Τρίτο Μάτι, Δεκέμβριος 2003, Τεύχος 118

Το περίεργο με την ιστορία δεν είναι ότι βρίθει αινιγμάτων, γρίφων, κενών. Το αξιοπερίεργο είναι ότι σπανιότατα οι ιστορικοί ασχολούνται μ’ αυτά. Λογικό από μια πλευρά, αν αναλογιστούμε τα αμέτρητα εμπόδια που πρέπει να υπερπηδήσει κάποιος για να εισέλθει, να αναρριχηθεί και να καταφέρει να γίνει αποδεκτός στους κόλπους της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Τελικά, στους πανεπιστημιακούς χώρους εκείνο που μοιάζει πιο εύκολο είναι το πιο δύσκολο: η δίχως παρωπίδες έρευνα. Σπανίως οι πανεπιστημιακοί ξεφεύγουν από την πεπατημένη φοβούμενοι μήπως, όταν βαδίσουν σε κακοτράχαλα επιστημονικά μονοπάτια, γνωρίσουν την καθολική απόρριψη από τους συναδέλφους τους και μεταβληθούν σε αποδιοπομπαίους τράγους και παραδείγματα προς αποφυγήν.

Ένα από αυτά τα μονοπάτια είναι και το ζήτημα της ιστορικής χρονολόγησης και κατ’ επέκταση της γνησιότητας ή μη πλήθους αρχαιολογικών ευρημάτων ή κειμένων. Όσον αφορά αυτόν τον τομέα τα ερωτήματα πολλές φορές τίθενται σχεδόν από μόνα τους. Ας πάρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: τους Σκοτεινούς Αιώνες [τον Μεσαίωνα, αν προτιμάτε] της αρχαίας ελληνικής –και όχι μόνον– ιστορίας [1200-800 π.Χ]. Σήμερα, είναι γενικά αποδεκτό ότι περί το 1200 σημειώθηκε μία τόσο μεγάλων διαστάσεων οικονομική και πολιτιστική ύφεση που διήρκεσε τέσσερις ολόκληρους αιώνες. Παρότι τα αίτια αυτής της γενικευμένης πολιτιστικής οπισθοχώρησης δεν είναι γνωστά [πιθανολογείται ότι υπήρξε αποτέλεσμα των εσωτερικών πολέμων και των εισβολών ή κάποιων φυσικών καταστροφών], τα αποτελέσματά της περιγράφονται με «ακρίβεια». Σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο εμφανίζεται μία άνευ προηγουμένου ένδεια όσον αφορά την οικονομία, τις τέχνες, την τεχνική. Λες και οι άνθρωποι εγκατέλειψαν για 400 χρόνια τις εστίες τους και, μόλις επέστρεψαν σ’ αυτές, συνέχισαν από το σημείο στο οποίο είχαν σταματήσει.

Ή μήπως τα πράγματα δεν συνέβησαν ακριβώς έτσι;

Όλες οι χρονολογήσεις για τους πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής και της Μεσογείου έχουν γίνει με βάση τις, θεωρούμενες ως πολύ ακριβείς, χρονολογήσεις της αρχαίας Αιγύπτου. Αν όμως η χρονολόγηση της αρχαίας αιγυπτιακής ιστορίας είναι λανθασμένη; Τότε όλοι χρονολογικοί πίνακες των αρχαίων πολιτισμών είναι λανθασμένοι. Και –οποία έκπληξις!– σε πάμπολλους πολιτισμούς του ευρύτερου χώρου της Μεσογείου εμφανίζονται «Σκοτεινοί Αιώνες» και μάλιστα την ίδια περίοδο!

Η ιδέα για τη ριζική αναθεώρηση των χρονολογήσεων εκείνης της περιόδου δεν είναι και τόσο νέα. Πριν από εκατό, περίπου, χρόνια η θέση των Σέσιλ Τορρ και Γιενς Λιμπλάιν ότι το χρονικό εύρος της αιγυπτιακής ιστορίας ήταν αρκετά μικρότερο από εκείνο που αποδεχόταν τότε η ακαδημαϊκή κοινότητα, έπεσε στο κενό.

Ο επόμενος που προκάλεσε το ακαδημαϊκό status quo με τις απόψεις του, ήταν ο Ιμμάνουελ Βελικόφσκυ, τη δεκαετία του 1950. Το μοντέλο της «αναθεωρημένης χρονολόγησης» της αιγυπτιακής ιστορίας που πρότεινε θεωρήθηκε ακραίο και εξόργισε τους πάντες. Η θεωρία ωστόσο του Βελικόφσκυ, που σε κάποιο σημείο της προτείνει τη σύντμηση της αιγυπτιακής ιστορίας κατά οκτώ ολόκληρους αιώνες, δημιούργησε περισσότερα προβλήματα από εκείνα που σκόπευε να λύσει. Ο Βελικόφσκυ, όντας «παρείσακτος» στο χώρο και δίχως σοβαρές γνώσεις αρχαιολογίας και στρωματογραφίας, κατάφερε απλώς να δείξει το δρόμο που θα έπρεπε να ακολουθηθεί ώστε να επιλυθεί το πρόβλημα.

