Met
vervulling van alle geregtigheid
Naaktheid met betrekking tot die
doop en die miqweh
in Antieke Israel en die Vroeë Kerk
JESUS[1]
het na die Jordaanrivier afgegaan na waar sy neef Johannes[2]
besig was om mense te doop, en het gevra dat hy ook gedoop word.
Aangesien die doop ’n rituele reiniging is van sonde, wat Johannes aangepas
het van die antieke Hebreeuse tradisie van die miqweh, [3]
het dit dan gevolg dat die een wat dit ondergaan het, noodwendig sondes moet hê
waarvan hy gereinig moet word. Johannes besef dit (en dat Jesus sonder sonde
is) en sê vir Jesus: “Ek moet eintlik deur U gedoop word, en U kom na my toe?”[4]
Jesus antwoord: “Laat dit nou toe, want so pas dit ons om alle geregtigheid te vervul.”[5]
Wanneer die doop van volwassenes deesdae plaasvind, word die kandidate
gewoonlik vooraf in wit togas aangetrek. Dit pas by die gevestigde tradisie van
die Kerk dat die naakte menseliggaam boos is, of ten minste seksueel afleidend,
en dat dit dus ten alle tye geklee behoort te wees.
Maar juis hierdie leer is hereties, en is afgelei van die leerstellinge van
die Gnostiese kultus, wat geglo het dat die fisieke bestaan boos is, en dat ’n
mens moet streef om in die dood van die menseliggaam vry te wees.
Niks kan verder wees van die ware Evangelie nie: alhoewel dit vir ons
ontsaglike seëninge in die hiernamaals belowe, is dit ten eerste ’n boodskap
wat vir ons aanmoedig om hierdie lewe ten volle te leef.
Jesus het dit selfs persoonlik so belowe: “Ek het gekom sodat julle die
lewe kan hê, en dit in oorvloed.” [6]
Veel is bekend van die rituele besonderhede van die miqweh, waarvan
daar in die 1ste eeu nC en in die daaropvolgende tydvakke heelwat geskryf is.
Tot heel onlangs toe is min bekend oor die oorspronge van hierdie tradisie.
Maar onlangse navorsing[7]
dui daarop dat sulke fasiliteite nie slegs in die tyd van die konings van
Israel reeds bestaan het nie, maar dat dit spesifiek gebou is.
Argeoloog Shimon Gibson het, nà enkele jare van uitgrawings in ’n grot op
Suba, 10 minute se ry weswaarts van Jerusalem se buitewyke deur die heuwels van
Judea, tot die gevolgtrekking gekom dat hierdie grot nie slegs uitsluitlik as miqweh
gebruik is nie, maar dat dit tydens die Ystertydperk spesifiek vir hierdie doel
gebou is. Hy noem nie die presiese tydvak nie, maar vir Israel kan dit gesê
word dat die Ystertyd begin het met die uitsetting van die Filistyne. Hierdie
oorheerservolk het, in die jare toe hulle die Judeaanse hooglande gedomineer
het, ’n monopolie behou in die verwerking van yster. Met hul verdrywing het die
Israeliete self yster begin verwerk.
Dit wil voorkom dat die grot in die tyd van die konings aanhoudend in
gebruik was, dat dit ten tye van die Ballingskap verlate was, dat dit ná die terugkoms van die Jode
weer in gebruik geneem is, en dan moontlik vòòr die 1ste eeu vC weer verlate
was.
Sy navorsing bevestig verder lank-vergete tradisies, wat tot vòòr die
Kruistogte terugdateer, dat Johannes en sy moeder, Elisabet,[8]
die grot gebruik het as skuilplek toe Herodes die Grote in die omgewing van
Betlehem die dood beveel het van alle manlike kinders onder die ouderdom van
twee.[9]
Dit wil voorkom dat, nà die vroeë dood van Elisabet, Johannes alleen daar
gebly het, en die grot weer in sy antieke rol gebruik het deur om daar te doop,
voordat hy na die Jordaan-oewer verskuif het en in die woestyn hierdie praktyk
voortgesit het.
