b-) KABİN ATMOSFER VE KONTROL SİSTEMLERİ:

Yüksek irtifalarda özellikler jet motorlu uçakların özgül yakıt sarfiyatı azalır. Yüksekliğe bağlı olarak basınç ve oksijen azalır. İnsanlar için rahat nefes alınabilecek sınır yaklaşık olarak 2 500 m.' dir. 8 000 m.' den sonra saf oksijen, 15 000 m.' den sonra saf oksijen ve basınçlı hava verilmelidir. Küçük uçaklarda basınçlandırma işlemi için maskelerin kullanılması yeterli olmaktadır. Büyük uçaklarda mutlaka kabin atmosfer sistemleri kullanılmalıdır. İrtifa 2 500 m. nin altında iken soğutma gerekebilir. İrtifa arttıkça kabin içi ısıtılmalıdır.

Kabin atmosfer kontrol sistemleri, bir yandan kirli havayı dışarı atarken diğer yandan kabin ve kokpite verilen taze havanın basıncını , sıcaklığını, nem oranını belirli standartlarda temin eden sistemler olarak tanımlanabilir.

Özellikleri:

1. Basınçlandırma için sıkıştırılmış hava ( kompresörler )

2. Kabinden dışarı hava akışını düzenleyecek ve kabin basıncını kontrol edecek elemanlar ( basınç regülatörleri, outflow valfler )

3. Basınçlansdırılan alandaki maksimum diferansiyel basıncın ( kabin içindeki ve dışındaki basınç farkı ) aşılmasını önleyen elemanlar ( basınç relief valfler, vakum valfleri, boşaltma vafleri ).

4. Basınçlandırılan alana gönderilen havanın sıcaklığını düzenleyecek sistemler ( soğutma, ısıtma sistemleri, kontrol valfleri vb. ).

5. Uçağın basınçlandırılan bölgelerinin tam sızdırmazlığının sağlanması.

Kabin basınç kaynakları:

1. Motordaki turboşarj veya süperşarj kompresörleri ( pistonlu motorlarda ).

2. Hava pompalarının çıkışından alınan hava ( pistonlu motorlu uçaklarda bazı sistemlerin çalıştırılmasında kullanılan hava pompaları ).

3. Jet motor kompresöründen doğrudan alınan hava.

4. Bağımsız kompresörler

• Hareketini motordan alan kompresörler

  • Root ( büyük tip pistonlu motorlu uçaklarda )

  • Radyal ( turbo-prop motorlu uçaklarda )

• Hareketini pnömatik sistemden alan kompresörler ( turbo kompresörler, jet motorlarında kullanılır ).

--(1. ve 2. maddelerdeki kompresörler küçük tip pistonlu uçaklarda kullanılır)--

Root tipi kompresörler: Kabin kanalına gönderilen sıkıştırılmış havanın hacmi bu kompresörlerde önceden belirlenmiştir. Rotorlar hava sızdırmayan bir kasa içinde iki paralel mile monte edilmiştir. Rotorlar arasına giren hava sıkıştırılır ve kabin hava kanalına gönderilir. Kabine gönderilen havaya yağ karışmasını önlemek için kompresör yatakları ayrı bir bölümde muhafaza edilir. Bu tip kompresörlerde gürültüyü önlemek için susturucu kullanılır.

Radyal tipi kompresörler: Kompresör pallerinden havanın kinetik enerjisinin arttırılması esasına dayanır. Hava radyal kuvvetin etkisi ile hem ivmelendirilir hem de sıkıştırılır. Havadaki kinetik enerji difizörde basınç enerjisine dönüştürülür. Bu kompresörler aslında birer hava pompasıdır. Genellikler iki tip difüzör kullanılmaktadır. Kompresör pallerini terk eden havanın doğrudan difüzör boşluğuna girdiği kanatçıksız tip ve yönlendirici kanatçıklara sahip tip. Radyal kompresörler ya doğrudan motor aksesuar dişlisinden döndürülür yada uygun bir mille aksesuar dişlisiyle irtibatlandırılır.

Turbo kompresörler: Jet motorlu uçaklarda kullanılır. Basınçlı hava ile çalışan bir türbin içerirler bu hava pnömatik sistemden alınır. Büyük uçaklarda ihtiyaca göre çok sayıda (en çok dört) adet turbo kompresör kullanılabilir. Turbo kompresör hızı türbine gönderilen sıkıştırılmış hava miktarı değiştirilerek kontrol edilir. Jet motoru kompresöründen alınan hava diğer sistemler için kullanıldığında turbo kompresörlere ayırmak için hat kesici (shutt-off) valfler ve check valfler kullanılır.

Basınçlandırma valfleri:

1. Out flow valfler: Basınçlandırma sisteminin asıl kontrolü out flow valfle sağlanır. Gövdenin basınçlandırılan kısmında bulunmaktadır. Görevleri gövde kaportası ve kanat doğrultusundaki uygun deliklerden kabin havasını dışarı atmaktır.

2. Basınç emniyet valfler: Bütün basınçlandırılmış uçaklarda out flow valf olarak basınç ınç emniyet valfleri: emniyet valfleride kullanKabin diferansiyel basıncı istenen değeri aştığında basınç ılır. emniyet valfi otomatik olarak açılmaktadır. Bu valfler out flow valfi ile birlikte olabileceği gibi aykullanılabilir.ır bir ünite olarak

3. Negatif basınç emniyet valfleri: Bu valf kabin duvarı gerisinde bulunan basit bir flap (kanatçık), dış basınç kabin basıncından daha büyük olduğunda açılır.

4. Emniyet valfleri:

5. Boşaltma valfleri: Emniyet valfleri ile beraber yangın ve benzeri acil durumlarda kabin havasını kısa sürede boşaltılmasını sağlarlar.

Havalandırma sisteminde şu üç unsur bulunmalıdır, havalandırma için hava ikmali, ısıtılmış hava ikmali ve soğutulmuş hava ikmali ayrıca nem kontrolü de sağlanmalıdır. Havayı kompresörler, ram havası ve yer servis teçhizatı sağlar. Hava dağıtım sistemleri hava kanalları, filtreler, ısı değiştiriciler, kontrol valfleri ve susturuculardır.

Isıtma sistemleri ısıtma işlemi havanın kompresörlerle sıkıştırılması ile otomatik olarak gerçekleştirilir. Ek ısıtma, buzu önleme veya giderme amacıyla ihtiyaç duyulabilir. Bunlar yanma odalı ısıtıcılar, egzost gaz ısıtıcılar, sıkıştırılmış hava ısıtıcıları ve elektrikli ısıtıcılardır.

Soğutma sistemleri iki gurupta incelenir. Hava çevrimli soğutma sistemleri ve buhar çevrimli soğutma sistemleri (freon 12 gazı kullanılır genelde uçak çalışmaz iken yerde kullanılır.)