Η επίλυση του προβλήματος, όμως, θέτει νέες προκλήσεις και απαιτήσεις. Η –και συγκριτική– χρονολόγηση ευρημάτων που προέρχονται από όλη την περιοχή που εκτείνεται από την Ισπανία ως το Ιράν δεν είναι κάτι το εύκολο. Μία ομάδα επιστημόνων [Peter James, I. J. Thorpe, Nikos Kokkinos, Robert Morkot and John Frankish – ο Έλληνας Νίκος Κόκκινος είναι γνωστός στην Ελλάδα από το βιβλίο του Το Αίνιγμα του Ιησού της Γαλιλαίας, που γνώρισε διαδοχικές εκδόσεις στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και σήμερα είναι εξαντλημένο], ωστόσο, με κοινό προβληματισμό όσον αφορά τη γενικότερα αποδεκτή χρονολόγηση της αρχαίας ιστορίας ξεκίνησε αυτό το έργο στα μέσα της δεκαετίας του 1980.

Τα αποτελέσματα των ερευνών τους δημοσιεύτηκαν το 1991 στο βιβλίο Αιώνες Σκότους ["Centuries of Darkness”]. Το βιβλίο τάραξε τα λιμνάζοντα ύδατα της αρχαίας χρονολόγησης, αφού με την κατά 250 χρόνια «σύμπτυξη» της αιγυπτιακής ιστορίας, εξαφανίστηκαν, ως δια μαγείας, και όλοι οι Σκοτεινοί Αιώνες των πολιτισμών του ευρύτερου μεσογειακού χώρου, ενώ οι αρχαιολόγοι απαλλάχτηκαν από την επίπονη αναζήτηση αρχαιολογικών ευρημάτων εκείνης της περιόδου, αφού αυτά βρίσκονταν, βρίσκονται και θα βρίσκονται θαμμένα κάτω από το έδαφος –άγνωστο πού. Έτσι, το υποτιθέμενο –και υπαρκτό λόγω της καθολικής αποδοχής του από τους ακαδημαϊκούς– πρόβλημα της χρονολόγησης των αρχαίων πολιτισμών τίθεται στη σωστή του βάση. Δεν πρόκειται για πρόβλημα χρονολογιών αλλά για έλλειψη αρχαιολογικών ευρημάτων εκείνης της περιόδου σε μερικές από τις καλύτερα ανασκαμμένες περιοχές του κόσμου. Η έλλειψη τέτοιων ευρημάτων οδηγεί «μερικές φορές» στην μεταχρονολόγηση ή στην προχρονολόγηση κάποιων άλλων, ώστε να καλυφθούν τα «ιστορικά κενά», δηλαδή τα κενά των «λανθασμένων» θεωρήσεων.

Πρόκειται, όμως, για «απλά επιστημονικά λαθάκια»; Ή πίσω από αυτά τα λάθη υποκρύπτονται και πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες; Σε ποιους λόγους οφείλεται η «μεταχρονολόγηση» των ελληνικών πυραμίδων ή των ευρημάτων του σπηλαίου των Πετραλώνων; Ή τι και ποιους εξυπηρετεί η παντελώς αστήρικτη θεωρία περί ινδοευρωπαϊκής φυλής;

Και αν κάποιοι έχουν συμφέροντα και παραποιούν στοιχεία του απώτατου παρελθόντος της ανθρωπότητας, μήπως έχουν παραποιήσει και στοιχεία του «καταγεγραμμένου» ιστορικού παρελθόντος μας;

Υπήρξε άραγε ο Μεσαίωνας της περιόδου 500-1000 μ.Χ.; Και πότε ακριβώς γράφτηκαν τα κείμενα των κλασικών Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων; Και πότε ακριβώς γράφτηκαν τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας; Και σε ποια γλώσσα πρωτογράφτηκαν τα Ευαγγέλια; Ο Καρλομάγνος άραγε υπήρξε ή αποτελεί απλώς κατασκεύασμα; Και είναι σίγουρο ότι ο Παρθενώνας χτίστηκε τον 5^ο π.Χ. αιώνα;

Ω, ναι! Παλαβά –παλαβότατα– τα ερωτήματα. Όμως, καθ’ όλα αξιότιμοι κύριοι τα έχουν θέσει και έχουν επιχειρήσει να βρουν και τις απαντήσεις…

@ Βιβλίο

Το βιβλίο Σκοτεινοί Αιώνες [ή «Αιώνες Σκότους» - «Centuries of Darkness»] των Νίκου Κόκκινου, Peter James, I. J. Thorpe, Robert Morkot και John Frankish, πρόκειται να κυκλοφορήσει σύντομα μεταφρασμένο στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος.