya.		 Irug, magsandal ca quening cacung salu
Ban mirinan paldan ing damdammung bigu,
At ba'meng damdamanining cacung pusu,
Ala yang patugut ausa'naca laguiu.
Buri cu acu nang mipuc queng bili mu,
Ica ing masican, ing salunan acu,
Uling nung mayap ca, bistat masaquit cu
Ing qucang sicanan anti na mong cacu.		 Dale matudtud ca, 'tina ca miyantuc,
Macabante curin qng lele mung buntuc,
Acu na ing balangmaspas caring ya,uc,
At ing orasan cu, tulauc ding manuc.
Nung maligaya ca bista't tin cung lugma,
Maligaya nacu qng cacung paliasa;
Ing quecang panamdam aldo yang mausta,
Ing acu bulan yang manamdam mung sala.		 Potang matudtud ca paninapan mucu
At ing meguing bie tang sintang sidsad yumu,
Mecad ibat na qng linto ya ing yatu
Qng quecatang sinta alang miguit yubu.
Dapot, ay! ing tutu acu ing masican,
Icang macalugmuc qng pangasalunan,
Nanung ulaga ning sican cu catauan
Nung ing cabangal na atiu qng queinan?		 E mu pagmalumben ing misalunan ca
At e mailguan anti mo ing sadia,
E ca minaliua caring cacung mata,
Ica murin itang mutiang macayama.
Nanu ing samiu na ning bie queting yatu
Nung manamdaman ya ing pacalamanmu?
Nanan cuing tula at igayang tau
Nung icatang adua eta apisulu?		 At ing camatayan lalung e isipan,
Culang ya upaya qng ba'nacang cuanan,
Uling qng pusu cu ampon capalsintan
E mu acuang mate qng capilan pa man.

*Pawaga: Me-imprenta ya king oriihinal nang pangasulat.
 

Pabanua*
neng:  Diosdado Macapagal
Pabanua na ngening panaun miralan
Ibat qng malungcut quecang camatayan
Dapot qngisip cung e dit mengalinguan
Balamu napun pa carin mucu licuan.		 Mecad inia ing Dios agad quingua naca
Qng catandanan cu ban e na ca tumua,
At ing larauan mu qng cacung caladua
Qng capilan pa man malagut anac ya.
Nung ati cu caring lugal a pintan ta
Lalung mibabalic ing quecatang sinta,
Maglua cung uculan canitang minuna
Miabe catang adua busal ning ligaya.		 Ica man qng bista't qng quetuan cu miras
Ayus cung menuban e mu na amalas,
At ing panasque cung queca licuan bacas
Asque cayanacan anggang tualing oras.
Nung misan yapa que ing matuang bale yu
Nung nuta pigmulan ing sintang mayumu,
Qng bale at mula balang suluc, sepu,
Pagdulapa'naca nining caladua cu.		 At qng uli niti ing sinta tang simpan
Angga man qng uacas sintang cayanacan,
Saguiuang misinup caring catandanan
Canita saguiua qng capilan pa man.
Quetang lumang bale caracal a gloria
Quecatang pisulu caring aldo reta,
Metung mu mang saglit, magbalic ya sana
matula queng libian qng cacung inaua!		 Nanu pata, bandi, qng camatayan mu
Simbut tang panaun at catbud ning yatu,
Ing quecatang sintang uagas at mayubu
Ban ena mate pa't ena mica sepu.
Baquet caya, bandi, agad cang miglacbe
At licuan mu cacu ing calmang malumbe?
E mu wari balung cabangal daca bie
At nung ala naca anti nacung mete?		 Yutus ning ugaling licuan ding macatua
Magsulud cung paldas lub na ning pabanua,
dapot in pusu cu pagpaldasa'anca
Anggang miuman catang miquit carin banua.

*Pawaga: Me-imprenta ya king oriihinal nang pangasulat.