Gibson vermoed wel dat Johannes se dissipels duiwe in hokke aangehou het,
sodat hule vrygestel kon word om die nuwe begin in die doop te simboliseer –
maar hy gee geen gedetailleerde verduideliking vir hierdie gissing nie, dus wil
dit vir my voorkom dat dit bloot ’n modernis se poging is om ’n verduideliking
te verstrek vir die voorkoms wat in die Evangelies genoem word waar Jesus “die
Gees van God soos ’n duif sien neerdaal en op Hom kom”[10].
As ’n mens dan kyk na beskrywings van die teologie en ritueel van die miqweh
kom daar nog inligting te voorskyn.
Dr Ron Moseley[11]
skryf: “Die term mikweh in Hebreeus beteken letterlik enige samekoms van
water, maar word in die Joodse wet spesifiek gebruik vir die water of bad vir
rituele indompeling.
“Die bou van die mikveh was in die antieke tyd so belangrik dat dit glo
voorkeur geniet het bo die bou van ’n sinagoge.”
Hy skryf verder: “Die Misjnah skryf aan Esra ’n dekreet toe wat vereis dat
elke man hom voor gebed of studie moet laat indompel.
“Daar was etlike Joodse groepe wat die rituele indompeling daagliks
gehandhaaf het sodat hulle gereed was vir die koms van die Messias. Die
Kerkvaders het een sulke groep onder die naam Hemerobaptiste genoem, wat in
Grieks ‘daaglikse baaiers’ beteken. Onder dié wat gereeld gedoop het was die
Essene en ander wat die Talmoed tovelei shaharit of ‘dagbreekbaaiers’
noem.”
Hy skryf verder “die oseaan is steeds ’n wetlike mikweh”.
Met spesifieke verwysing na die tyd van die Nuwe Testament, skryf hy:
“Ons weet geskiedkundig dat daar heelwat rituele doopbaddens (mikwa’ot)
op die Tempelberg was, en daaronder een in die Kamer van Melaatses wat in die
noordwestelike hoek was van die Vrouehof (Midrasj 2:5).”
Indompeling was vir beide mans en vroue vereis tydens hulle bekering tot
die Joodse geloof – wat dit dan ’n parallel maak met die indompeling van
bekeerlinge tot die Christelike geloof.
’n Heel eienaardige ingangspunt het vereis dat potte en eetgereedskap wat
deur ’n nie-Jood gemaak is, ingedompel moes word.
En dit is van alle Jode, manlik en vroulik, vereis dat hulle voor die
Sabbatsdag ingedompel word, “sodat ’n mens hom tot die heiligheid van die dag
vatbaar kan maak”, en voor Jom Kippoer, “as teken van reinheid en berou”.
Dit was ook maandeliks vir vroue verpligtend, nà die maandstonde.
Moseley is heel spesifiek daarop dat “in die antieke tyd moes die
indompeling in die teenwoordigheid van getuies moes plaasvind”.
“Die persoon wat gedoop is het spesiale voorbereidings gemaak deur om sy
naels te sny, het toe geheel ontklee en het dan voor die aangewese ‘vaders van
die doop’ opnuut sy geloof bely (Kethub. 11a; Erub 15a). Dit is moontlike waar
die Kerk, in ’n latere stadium, die term peetouers [in Engels godfathers]
ontleen het. Die indiwidu het regop gestaan met die voete uitmekaar en die
hande na vore gehou.”
Moseley skryf verder: “Omdat Levitikus 15:16 dit stel ‘moet hy sy hele
liggaam in die water bad’, lê die Judaïsme klem daarop dat die gehele liggaam
met die water van die mikweh kontak moet hê. Om te verseker dat die indompeling
geldig was, mog geen kleding of mense die kandidaat raak nie.”
