a-) Borda Aletleri

     Borda aletlerinin yerleştirme, görülebilirlik ve gruplandırma ile ilgli şartları aşağıda verilmiştir.

1. Uçuş personeli tarafında kolayca görülebilecek şekilde yerleştirilmeli

2. Aydınlatılmış göstergeler gece, pilotun görüşünü engelleyecek yansıma yapmadan kolayca görülebilmeli

3. Uçuş, seyrüsefer ve güç-grubu göstergeleri, pilotun normal pozisyonundan ve görüş açısından kolayca görülebilmeli

4. Bütün uçuş aletleri gösterge panelinde gruplandırılmalı

5. Gerekli bütün güç grubu göstergeleri, kabin personelinin görüşüne uygun şekilde yerleştirilmeli

6. Birden fazla motorlu uçaklarda motorların aynı tip özelliklerini gösteren göstergeler aynı sırada bulunmalı.

Ölçüm Elemanları

Borda Aletleri

• Uçuş Göstergeleri (Flight Instrument)

• Seyrüsefer Göstergeleri (Navigation Instrument)

• GüçGrubu Göstergeleri (Engine Instrument)

• Yardımcı Göstergeleri (Auxilary Instrument)

Uçuş Göstergeleri
Altimetre
Varyometre : VVI (Vertical Velocity Indicator), VSI (Vertical Speed Indicator)
Hava Hız Göstergesi : ASI (Air Speed Indicator), CAS (Calibrated Air Speed), TAS (True Air Speed), IAS (In dicated Air Speed)

      Temel olarak 6 Uçuş göstergesi uçağın, uçuş şartlarını ve gerekli kontrol hareketlerini pilota sağlar. Bunlar;

• Hava hız göstergesi

• Altimetre

• Gyro horizon

• Yön göstergesi (Direction Indicator)

• Yatay hız göstergesi (Varyometre)

• Dünüş ve Yatış göstergesi (Turn and Bank Indicator)

      Bunların düzenli bir grup olarak bir arada pilotun görüşüne sunulması çok önemlidir. Farklı iki tip düzenleme aşağıdaki şekilde görülmektedir.

      Uçuş Aletlerine bilgiler Pitot-Statik sistemden gelir.

      Pitot-Statik Sistem : Uçağın öne doğru hareketinden oluşan dinamik basınç ve uçağı çevreleyen statik basıncı hisseder. Bu basıçlar ölçülerek hız, yükseklik ve düşey hız bulunur. Pitot-Statik sistem uçağın tipine göre (uçağın etrafında oluşan hava akımından veya turbülanstan etkilenmeyecek yerlere) burununa (C-90), kanat altına yada başka bir yerine yerleştirilmiş pitot tüplerinden ve statik deliklerden aldıkları hava ile çalışır. Bu tüpler borular vasıtasıyla Air Data sistemine bağlanmışdır.

      Altimetre : Altimetre, uçağın deniz seviyesine göre yüksekliğini feet cinsinden verir. Statik basınç ile çalışır. Hassas ölçme elemanı aneroid' dir.

      Uçağın irtifası yükseldikçe irtifa tazyiki düşer ve diyafram içine hapsolmuş tazyik uçağın irtifa tazyikinden fazla olduğundan diyafram genişler, diyaframa bağlı dişliler hareket ederek ibreye de hareket kazandırırlar. Aynı hareket dişliler vasıtasıyla göstergedeki numaratörlerede aktarılır.

Farklı Tipte Altimetreler

      Varyometre : ( VSI: Vertical Air Speed ; VVI: Vertical Velocity Indicator ) Uçağın dalış ve tırmanışını dakikada 'feet' olarak hızını gösterir. Ps statik basıncı ile çalışır. Hassas ölçme elemanı diyaframdır.

      Aneroid kapalı bir kutudur. Aneroid içerisinde bir delik açılarak zaman ile değişen ölçme yapılıyorsa diyafram adını alır. Uçağın tırmanma anında göstergenin kasasına giren statik basınç kasa içinde bulunan ve bir atmosfer hava basıncı olan diyaframın irtifa ile büzülmesi veya genişlemesine neden olarak meydana gelen hareket dişliler vasıtasıyla ibrelere iletilir.

      Varyometrede fark basıncını yapan eleman difüzör valftir. Kasa içi basıncı diyafram içi basınçtan daha geç boşalır. Düz uçuş halinde kasa içi ile diyafram içi basıncı aynı olacağı için varyometrede '0' değeri okunur. Tırmanışa geçildiği zaman Ps basıncı düşmeye başlar. Tırmanıştan sonra düz uçuşa geçildikten 7sn. sonra varyometrede '0' okunur. Alçalma halinde Ps' de artma olacak dolayısı ile diyafram içi basıncı kasa içi basınçtan daha erken hissedecek, ve diyafram şişecek bu harekette varyometreye iletilecek. Relief valf' in görevi şiddetli dalış ve tırmanışlarda ölçme yapan diyaframın patlamasını önlemek.

      Hava Hız Göstergesi : Uçağın havdaki süratini ve okumaya yarar. Mach ve Knot olarak değeri verir. Uçağın bulunduğu irtifada yapmış olduğu hızı ve bulunduğu irtifada yapması gereken maksimum hızı verir. Çalışma basıncı Ps ve Pt dir. Hassas ölçüm elemanı diyaframdır.

      Hava hız ibreleri göstergenin içindeki aneroidin gelen tazyike göre olan hareketiyle değer gösterir. Aneroid pito-statik tazyik farkı ile çalışır. Göstergenin içine giren Pito-statik tazyik farkına göre hareket eden aneroid dişlilere sağladığı hareket vasıtasıyla ibreler değer gösterir. Göstergenin içindeki azami sürat müsaade ibresi yalnızca statik tazyikle çalışır. İbredeki değer değişiklikleri irtifaya göre olur. İrtifa düzeltmeleri aneroidin eklenmesi ile elde edilir. Bu düzeltmeden sonraki sürat IAS (Indicated Air Speed) göstergesinden elde edilir. Bulunduğu irtifadaki ısı değeride devreye sokulursa bu durumda TAS (True Air Speed) elde edilir. Sıcaklıkta artma yada azalma olabilir bu bilgi TAS' dan önce CAS (Calirated Air Speed) göstergesinden alınır.

 
a ) TAS b ) ASI