Nanu Ya Ing Piesta Para Kanaku
neng:  Vedasto D. Ocampo

Sinyuk la ring kwitis, memaksing la babo
kagum dong misapwak detang bulalako
at keta king patyu mikit ing tabulyo
ating kukulisak, ati'nang kukulyo,
itang siglang ita ya ing makapasno ...
makanyan ing piestang mitmung alingo-ngo.		 Agyamang nanu pa ing ibubunga na
e mu apatuknang iting pamag-piesta,
pablasang ing piesta, ya na pin ing Gloria
a gewa ning tau lalam na ning banwa,
at babo ning sabla - yan kautusan ya
a sukat matupad angga man king angga.
Lawan me ing aldo ... kaybat nang menimu
ding sunlag nang yata magkule lang gintu,
'masdan meng kabayu a pakisaglulu ...
susubli ya gilas kaiba't nang mindilu,
deng balu malungkut, matamle at gipu
panyatang ning piesta magbayu la atiyu.		 Ing pamagmasusi ibat ya king GINU
ban pasalamat ya ing metung a tau,
at ba'nang pamuklat ing kayang sentidu
pati na ing pusu a makakandadu,
pablasang ing LUGUD karing kapara mu
e na ipagkalub ning pusung saradu.
Ing kabaldugan ning kanakung teladtad
malino e palak king gulis ning palad,
"taung e mag-limbang sumawa yang agad ...
agad yang matikal, lumwal yang matamad"
inya sa't ing PIESTA yang mismung patingkad
king bie, at king DIWA, at king moralidad.		 At potang ding pusu makabuklat no dren
salisi yang tikdo ing kapising EDEN,
king kilub na niti, nung keka yang baslen
akit mo ring peria't miyaliwang piyalben,
at tando ing lugud king baryu, o balen
king pamag-pieseta ring mayagang memalen.
Emu sa sosobra ing pamagmasusi
agyang katiting mu alang lunto mali,
pablasang ing sobra king nanu mang uri ...
"king sulu ning isip ya ing makapundi"
nung sobra ing alak king kilub mung buksi
e ka man memayad kukutang kang sukli.		 Migising at matna ing dalise SINTA
nung nu mangulate ing tula't ligaya,
mibait mu naman ketang oras ayta
ing mumunang tibuk ning pusung dalaga,
at tipa ya ing DIOS manibat king banwa ...
"ing piyesta makanyan, makanyan ing PIESTA."

Eka Dapat Lungkut
(Sagisag:  Lugud king Amanu)

SINULAT NENG:  DAHLIA

Ninu ing dimdam kung malambing a s'wala
A mimulat kakung biyayan naku diwa ...?
Nanu lang amanung bingkal na king dila
Ban luguran ku la at gawan salita ...?
Ika pala indung pepaygit king sabla
Iting puhunan ku ... keka ngan migmula ...!		 Ing lelang mung diwa king gatas kung siswan
Tiru ra kanaku ... ikang pakamalan ...
Mika panamdam kung mepande king linang
Ning kapampangan kung salitang mehana,
Inya king uli mu, datang na ing datang
Eraka paburen ... king kekang kabilyan ...!
Inya ing mumunang dinan kkung pakamal
Ya ing sinusu kung: Gatas Kapampangan ...
Uling keka ibat ing bage nanu man
Ban ing kaladwa ku mirin yang panamdam,
Dapat yang sesen kung ipalto dangalan
Babo na ning sablang binye ning Miglalang ...!		 Bini kung mipunla king ubud mung pusu
Inya namanngeni tapat kung susuyu;
Lambing ning s'wala mu anti kung magyuyu
King kekang tumaylang king bungsu manaru;
Inya pin ing LUGUD a kaku mu bibu
King kapilanman ... ika murin, Indu ...!
Ining panamdam kung tiru mung mebyasa
King kekang amanu ban ayntindian ku la,
Merakal ku balu king kabaldugan da
Ban ing kakung dila malino pasyag na,
Meging mayan kaku ing nasa ku't pita
Uling Kapampangan ing bie ku at sinta.		 Nanung a ibye kung ayablas mo sana
Nun e mu ing gatas a siswan ku keka?
Pusanan keng kruz kung mukyat king Golgota
Uling pengaku ku: ing isadsad daka...
Paka-asahan mu ... panaun datang ya
King kanwan mu, Indu, tumpa'keng korona...!
King uli mu indu, ikit ke ing yatu ...
King uli mu murin ... akilala raku,
Uling ding amanung bibu mu kanaku
Ilang sandalan ku king bie ku king yatu;
Inya iting sabla utang kung masolu
Keka Kapampangan ... sikdula'ning biye ku...!		 Ing lugud ku keka eya matataruk
Uling alang sukad ... at e makakalus,
Eng espiritu na sasagid, magbukud,
Karing tungatung da ring matilo bunduk ...!
Inya kapampangan, mal kun gdiling irug
Suywan dakang tapat ... EKA DAPAT LUNGKUT ...!