Let hierop: die persoon wat gedoop is, het geheel ontklee, en geen kleding sou hom of haar raak nie. [12]
Die Evangelie van Johannes verwys na die miqweh in die voorbereiding
vir die Laaste Aandmaal. Toe Jesus in die bokamer was om deel te hê aan die seder-ete
van die Pase (wat die Laaste Aandmaal in werklikheid was) het Hy sy klere
uitgetrek en ’n handdoek om sy middellyf gesit, en beurtelings na elkeen van
die dissipels gegaan om sy voete te was – die werk van ’n nederige bediende of
slaaf.
Slegs een dissipel se reaksie is op rekord:
Simon Petrus[13] het Hom gevra: “Here,
gaan Ú mý voete was?”[14]
Nadat Petrus daarop aangedring het dat die Here nooit sy voete sou was nie,
het Jesus geantwoord: “As Ek jou nie was nie, het jy nie deel aan My nie.”
Toe gee Petrus toe en sê hy: “Here, dan nie net my voete nie, maar ook my hande en
my gesig.”
Maar hierop antwoord Jesus: “Hy wat klaar gebad het, is heeltemal skoon; hy
hoef later niks meer as sy voete te was nie. En julle is nou skoon, maar nie
almal nie.”[15]
Dit is vanuit Moseley se bespreking van die miqweh-tradisie dat
Jesus en die dissipels nie lank vantevore nie ’n miqweh besoek het, in
voorbereiding nie niet op die weeklikse Sabbat nie, maar spesiall vir die
allerheilige Sabbat van die Pase. Hulle was slegs in hierdie opsig vuil dat
hulle in sandale op stowwerige strate geloop het, dus was dit nodig dat hulle
voete skoongevee word voordat hulle vir die ete op rusbanke gaan lê het.
Moseley se verwysings na naaktheid in die miqweh vind ’n weerklank by David
Chidester.[16] Hy skryf dat in die
3de eeu nC Christelike doopkandidate “gelas is om hul kleding te verwyder’. Hulle ‘was nakend . . . maar hulle het hul nie geskaam nie’ (Gen 2:25).”
Hy skryf verder: “Beide die inisiandi en die priesters het nakend gestaan.”
’n Diaken het gereed gestaan om die inisiandi te salf, maar ten eerste:
“Die inisiandi het hulle klere, hulle ‘skaamtegewaad’ uitgetrek, en deur om
dit met hulle voete te betrap, het die inisidandi simbolies die sterflikheid
van die mens afgewerp.
“Deurdat hulle met olies gesalf is, wat te kenne gee dat hulle die Christus
– die ‘gesalfde’ van God – ontvang het, het die inisiandi dan begin om ’n nuwe
onsterflikheid aan te neem.
“Soos hulle nakend voor die kerkvergadering
gestaan het, is hulle voorberei om die water van die doop te betree.”
Chidester bevestig wat ek reeds uit Moseley aangehaal het:
“Naaktheid was ook ’n essensiële
ingrediënt in die kontemporêre Joodse gebruik van die doop van bekeerlinge. In
die Joodse ritueel, soos in die Christelike kon geen kleding toegelaat word om
tussen die inisiandus se liggaam en die water tussenin te kom nie.”
Hy noteer:
“Onder gewone omstandighede is openbare naaktheid belet. As gebruik wat
geassosieer is met diere, barbare en Grieks-Romeinse heidene wat die gimnasium
of baddens besoek het, was die openbare ontbloting van die naakte liggaam voor
die oë van ander vir die Joodse denkwyse vreemd. In die konteks van bekering
egter was openbare
naaktheid ook
deel van die doop van Joodse proseliete.
“Alhoewel Christene onder normale toestande ’n soortgelyke ‘afsku vir
naaktheid’ getoon het, het hulle openbare naaktheid tydens die ritueel van die doop vereis.
