ΠΑΡΑΝΟΙΑ ΚΑΙ ΕΓΩΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ

 

 

 

Τα φυτά και τα ζώα, για να διατηρήσουν την ύπαρξή τους, χρησιμοποιούν εκπληκτικούς τρόπους, με τους οποίους παραπλανούν και προσελκύουν το ένα το άλλο. Οι άνθρωποι με τη δυνατότητά τους να διατηρούν γνώση και να καθορίζουν τη συμπεριφορά τους χωρίς τις πιο άμεσες αντιλήψεις τους, βρίσκουν ευφυείς τρόπους, για να δικαιολογήσουν την ύπαρξή τους και δεν αρκούνται μόνο στη διατήρησή της. Δημιουργούν σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους και χρησιμοποιούν τις δυνατότητες των πραγμάτων, για να μην αισθάνονται πως υπάρχουν άσκοπα. Μπορούν να καταναλώσουν όλη τη ζωή τους, για να προσελκύουν την προσοχή των άλλων.

Είναι συνηθισμένο φαινόμενο όσο και σπουδαίο, για να σταθεί η προσοχή μας, το πώς ο άνθρωπος διαμορφώνει τον τρόπο ζωής και την εμπειρία του επηρεαζόμενος διαρκώς από την άποψή του για τους άλλους ανθρώπους, με τους οποίους συμβιώνει. Όταν απομακρύνεται και ζει μακριά τους, συμπεριφέρεται διαφορετικά, ανεπηρέαστος από πολλές αντιλήψεις και απόψεις του για εκείνους. Η γνώση του, πως οι άλλοι μπορούν και γνωρίζουν σαν αυτόν, πως με εκείνη τη γνώση τους καθορίζουν τη συμπεριφορά τους, όπως αυτός, αυτή η γνώση για την ύπαρξη και την άμεση επίδραση της γνώσης στους άλλους τον προτρέπει να ζει, για να τους δώσει μια άποψη για τον εαυτό του. Μια έννοια, μια μικρή ή μεγάλη δόξα, με την οποία αισθάνεται σημαντικός, χρήσιμος, βέβαιος για την ύπαρξή του και πως δεν είναι τυχαίος. Ο διανοητικός αποπροσανατολισμός και ο εγωκεντρισμός προτρέπουν σε εξωτερικές δραστηριότητες, με τις οποίες δε στοχεύουμε να δικαιολογήσουμε άμεσα την ύπαρξή μας με τη διαμόρφωση της αυτογνωσίας. Στοχεύουμε να τη δικαιολογήσουμε διαμέσου των εξωτερικών πραγμάτων, πραγματοποιώντας δυνατότητες, με τις οποίες αισθανόμαστε χρήσιμοι και αναγνωριζόμαστε από και με τους άλλους.

 

Το παιδί, που ακόμα δεν έχει διαμορφώσει μια βέβαιη γνώση για την ποιότητα, τις δυνατότητες και τις σχέσεις των ανθρώπων, που αντιλαμβάνεται πως δεν μπορεί μόνο του να κάνει  αρκετά για να διατηρήσει και να υποστηρίξει τον εαυτό του και πως πρέπει να μην αντιτάσσεται στους πιο μεγάλους που υπερέχουν, δείχνει και αισθάνεται πως δεν είναι το τίποτε με το παιγνίδι. Το παιγνίδι είναι ένας ευφυής τρόπος, με τον οποίο αισθανόμαστε δημιουργοί ή κυρίαρχοι ορισμένων εξελίξεων και όχι όπως μια τυχαία ύπαρξη. Ο ανθρώπινος εσωτερικός κόσμος είναι συνδιαμορφωμένος με γνώση του εξωτερικού και του εσωτερικού των άλλων και δεν αρκείται σαν τα άλλα έμβια πλάσματα να εξωτερικεύει μόνο τις διαθέσεις της στιγμής, όπως προσδιορίζονται πιο άμεσα από τις αισθήσεις του. Για να δικαιολογήσει την ύπαρξή του και για να τον καταλάβουν, χρησιμοποιεί την εμπειρία του, τα πράγματα και τη γνώση των άλλων.

Μεγαλώνοντας, ο άνθρωπος γνωρίζει το φυσικοκοινωνικό περιβάλλον του. Μπορεί να φροντίζει για την αυτοσυντήρηση και την προστασία του, συνεργάζεται με τους άλλους, δημιουργεί φιλικές σχέσεις και διανοείται πολλούς τρόπους, για να πραγματοποιεί τη θέλησή του, ν’ αποφεύγει τις αμφισβητήσεις, τις αρνήσεις -στοιχεία κάθε εξέλιξης- και για να πάψει να καθορίζεται από τους άλλους χωρίς τη δική του θέληση. Φθάνει στο σημείο να μπορεί να διακόψει τη φιλία του, παρά να δείξει την αβεβαιότητά του για μια άποψη που υποστηρίζει, να διακινδυνέψει και να καταστρέψει τη ζωή του, παρά να κάνει το αντίθετο από τους φίλους του, αλλά μπορεί και να εκδικηθεί. Δεν αρκείται να συνυπάρχει απλά και ήσυχα όπως τα πρόβατα, γιατί κάτι περισσότερο αναζητάει από μια σταθερή διατήρηση και συνύπαρξή του.