"Ing Kapampangan Ta Napun"
neng:  Cecilio R. Layug
Porac, Pampanga
FERNANDO MALANG BALAGTAS, king TESTAMENTU nang likwan
kanitang bayu ya mate SAN NICOLAS, PANGASINAN,
ing Bataan, Nueva Ecija't Tarlac, parti ning Bulacan
Pangasinan at Zambales, ding baryo Carmen, Umingan,
Rosales, San Quintin, Balungao at bebe kadanuman
ning MENILA, sakup na ning LALAWIGAN KAPAMPANGAN.

Kanitang treinta'y unu ya ing bula'na ning Disyembre
king banwang Mil otsu sientos kwarenta'y Unu, yang tune
ing PROBINSYANG KAPAMPANGAN megawa yang adwang dake,
KAPANGULWAN: Ing Magalang, Mabalacat, San Miguel de
Mayumu, Angeles, Gapan, Capas, La Paz, Cabiao't abe
ring San Sidro, Porac, Tarlac, Santa Rita, ilang miabe.

Ing PANGULUNG KAPAMPANGAN: awsan deng "UPPER PAMPANGA"
At itang bandang PAROBA: yang "LOWER PAMPANGA" ngara;
ding BAlen atyu PAROBA: Ring Mabalacat, Candaba,
Apalit, Arayat, Betis, Bacolor, Lubao, at Guagua,
Mexico, Minalin, San Luis, San Fernando, Santa Ana,
Santo Tomas, ampon Sasmuan, ila ring kadwang dake na.

Ding aliwang simbitla kung sekupa'ning KAPAMPANGAN
angga la mu ketang petsang banwang libu walung dalan:
Ketang minunang panaun malwalas a kaparangan
masukal at ditak lamu retang Taung manuknangan;
Ing KAPAMPANGAN kanita peka-mabsi yang Karinan
inya LEGASPE''T KAWAL na makanyang deng pigdatunan.

Ketang libu limang dalan, pitu't anam, Junio siete
ngana pin ning Gobernador General Francisco Sande,
king kabilugan a LUZON, in lalatwat a pag-kabye
atyu keti KAPAMPANGAN lalu ing pupul dang PALE,
at nung malawi't masira, 'la nang lugal masalese
at sukat dang apikuanan ding TAUNG karin mabibiye.

Pampang ilug na ning BETIS, ampon king LUBAO kanita
tres MIL kinyentos la retang MOROS a maki-pagobra,
babayad dang BUIS king GABUN "WALUNG REALES", katimbang na
alaga ning PESUS ngeni ing balang metung karela;
at deta namang CASTILA inya keti mig-damag la
uling keti  la kakabsi at mabibye maligaya.

Kanitang Mil seis treinta, FRAY AGUSTIN ALBUQUERQUE
mitalakad yang MISIONES king Candaba't Macabebe,
uling ngana "KAPAMPANGAN" bukud king dakal ya pale
puputak lang Ngungut, Sagin, malyari rang apag-kabye;
'tin lang ILUG a maragul, ILUG Mainsak maka-lele
babye paranum karetang DAYATAN da at MARANGLE.

Ing PROBINSYA TANG PAMPANGA, meyangu ya at menibat
king PANGPANG da retang ilug karin de pin peki-abas,
uling ding TAU kanita KARINAN da maka-tumpak
maka bebe PANGPANG ILUG ning KAPAMPANGAN TANG LABWAD,
lugal ketang PANGPANGA ya, PAMPANGA ya ing misulat
uling ding lahing Kastila makanyan deng mayan yagkas.

At agpang kang Doktor PARKER, KAPAMPANGAN  a mig-lipat
ibat BAHIA DE MANILA pangulung Norte mikalat,
at i FRAY ZUÑIGA ngana: PAMPANGA sakup nang labwad
manibat PANGULU muntang PAROBA-ng Aslagan Baliwag,
Bulacan, Hagunoy, at ding maka-siping eno igkas
subali king balen QUINGUA, PLARIDEL ngeni ra yagkas.