“In daardie rituele konteks het naaktheid die oorspronklike toestand van
Adam en Eva aangedui, of die onbedorwenheid van kinders. Naaktheid was dus ’n
embleem van ’n nuwe begin.”
Chidester takel dan ’n kwessie van wat paslik is:
“In die Christelike praktyk van die salwing van die naakte liggaam, het ’n
kwessie van rituele fatsoenlikheid ontstaan: behoort ’n manlike diaken die
naakte liggaam van ’n vrou te salf?
“Volgens een gesag, die Didascalia Apostolorum uit Sirië in die 3de
eeu, behoort ’n vrou deur ’n vroulike diaken[17]
gesalf te word. Terwyl ’n manlike diaken haar kop mag salf, behoort ’n vroulike
diaken die salwing van die res van haar liggaam te voltooi.
“Die teks gaan egter verder: ‘Waar daar geen vrou byderhand is nie, en
veral nie ’n diakones nie, moet hy wat doop onvermydelik vir haar wat gedoop
word, salf.’ ”
Chidester let verder op:
“Alhoewel hierdie riglyne sorg toon vir die behoud van ’n sekere standaard
van seksuele fatsoenlikheid, dui hulle duidelik aan dat sulke oorwegings minder
belangrik is as die vereistes van die ritueel dat die inisiandi, manlik en
vroulik, naak moet wees en met olie
gesalf voordat hulle die water betree.
“Die naaktheid van manlikes en vroulikes saam is in der waarheid by tye
geïnterpreteer as ’n radikale vryheid van geslagsverskille en menslike
seksualiteit..
“In hierdie opsig kon rituele naaktheid geïnterpreteer word as die
verwerkliking van Paulus se stelling: ‘daar is nie meer man en vrou nie; want
julle is almal een in Christus Jesus’ (Gal 3:28).”
Onthou dat Jesus vir Nikodemus gesê het: “As iemand nie opnuut gebore word
nie, kan hy die koninkryk van God nie sien nie.”[18]
Terwyl Moseley nie melding maak van die naaktheid van die persoon wat in
die Joodse ritueel ingedompel of gedoop[19] het nie, blyk dit
onwaarskynlik te wees dat die Kerk hierdie aspek van die prosedure ingevoeg het
nie. Dit is dan duidelik dat die Joodse persoon wat gedoop is en die Joodse
persoon wat gedoop het, albei naak moes wees.
’n Mens kan nou ’n sinnebeeld vorm van die naakte Christus in die
Jordaanrivier, bygestaan deur ’n naakte Johannes die Doper. En alhoewel ons
vanuit die Evangelies weet dat Johannes klere van kameelhaar gedra het en ’n
leerband om sy heupe, kan dit it afgelei word dat hy, terwyl hy gedoop het, nog
die een nog die ander gedra het nie.
Dit sou verkeerd wees om in hierdie naaktheid enigiets onbetaamliks in te
sien nie: dit was ’n vereiste van die rabbi’s (dit wil sê die Fariseërs), en
gesien as paslik tot die ritueel wat afspeel.
Die Evangelies noem dit nie in soveel woorde nie dat Johannes vroue sowel
as mans gedoop het nie. Maar hulle noem ook nie dat slegs mans die ritueel
ondergaan het nie – die sinoptiese Evangelies verwys almal na “mense”, nie mans
nie.
Die woord menigtes word gebruik, en word daar verwys na “al die inwoners”
van die landstreek. Daar is elders in die Evangelies verwysing na die getal
mans wat in ’n menigte teenwoordig was, maar in die wonderwerke waar Jesus die
menigte gevoed het, word dit duidelik dat vroue en kinders ook daarby was.
Dus is dit logies om te aanvaar dat vroue ook deur Johannes gedoop is, en
dat hulle ook naak was toe hulle die water betree het.
Die implikasies van die bevindinge van hierdie artikel word hier en hier verder bespreek.
– Strandloper