 

 

Ο καθένας διαπιστώνει τον εγωκεντρισμό αποσπασματικά, σε μερικές στιγμές της δικής του συμπεριφοράς και στων άλλων. Ειδικά, όταν βρεθεί στη θέση να φαίνεται, σαν παιδί, παράξενος ή ανίσχυρος για να βλάψει, τότε καταλαβαίνει πόσο εγωκεντρικοί είναι οι άνθρωποι και δοκιμάζει ποιοι είναι οι αληθινοί φίλοι και οι σοφοί. Τα ζώα, οι φιλήσυχοι άνθρωποι, τα παιδιά, οι ανίσχυροι να βλάψουν, να εκμεταλλευτούν και να προσποιηθούν, συνήθως δεν προκαλούν την εχθρική διάθεση του μίσους και είναι οι πιο «καλοί». Διότι με το δικό τους τρόπο ζωής και με την άγνοιά τους δεν αμφισβητούν και δε μειώνουν όσους έχουν μια εγωκεντρική έννοια για τον εαυτό τους, βασισμένοι σε μερικές σχέσεις και δυνατότητές τους, τις οποίες δημιούργησαν με πολλή ευφυΐα για τα μάτια των άλλων εγωκεντρικών.

Άνθρωποι πολύ διαφορετικοί στο ύψος, στο βάρος, στο χρώμα, στις αντοχές και στις επιδόσεις, στις προθέσεις και στην καλλιέργεια, στα περιουσιακά στοιχεία, στην ηλικία και στον τρόπο ζωής τους, στη θρησκεία και στις απόψεις τους, ανεξάρτητα από το φύλο, το επάγγελμα, την καταγωγή τους κλπ., όλοι έχουν κάτι το κοινό, το οποίο δημιουργεί την αδικία, την καταπίεση, την εκμετάλλευση ως και την καταστροφή των άλλων. Αυτό είναι κοινό, ανεξάρτητα από τις πολλές άλλες διαφορές τους και τα παραπάνω κακά δεν μπορούν να αποδοθούν σε μία μόνο ομάδα ανθρώπων. Αυτό το κοινό γνώρισμα είναι, ότι όλοι πράττουν πολύ, με μεγάλη άγνοια, με συλλογιστική ασυνέπεια, περιορίζοντας την πραγματικότητα στις αισθήσεις τους και όλοι αποσκοπούν στην ευχαρίστηση και στην υπεροχή τους και όχι μόνο στην επιβίωσή τους. Αυτό είναι ο εγωισμός. Κάπως παρόμοια με το αίσθημα της υπεροχής της ψυχολογικής θεωρίας του Αλ. Άντλερ και ακόμα περισσότερα. Ο εγωισμός είναι η διάθεση που οδηγεί τη ζωή στην αυτοσυντήρηση, στην εξύψωση και στην ανάδειξη.

 

Ο εγωισμός εξωτερικεύεται με δύο φαινομενικά αντίθετους τρόπους. Με τον ένα, ο άνθρωπος συμπεριφέρεται παρακινούμενος από τη  συναίσθηση κάποιας μειονεκτικότητας και αβεβαιότητας για τη θέση του στον κόσμο ή στην κοινωνία. Με τον άλλο τρόπο εκδηλώνει κάποια υπεροπτική άποψη για τον εαυτό του, μειονεκτική για τους άλλους και με επανάπαυση στις απολαύσεις του. Και με τις δύο μορφές του, ο εγωισμός μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε βίαιους τρόπους, είτε σαν αντιδραστικός είτε σαν προκλητικός. Φυσικά, δεν τον έχουν όλοι οι άνθρωποι με την ίδια ποιότητα και δεν τον εξωτερικεύουν με τον ίδιο τρόπο. Εξαρτάται καθοριστικά από τις απόψεις τους, τους στόχους τους, από τις γνώσεις τους, την εμπειρία τους και τη θέλησή τους. Αν κάποιος πράττει μία επικίνδυνη ανόρθωση της δίκυκλης μηχανής του, αν κάποιος βοηθάει ένα συνάνθρωπό του ή αν τον κλέβει και τα τρία αυτά φαινόμενα μπορούν να γίνονται με εγωιστική διάθεση. Έχουν, όμως, διαφορετική σημασία και συνέπεια, ασχέτως αν όλοι θέλουν να ευχαριστήσουν τον εαυτό τους. Ο άνθρωπος της εσωτερικής αναζήτησης και του στοχαστικού τρόπου ζωής δεν αποσκοπεί λιγότερο στον εαυτό του απ’ όσο οι άλλοι και δεν ξεχωρίζει για το λιγότερο εγωισμό του. Η διαφορά είναι στον τρόπο, που επιζητάει την ευχαρίστηση, στα πρότυπά του και στον τρόπο ζωής του. Επειδή τα όρια είναι πολύ κοντά, χρειάζεται μεγάλη προσοχή να ξεχωρίζουμε τις συμπεριφορές, οι οποίες προέρχονται με αυτοσυγκράτησή του, με ισορροπημένη άποψη, από τη δικαιολογημένη αυτοπιστία και τη βάσιμη αισιοδοξία ή από τη δικαιολογημένη έλλειψη των τελευταίων. Όπως πρέπει να προσέξουμε σαν ξεχωριστή περίπτωση τη δυσαρέσκεια κάποιου, όταν αυτή προέρχεται από τις λάθος διαπιστώσεις του για τα πράγματα και τον εαυτό του, από την περίπτωση των λογικών διαπιστώσεων.[1]