Nangan PANGULUNG ALBUGAN, gawing pangulung aslagan
karin no man ding MISIONES, at bunduk na ning CAGAYAN,
king PANGULU nang ASLAGAN: detang balen a CARANGLAN,
PANTABANGAN at ing Puncan, nitang Nueva Ecijang lugal,
king RIO GRANDE PAMPANGA, manibat king kabundukan
ning CARABALLO at BALER, ning TAYABAS sasakupan.

Ibat Pangulung albugan, at PAROBA rang aslagan
ding Balen na ning BATAAN anti mo ing Dinalupian,
ing Hermosa, at Orani, Abucay, Balanga, at Samal,
Ing Pilar ampon ing Udiong, a ngeni Orion dang ausan,
deti kanitang minuna uli na ning kaleparan
pibandia'nong maca-saklo ning GABUN'NING KAPAMPANGAN.

Kanitang Mil otsu sientos, ampon pang Korenta'y Uno
ding Balen Aliaga, Gapan, at ing Cabiao, San Antonio,
san Jose de Palusapis, ampon balen San Isidro
deti ausan dong "PACTORIA" kanitang minunang aldo,
at king KAPAMPANGAN deti mikawani la' milako
miyanib la Nueva Ecija, ketang istoria rang linto.

Ing panga-laganap na ning KAPAMAHALAN CASTILA
ketang libu pitung dalan, apat anam, yang megawa,
ing BACULUD yang mituldung peka BUNTUK a mikalma
karing BALEN NING PAMPANGA meging MATAS a Upaya,
at ketang mil seis sientos dakal balen mika-lilwa
uling linipat dong balen a LALAWIGAN dang gewa.

Keting sakup na ning LUZON, ding minunang diling linto
Ing PAMPANGA, at MENILA, Castila lang gugubyerno,
karelang panga-talakad manibat na ketang siglo
itang petchang Mil kinientos ampo pang sesenta'y Uno;
At uling "KAPAMPANGAN" malapad yang tutu saklo
mabandi ya at maragul kanitang minunang aldo.

DING MEMALEN KAPAMPANGAN, ketang minunang panaun
matakut la king Ginung Dios, at tapat la king Relihyun
Malugud lang parang TAU't nung mangaku anggang AUN
magalang lang mag-salita, pangilus da sakdal nayun,
Pamiblas da't Panugali e "MAKASNUK", maka-tuntun
makanyang deng perangalan... "ING KAPAMPANGAN TA NAPUN".

Bayung Kabayanyan
Sinulat neng:  Querubin D. Fernandez
ketang Mayo 9, 1995

 
Nung nanu ka bukas eku balu, Itu,
Maging matapang ka o lunto kang dungu?
E na bala ita ... panabilin ku mu
E ka sa tatalan baril, kakung Bungsu,
Uling ing baril pin dapat mung abalu
Megawa ya kabud ban pakamate mu.		 E ta la inalal ba"mung mangurakut
O king kasakitan ba'tamung mikutkut;
Bakit nanu na mng gewa rang e bukud
A mekakayap na king bansang melungkut?
Nung ing kayabuswan pyakan mung tatakut,
Maya'pa king gabun palbug kang salikukt.
Bisa ka't e bisa manintun yang dalan
Ban takmus inawa baril mung ingatan;
Inya ing buri kung maigpit mung talnan
Ya ing panyulat kung keka ku lalakwan,
Ba'mung ipamingwa king mitmung tetagan
Ing lugud king balen ampon katuliran.		 King anti kaniting baluktut dang dapat
Karin me itais ing kekang panyulat;
Ing libru ning bye ra myuman meng ibuklat
King mata ring malda a sukat mimulat;
Uling malala na't dapat nang mabatbat
Ing kararaptanang king bansa pabayat.
Ing gawan mung papil a pisulatan mu,
Ya kabud ing pusu ring kaparang-tau;
Ing kekang isulat dugdug ning prinsipyu
King kelan-masabal ding likluk ning botu;
Uling mayayakit ngeni king gubyernu,
Ing pamanungkulan ... ba! pamanabusu!		 Potang migising no ring kekang kabalen,
At misanmetung no ring maldang memalen;
E na kailangan keka mong pamaten
Ding mayling ubingan king salu ning balen;
Ing diwa ning EDSA nung yang kekang sesen,
Ing kekang balayan mangyari yang Eden.
E wari ding atyu king balen magsilbi,
Itang sisilbyan da karelang sarili?
Ninu na mong tapat sinuyu kareti?
Ninu na mo kayang e migpakabandi?
Bakit ila ila ... maralas malyari,
Mipapanyingo la at mipapagsisti?		 Ing pamanabusu da ring manungkulan
'Nya lalung lalala e ta tututulan;'
Inya king panyulat matatag mung sagkan
Ing ipasari dang pawang kasakitan;
Ing pamanutul king kapagsamantalan;
Ya ing bayung lupa na ning kabanyanyan!

Filipinas
Sinulat neng:  Kuliat

Ayup a binulus ning metung a ginu,
Kumatmu ya pusu king tulang masolu;
Anti kanyan kabud ing kapalaran mu:
Dalit ka't lipakpak king kalma mung bayu!		 Keka atangal da ing lusuk a kayap
At ikit ning yatu ing tapang mu't tatag,
Inya sa't meko ne ing keka lilingap
Ala na kang ginu - tikdo ka't talakad!
King bye mu dakal ka lungkut a pibata,
Ing kalibe na nyan mibuklat ka mata;
Ing Diyos a tutu aturu na keka,
King sala nign banwa, mipayaslagan ka.		 Ilako king isip ing atin kang keinan,
Meyakit labis ka ka katatag king laban;
Ing daklat ning bye mu dakila't marangal
At king kabayanyan, pepakit mu dakal.
Gintu kang atisud at dimput ning tau
E ba'nang pyalungan, pyatsa-atsang batu,
Nune gisgas na ka, pepalinang ustu,
Ba'na kang kawilyan nitang meto yatu.		 Ngeni timawa ka, Ngeni malaya ka,
Iladlad mong pakpak, sulung sulapo ka!
Ipakit mu karing makalwe keka
Miyukyat kang matas a matas king banwa!
Malati kang butil 'nakmul ning talaba,
Perlas kang malagu inyang yapsa na ka;
Oyan ing santing ning sigwang miras keka:
Malwat ka king dulum, kalto mu iyas ka!!

Psalmo 137
neng:  Siwala ding Meangubie

Ing Saingsing ding Mengatabi

Karing pangpang nign ilug ning Bukidnon at Mindoro
Karin ke migluklukan, karin ke tatangis,
Uling karin agaganaka mi ya
Indung Kapampangan a likuan mi.
Karing sangasanga ning gubat masuksuk
Karin mi la sinabit ding kulaing at kudyapi mi,
Uling ding kekami karin menugse
Aduanan da keng tigtigan ampon basultu.
"Dalitan yu kami kareng dalit ning Kapampangan."
Ngara kekaming mumusig ding menabi kekami.
"Dapot makananu mi lang idalit
ding mangayumu nang tumaila
ning mal ming Indu at Tibuan
keni king labuad a aliwa?!
Nung kalinguan da ka man o Indu ming Baculud,
Nung kalinguan da ka man o Indu ming Porac,
Nung kalinguan da ka man O Indu ming Bamban,
Nung kalinguan da ka man o mal ming Dolores at Tabun,
Pabusten mung kalinguan de mu rin
Ing senayan ding mata mi.
Pabusten mung kalinguan da ring pangisnawa mi
Ing pamangailangan da karela ding katawan mi
Nung ali ra ka man ganakan,
nung e mi ya pilinan ing mal ming Kapampangan
Babo ding sablang pangaku rang kapasnawan.
Matula ya ing mablas keka
O mapanlinlang a menugse kekami keti,
Kekayu a magnasa pang dumukut
Kareng mal nang supling ning Indu ming sugi
Kekayung tampalasan a magnasa pang maniamsam
kareng pungul a matalik nang pakakaulan.

