STATUT VIALIKAHA 1588
|
||
|
||
|
||
RAŹDZEŁ TRECI. Ab šlachieckich
volnaściach
|
||
|
||
|
||
|
||
Ab učynieńni
spraviadlivaści Pastanoŭvajem: ač by kali jakija kryŭdy sadziejalisia ŭ majontkach kaścielnych ad uradnikaŭ, słužboŭcaŭ, bajaraŭ i padnačalenych usialakich stanu duchovaha ludziam stanu śvieckaha, tak samoje šlachcie, jak słužboŭcam i paddanym ichnym, taksama miaščanam haradoŭ Našych dy inšym paddanym Našym, Haspadarskim, z-za hvałtaŭ, najezdaŭ, razboju, zabojstvaŭ, z-za zhvałtavańniaŭ pannaŭ i dzievaŭ, bojkaŭ, ranaŭ, rabunkaŭ, z-za ludziaŭ i čaladnikaŭ źbiehłych, i z-za inšych jakich-kolviek rečaŭ biahučych – pakolki kožny bližejšy źvierchnik svajmu słužboŭcu j padnačalenamu spraviadlivaść jość čynić, tady, taksama, i stany duchovyja ŭradnikam svaim (budź asiełym, jak i nie asiełym) i padnačalenym svaim pavinny buduć spraviadlivaść učynić pa nahadvańni ab tym cieraz list urada ziamlackaha pavodle hetaha prava piśmovaha Statuta ziamlackaha. A dzie by chto z asobaŭ duchovych jakoha ž kolviek stanu j pavažnaści spraviadlivaść učynić nie žadaŭ albo sudom svaim što kamu ŭ čym paturaŭ, tady z-za hetaha sam takovy da biskupa taho, pad jakoha spravaju jość, jak da hałaŭniejšaha źvierchnika svajaho pavinny być vyklikany cieraz termin peŭny: ad pieradańnia pozvy ŭvačavidki – u 4 tydni; a pry dastaŭleńni tolki da majontku – u 6 tydniaŭ pozvaju biskupskaj, pisanaju łacinskimi litarami. I tam ža sam musić asobaju svajoju albo cieraz upaŭnavažanaha svajaho stać i henaha, na kaho skarha vyjšła, pierad sudom biskupskim pastavić. A kniaź biskup, jakoha toje ŭładzie budzie naležać, abo ŭrad jahony, pilnujučy ŭ tym spakoj hramadzki j spraviadlivaść śviatuju – kab u čym uščymlonaja nia była – pavinny budzie hetym pravam hramadzkim i Statutam ziamlackim spraviadlivaść pakryŭdžanamu ŭčynić biez usialakaje vałačomicy j ciažkaści, spahnańnie słušnaje vyraku sudu svajaho robiačy z dabrotaŭ, majomaści ruchomaje j z dachodaŭ vinavataha, pavodle praŭnaści pierakonanaha. A kali by majomaści nia stałasia – i z samoje asoby. A kali by ad samych asobaŭ duchovych u čym-kolviek u tych rečach vierchumienienych kryŭda kamu sadziejałasia, tady z-za hetaha jany taksama da kniazia biskupa abo ŭradu jahonaha na sud vyklikanyja być musiać. A kniaź biskup abo ŭrad jahony nijakim inšym, adno hetym ža pravam hramadzkim i Statutam ziamlackim, toje ŭsio sudzić i pa sudzie spahnańnie z majomaści ŭłasnaj tych duchovych asobaŭ vinavatych nieruchomaj i ruchomaj (a dojdzie li da taho z praŭnaści – i na ciele spahnańnie) pavodle hetaha ž Statutu čynić i vykonvać budzie pavinny, čyniačy toje ŭsio dosyć pad prysiahaju svajoju, na Radzie Nam učynienaju. A kali što ŭ sudzie duchovym pravam śvieckim budzie asudžanaje, dy na vykanańnie da jakoha ŭradu ziamlackaha abo zamkavaha adasłanaje, tady toje heny ŭrad vykonvać abaviazany. Adnak ža nie ŭkładajučy ŭ toje anijakich takich rečaŭ, jakija by choć najmieniej volnaści pravoŭ tych asudžanych i Pahadnieńnie ab spakoi chryścijanskim (art. 3) parušyć mahli. A kali by vykanańnia takovych rečaŭ urad nie ŭčyniŭ, tady z-za takoha nia dosyć ździajśnieńnia pavodle artykułaŭ, ab tym napisanych, budzie volna kožnamu da sudu naležnaha na ŭrad skardzicca. Razam z tym, kali by bok žałobny albo adporny byŭ niezadavolenym raźviazańniem spravy adstojvańnia spraviadlivaści svajeja j prysudam biskupa albo ŭradu jahonaha, tady takovamu boku kniaź biskup abo ŭrad jahony ŭ rečach, hetym pravam ziamlackim sudžanych, apelacyju dazvolić budzie pavinny da Sudu Trybunalskaha. Hety Trybunał anidzie jnakš, adno ŭ miejscy Našym stalečnym Vilenskim takovyja spravy ab apelacyjach pamiž stanami duchovymi j śvieckimi pavodle hetaha Statutu pravam hramadzkim sudzić abaviazany. Na hetyja sudy Trybunalskija dla takovych spravaŭ musiać być vysadžanyja z boku duchovaha try asoby, dy z boku stanaŭ śvieckich taksama try asoby, spamiž trybunalistami abranyja. I kali ŭ jakoje spravie bolšaść asobaŭ pamiž tymi šaściu asobami, na tyja sudy abranymi, na adnoje dumcy pahodziacca – pry tych hałasoch i vyrak zastavacca pavinny. A kali by pry roŭnaści hałasoŭ u jakoje spravie tyja šeść trybunalistaŭ nia ŭhodziacca, tady takovyja rečy adsyłać musiać da Nas, Haspadara. A My pa takovym adasłańni tyja spravy razhladać majem volnaść tamaka, dzie na toj čas sa Dvarom Našym budziem u hetym haspadarstvie Našym Vialikim Kniastvie Litoŭskim, i pry tym razhladać biaz Sojmu. A dzie by, taksama, kamu ad kniazioŭ biskupaŭ kryŭda ŭ čym sadziejałasia, – tak ad samych asobaŭ, jak i ad uradnikaŭ, słuhaŭ, bajaraŭ i padnačalenych ichnych, – a jany by sami, pa nahadvańni ab tym ad uradu ziamlackaha cieraz list napaminalny, boku žałobnamu dziela spraviadlivaści pavinicca nie pažadali z-za taho, što jany asoby duchovyja; albo z uradnikaŭ, słuhaŭ, bajaraŭ i padnačalenych svaich dziela spraviadlivaści spahnańnie nie ŭčynili pavodle hetaha prava hramadzkaha, tady z-za taho da Nas, Haspadara, cieraz termin peŭny vyklikanyja i hetym ža pravam ziamlackim sudžanyja buduć, składajučy terminy ŭ pozvach: kali ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim sa Dvarom Našym budziem – čatyry tydni, a kali za miežami VKŁ – vosiem' tydniaŭ. Kali by, taksama, ludziam stanu duchovaha, słužboŭcam i padnačalenym ichnym ad ludziaŭ stanu śvieckaha – kniazioŭ, panoŭ, šlachty ŭ jakoj-kolviek pavažnaśsi j źvierchnaści budučych – tak z-za nieaddańnia ziamielnych dziesiacinaŭ, jak i z-za inšych rečaŭ biahučych kryŭda jakaja ździejśniłasia, tady z-za takich kryŭdaŭ asoba duchovaja asobu śvieckuju, ad jakoje kryŭda staniecca, vyklikać budzie pavinnaja da jejnaha ŭłasnaha śvieckaha sudu ziamlackaha abo zamkavaha tym čynam, jak i sami stany śvieckija vyklikajucca pavodle artykułaŭ, u hetym Statucie zapisanym, z volnym źviartańniem abodvuma bokami da sudu Hałoŭnaha Trybunalskaha supolnaha z duchovym. A raspaviadańnie j zapisańnie takovych vyšejpamianionych kryŭdaŭ i škodaŭ, jakija ad stanaŭ duchovych dy ichnych słužboŭcaŭ i padnačalenych učynienyja kamu buduć, pavinny dziejacca ŭ sudoch ziamlackich, zamkavych abo j duchovych (dzie chto pažadaje) u tych pavietach, dzie tyja majontki duchovyja lažać, abo pad tym miascovym uradam, pad jakim što kamu ad ich, słužboŭcaŭ i padnačalenych ichnych kryŭdaju staniecca. A pad tym časam, kali by jakoje biskupstva vakantnym było, abo dzie by jaki biskup da čužych haspadarstvaŭ razam z pasolstvami abo, kali pa svaich spravach z hetaha haspadarstva VKŁ adjechaŭ, tady pakryŭdžany da kapituły abo da spraŭcy henaje hodnaści, chto tym biskupstvam kiravać budzie, sposabam, vyšej apisanym, źviartacca j razumieńnie spraviadlivaści svajoj davodzić musić. A jany pavinny buduć spraviadlivaść učyniać pavodle hetaha ž prava j Statuta ziamlackaha. I hetaksama ž musić razumiecca j ab duchovych stanach pravasłaŭnaha zakonu: što mieńšyja ź ich stany pierad starejšymi svaimi źvierchnymi, a źvierchnyja starejšyja pierad Sudom Hałoŭnym čynam, vyšej apisanym, uspraviadlacca ź ludźmi śvieckimi pavinnyja buduć. Razam z tym, što datyčycca takich kryŭdaŭ biahučych u takovych majontkach stanaŭ duchoŭnych ad uradnikaŭ i padnačalenych ichnych albo ich samych, jakija pravu hramadzkamu j słužbie ziamlackaje vajskovaje padlehłymi jość (to značyć u majontkach baćkoŭskich, matčynnych, kuplonych, padaravanych, pieradadzienych u zakład i jakim inšym sposabam nabytych), tady ŭžo u takovych majontkach svaich i duchovyja asoby hetak, jak i šlachta stanu śvieckaha pavodle paradku Statutavaha hetamu pravu hramadzkamu ziamlackamu padlahać musiać u sudzie ziamlackim, zamkavym, padkamorskim i kamisarskim, a pa apelacyi – i ŭ Sudzie Hałoŭnym.
|
|
||||
|
|