 

 

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για την επιβίωση ή αυτοσυντήρηση. Οι άνθρωποι στοχεύουν και πράττουν με τους ανάλογους τρόπους, για να εξασφαλίσουν άμεσα και δια παντός τη ζωή τους. Όχι μόνο για να διατηρηθεί αφηρημένα, αλλά για να υπάρχουν μαζί με όσα αυτοί στοχεύουν και πράττουν για τη δικαιολόγησή της, όπως την αντιλαμβάνονται. Δηλαδή ταυτοχρόνως στοχεύουν και πραγματοποιούν άλλους σκοπούς, εμμέσως στην υπερίσχυση μιας κοσμοθεώρησης, ενός τρόπου ζωής και γενικώς σ’ έναν ευρύτερο αριθμό δυνατοτήτων της ύπαρξής τους.  

[1] Ο Alfred Adler (1870-1937) -ο ιδρυτής της λεγόμενης ατομικής ψυχολογίας- δεν ακολούθησε τις σκοτεινές και υπερβολικές θεωρίες του συνεργάτη του S. Freud. Εξήγησε με περισσότερη ευστοχία την ανθρώπινη συμπεριφορά και αντίδραση. Αυτός αναγνώρισε τη σημαντική διαμορφωτική επίδραση της διάνοιας και της γνώσης στον ευρύτερο εσωτερικό κόσμο  -όχι τη γενική ταυτότητά τους- και τη σχέση της εξωτερικής και κοινωνικής δραστηριότητας με κάποια εσωτερική αβεβαιότητα για το νόημα της ζωής. Ωστόσο, προχώρησε αναιτιολόγητα και μεροληπτικά περιορίζοντας το νόημα της ζωής στην κοινωνική αναγνώριση. Καθόρισε σαν αξία το σχετικό νόημα (την έμμεση δικαιολόγηση της ύπαρξης), που ο καθένας μπορεί να βρίσκει με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικές κοινωνικές δραστηριότητες ανάλογα με την εμπειρία, την άποψη και τις δυνατότητές του. Δεν πρόσεξε την αμφίδρομη σχέση της κοινωνικότητας με τον εγωκεντρισμό και πως η γνωστική ατέλεια μαζί με την επιδιωκόμενη εξύψωση τροφοδοτεί την εξωτερική συμπεριφορά και τη δημιουργία κοινωνικών και αντικοινωνικών σχέσεων.

Για τον Adler η αδυναμία για συνεργασία και για συμβίωση και η έλλειψη του αισθήματος κοινωνικότητας γεννούν ένα πολύμορφο αίσθημα κατωτερότητας. Ενώ η διαρκής τάση για υπερνίκησή του προτρέπει να καλυφθεί αυτό το αίσθημα με ένα άλλο, εκείνο της υπεροχής. Το αίσθημα της κατωτερότητας μπορεί να γεννιέται από αυτήν την έλλειψη που καθορίζει ο Adler και αυτό είναι μέρος της αλήθειας. Προϋπάρχει κάποια έλλειψη βεβαιότητας για το νόημα και τον προορισμό της ζωής και εξ’ αρχής, η ανθρώπινη διάνοια προτρέπεται να βρει το επαρκές νόημα της. Με τη διαμόρφωση της εμπειρίας μέσα στο φυσικοκοινωνικό περιβάλλον ο άνθρωπος ανακαλύπτει εκ των υστέρων διάφορες άλλες ελλείψεις, αδυνατότητες και δυνατότητές του. Έτσι, στην πραγματικότητα, το αίσθημα κατωτερότητας δεν έρχεται από την απώλεια μιας προηγούμενής μας τελειότητας, αλλά προσδιορίζεται και μεταμορφώνεται στην πορεία της ζωής με την εμπειρία. Γι’ αυτό, δεν μπορεί να υπερνικηθεί τελείως χωρίς τη διαμόρφωση αυτογνωσίας και χωρίς την απαλλαγή από τις αυταπάτες, παρά μόνο σχετικά και ανεπαρκώς, με την πραγματοποίηση ορισμένων δυνατοτήτων μας. Αντιστρόφως, η αδυναμία να υπερνικηθεί προτρέπει στη δημιουργία κοινωνικών και αντικοινωνικών σχέσεων.