Ing Kapayapan - Katuliran Ya at Katungkulan
neng:  Msgr. Jose R. de la Cruz

   Ing Kapayapan tagimpan ne ning balang tau.  Iti metung ya karing maulaga atmatas diling kalam a babye na ning Ginung Dios king tau.  Iti ya ing regalo ning banwa king bie a alang kapara karing miyayaliwang pibandian ning tau keting yatu.  Agyang banwa ing kapayapan sangkap ne ning ligayang alang angga.

      Ing kapayapan katuliran ne ning balang tau.  Kaniting katuliran manalumpakan ya ing katungkulan gumalang king katuliran ding aliwa.  Dapat tamung kilalanan ing matulid tamu.  Potang ding tau magalang la king matulid at ela maminsalang aliwang tau, mipayapa ya ing lipunan.  At ligaya ya.  Mag progresu ya.  Sumulung ya king bie at kabiayan.  Kaniting kabilyan karin ya my mibait ing pamagtiwala, kaniti ya mu mangisnawa ing kalayan.

      Ing kabud angel a migkanta karing parang ning Bethlehem king mumunang Pasku delit da king ing kapayapan para karen yamung taung maki masampat a pilubluban.  Deti ila pin ding gagalang king matulid ding aliwa.  Magugulu pota mung ela mipangalang matulid ding tau.

      Ing kapayapan dapat ta yang aburi; dapat ta yang luguran; dapat tayang panintunan at gawan.  Dapat yang mibait karing malaya at masampat a lub.  Dapat deng pairal ding mamuntukan karing balen, karing mamahala king destinu ring tau.  Katungkulan na ning balang memalen ing sumaup king kapayapan.  Ing kapayapan kailangan yang mitanam king isip tamu ban kanita magawa ya at miral ya.

      Ing kapayapan mangailangan yang pamaglarin king abusu, at kakampi ne ning hustisya.  Ing mapagsamantala eya malugud king kapayapan.  Ing mamirait eya maka panig king kapayapan.  Ya ing manyira king kapayapan.  Potang alayu ing kapayapan, ing tau eya maligaya; ing katuliran mebating ya, medakurak ing kalayan na pilubluban ning tau.

      Iting kalayan gamitan ya keta mung ustu, nung ali ene matulid a kalayan.  Ing matulid at mayap kailangan miabe ban kanita mika kapayapan.  Ing kapayapan manalumpakan king katutuan, e king kalaraman, e king pamag-loku.  Mau tamung kapayapan uling mau tamung katutuan at matulid.  Ing taung e gagalang king matulid ding aliwa, binating namu naman ing kayang sariling matulid.  Ing Cristianong gagalang king matulid ding aliwa, ing e manaluki king sarili at e lalabag king aliwa, oiti ing mayap a Cristiano.  Oiti ing sasalbag kapayapan.  Ing kapayapan tutuki king matulid at mayap, at ing matulid mamayapa naman.

      Ing Kapayapan nang Cristo ya ing matulid diling dalan king kaligayan.  Aliwa ing dalan na ning takut at sikanan.  Yapin itang kapayapan at kikilala king kasakitan at pamangailangan ding tau; ing malugud karing mangalati at kalulu, ding maina, ding magkasakit king bie, ding mengayalipusta matulid, ding mesambut.  King matulid a amanu, ing Kapayapan nang Cristo migit ya king nanumang pamamaralan ning tau king kapayapan.  Manalumpakan ya king bie metung a alang angga, king lugud Dios a malinis at king lugud a biasang manaya.

Palaisipan






Manigaral Tamu Pung Mapse Amanu

Ing Pulidung Pamamasa

    Ing pulidung pamamasa a manayun daramdaman - pagaralan.
     Pagaralan ing pamamigkas, ampon ing pamandaklut amanu.
Dapat lang pagaralan a tonu reng "VOWELS" - AEIOU ... ayausan tamung pangatni ... uling ilang babye katni king amanu.
     Adua ing tonu na ning a.  Ing metung malambut yang a, antimo ing LIGAYA, banwa salpantaya, etsetera.  Ing kadua masias yang tonu, antimo ing WAWA, kalma, selanta, pakupya.  Deti ila pin ding tonung a ampon â.
     Ing e, metung ya tonu.  Malambut ya.  Ala yang masias.
     Alimbawa: mebye, mirate, mete.
     Ing i, adua ya tonu ... metung a malambut, antimo ing babai, pisawili, ni, lalaki.  Ing masias nang tonu:  salapi, minuli, king, api.
     Oyni ing dapat tandanan: ing amanung babai, o lalaki, mamalis ya tonu king anti keni:  Mataba yang babae?  Matas yang lalake?  Ing i, maging e ya tonu.  Makanyan mu naman kareng masias a i.  Antimo:  I Jacob kenu ne lahe?  E taya bibigkas:  I Jacob kenu ne lahi?
     Ing o, metung ya tonu:  VEDASTO OCAMPO.  E ya dapat ibigkas: Bidastu Ocampu.
     Ing u, kalupa ne patakaran ning I.  Atin yang malambut, antimo ing tau, midistinu, pulgatoryu.  Ing masias nang tonu: salu, pusu, makatundu.  King pamisan-misan, bibigkas mia mu namang o, ing u.  Antimo ing u, king amanung GABUN.
     Alimbawa:  "Gabon!" ngana ning Dios, buren mong manintun Kabiayan king gabun kaba'ning panaun, Dapot tandanan mu - anti kang titipun ... ing IBAT king gabun, MULI ngan king GABUN.

Pamagaral king Tonu

    Isundu tamu ing pamanigaral TONU.  King librung "The improtance of good communication" ... yang pagaralan tang yan, ya pin ing ausan dang "intonation and euphony."  Ing euphony, o LINDAYUG magagamit ya neng mamoesia ka.  Ing intonasyun magagamit ya neng mamasa ka.  Lalto ing intonasyhun kapamilatan ding puntu y coma.  Ing amanung makaba pangasulat, pandinan meng coma, at karing coma at pasimula ring amanu karin mo parandam ding e milupa-lupang tonu ban lumwal yang masanting pakiramdam ing balang telatag.
     Ban mika ideya kayu ... pakirandaman ye ining poesya.
Ing Pamigale Poesia
neng JMG

Ing pamigale poesia, agpang king pamanyuri ku
anti ya namang musikang maki sunis ampon tonu,
e managyu ing kabud la gugulisak ding amanu
kaylangan, ating lang notang, makayakma king paksa mu;
ating matas ... ting mababa ... ting banayad, ting rapidu
makanyan yang lunto legwan ing insa pa mang versu.

Nanu pata, ing talagang pamideklamar poesya
ala ya waring keliwan keng tigtigan a OPERA,
neng mapali ya ing paksa, ipali me panga sombra ...
ilambing me't dinan gayut karas naman king romansa;
king amanung sentimental, bosis kikyak ing buri na
at ken namang makatula - pati ika, mailis sana.

Ing poetang migagale mengari ya namang PINTOR ...
kaylangan, ing gamita'na, pinturang myaliwa kolor,
nung wari sa keng sonatang susukung ning compositor
tin yang violin, ting saksopon, tin yang bahu ampon tambor,
uling nung metung ya tonu, ing ninu mang deklamador
ing poesia, kapilan man, ali ne apalto valor.

Ing Babaing Mamalis King Mula

    Ating metung a babaing mamalis king mula para luminis.  Bagya bagya ya mung mamalis king lugal na uling maragul ya ing mula, mula king bakuran.  Inyang miras ne lalam bale, dimdam na ing pagal, inya migsandal ya king salu, kaibat, inapsalne king kaili nang gamat ing salu na uling dimdam na ing singkup ya pusu.  Menik yang pakakalale, at mipali ya ... mipali yang danum.  Penapenandit, dimdam nang masakit ne naman ing keyang pusu.  Masakit man para kaya ing mamirapal pinilit na pa muring agad miras king banyu.  Kalub na, makatalakad ya pa inyang mangapali ya.  Nung e niamu biglang tinas ing saya na siguradu ya sang mebasa.  O'king kabasa na ning matua dapot e niamu kabud bubulad.
     Inyang lual ne king banyu, mabasa ya king pawas.  E ya man mekapag-saya agyang aldo nang beitan.  Pero katatag na.  E na pikabyang ing kamatayan uli ning katapatan na king Dios.  At oyta, inyang mipasno yang bagya, tinipa yang pasibayu para isundu na ing pamamalis king mula.
     (PAWAGA:  Oreni pu ring amanung malyari yung pagkamalyan: para, mamalis, mula, salu, pusu, mipali, saya, mebasa, kabasa, kamatayan, katapatan)

Ding Diparan, O Kasebian
neng:  Josie D. Henson


 
Mayap neng ningnang a tuyu ketang susulapo pugu.

Mayap ne ing sadya mung balu, ketang pangutang mu pamu.

Ing taung mayap king ROMA, marok ne man king Britania.

Nung ing ulas kagpa yamu, mamaluktut naka pamu.

Ing taung mamain kagpa, kabatingan ya pang bara.

Ing asung bala-baluktut, butul man e makapulut.

Nung tune ya itang atbu, mayumu ya anggang sepu.

Ing keti king yatu, mengari mung rueda
mibabo't milalam, Dios nung buri na.

Potang ing tukil matni ya, 'la ya kanung laman, ngara.

Gyang mipandayu mung puling, mayap ne ing maka siping.

Ing luksu ning gaindung kambing, ing biseru anti murin.
Pusa manganak yang kuting, nung dagul ya pusa ya rin.

Ing bulan e ya makalto potang sunlag ya ing aldo.

Ing sinta ning dalaginding, sangkan-sangkan e na pansing
pero mamusbus yang dingding.

Bayu ka sana manatsa, magsalamin ka pang kapsa
bamung lubus abasa, itsura mu nung nanu ta.

Insa mang pale mabunga, kanyang gabun duruku ya
iti wagang pakilala, ita ngan muli ta kaya.

Nung mate ya ing makwalta, e ya mikutkut king banwa,
kalulu ka, o ma-pera, kanyang gabun ka rin dugpa.

E ka malapit a bina, king taung ating upaya
pota gawa 'nang mistula, ing puri mu ampon damla.

Ing pera na ning kuriput, dalan na tutung maliput.

Nung ing grasya gisan mu na, malak-malak naka mata.

Sasabian da, king yang matsin
piblasan me mang masanting,
asuluran me mang seda
matsin ya rin a itsura.

Lalakad yang kulubasa, malalakuan ya ing bunga.

Ing matudtud a pemangka, e no balung pamalita
detang delanan nang sapa.

Gyang makaba ing prusisyun, muli mu king pasbul mayul.

 Ing pusang mepali na, marimla man tatakut ya.

Kanyang mapaling bandejo, ali ya dugpa ing lango.

Ing panulung droga, at ing MariJuana
king paritak-ditak lalasunan naka,
at ing pamisip mu, yang didiskaril na.

Taung alang utang a lub
migapus la ring keyang tud.

Mimingat ka king lalaking
mumunta king kekang supling
pota ketang e mu pansing
ing auma na, ika pin.

Ing taung sobra kadada
lakwan dasan de ring malda.

Ing sabi, ila ning dapat, mikakandayung e palak.

Ing pigawang timan, at pigawang lugud
yapin ing paniakap karing pusung matbud.

Ing hayagan mung kasalang, e me dapat pitakutan
ing dapat mung pitakutan, ya ing lihim mung kasalang.

Maglayunan ya ing pari, karing kalupa nang pari.

Sinta ning mebalu kanu
king bagsik na at lipatu
mamusbus pader a batu.

Ing dalan e me pangutang, ketang sira kaisipan.

Agyang numanu kang luksu, angga kamu king sukad mu.

Nung keti e ka mipala, malis kang aliwang kuta.

Ing batung dugang-dugang, ditman e ya milumutan.

Ing kanakung kapalaran, agyang e ke panintunan
Nung talagang kanaku ya, kusa ya ring kaku datang.

Ing bugasuk ampon dapal, nung masuksuk ya malalam.

Ing matas at mataluktuk, masaldak ya pangabaldug.

Yang taung matas a puluk, daka'la ring kaya sasnuk.

Ing legwan ampon pibandian, turu dakang matna kanwan.

Itang taung angut-angut, pipintasan deng pagulut.

Ing taung mapibabata, dasa'na itang buri na.
 

Ing Kultura King Panaun Ning Lahar







Return to Ing Susi Page
Return to Armando's Home Page
Return to Kapampangan-English-Pilipino Dictionary Page
Return to Dictionary's Main Page
 Return to Kapampangan Home Page

Date created: April 4, 2001
Date of last update:  November 8, 2001