Τρίτο Μάτι, Νοέμβριος 2004, Τεύχος 127

@ Cogito ergo sum ?

Σωτήριον έτος 1637. Κυκλοφορεί στα γαλλικά –και όχι στα λατινικά στα οποία συνήθως γράφονταν εκείνη την εποχή τα επιστημονικά έργα– ο Λόγος Περί της Μεθόδου με την Οποία Μπορεί Κανείς να Οδηγήσει Σωστά τη Σκέψη του και να Ψάξει την Αλήθεια Μέσω της Επιστήμης του Καρτέσιου (Rene Descartes, 1596-1650), στον οποίο υπάρχει και η επίμαχη φράση.

Αν σταματήσουμε να σκεφτόμαστε παύουμε και να υπάρχουμε; Υπάρχουμε για να σκεφτόμαστε; Είναι άραγε απαραίτητη η σκέψη για τη συνείδηση; Είναι απαραίτητη η σκέψη για την αντίληψη; Αν σταματούσαμε άραγε να σκεφτόμαστε τι θα αντιλαμβανόμασταν; Αυτόν τον κόσμο ή κάτι διαφορετικό;

Μετά το μετα-ολυμπιακό διάλειμμα του προηγούμενου τεύχους επανερχόμαστε στην τρέχουσα αν-επικαιρότητα και μάλιστα στο σημείο στο οποίο την είχαμε αφήσει στο προ-προηγούμενο τεύχος: στον Julian Jaynes. Σύμφωνα με τον Αμερικανό ψυχολόγο, οι άνθρωποι απέκτησαν συνείδηση μόλις προς τα τέλη της δεύτερης προχριστιανικής χιλιετίας, καθώς μέχρι τότε «άκουγαν φωνές», που ναι μεν προέρχονταν από τον δεξιό κροταφικό λοβό και τους έλεγαν πώς να δράσουν, αλλά που οι ίδιοι θεωρούσαν πως επρόκειτο για θεϊκές εντολές. Ο Jaynes θεωρεί, λοιπόν, ότι η συνείδηση, η αντίληψη, η σκέψη, η λογική, όπως τα βιώνουν σήμερα οι άνθρωποι, είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο στην εξελικτική πορεία του homo sapiens.

Όταν ο άνθρωπος σταμάτησε να ακούει διαρκώς τις «φωνές των θεών» θεώρησε πως είχε πέσει στη δυσμένειά τους, είχε «κυλήσει στην αμαρτία», είχε απολέσει τον «παράδεισο». Παράλληλα, όσοι άνθρωποι τα τελευταία τρεις χιλιάδες χρόνια, ακούσια ή εκούσια, αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο όπως τον αντιλαμβανόμασταν μέχρι το 1.000 περίπου π.Χ. θεωρείται ότι έχουν «παραισθήσεις», ότι είναι «σχιζοφρενείς», ότι βιώνουν κάποιο «θρησκευτικό παραλήρημα».

Ας διαβάσουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο του Κάρλος Καστανέντα, Η Δύναμη της Σιωπής (σ. 116, εκδ. Κάκτος, μετ. Στέλλα Κωνσταντινέα, Αθήνα 1998):

«Ο Δον Χουάν είχε εκφράσει την άποψη ότι η χριστιανική δοξασία της πτώσης από τον Κήπο της Εδέμ, του φαινόταν σαν αλληγορία για την απώλεια της σιωπηλής μας γνώσης, της γνώσης του σκοπού. Η μαντική ήταν, λοιπόν, μια επιστροφή στην αρχή, μια επιστροφή στον Παράδεισο.»

Ο (νοτιο)Αμερικανός ανθρωπολόγος Κάρλος Καστανέντα (1925-1998) υπήρξε επί δεκατρία χρόνια (1960-1973) «μαθητής» ενός Μεξικανού σαμάνου (ή μάγου, ή μάντη, ή ανθρώπου της γνώσης, ή πολεμιστή) του –ψευδώνυμου– «Δον Χουάν Μάτους».

Σύμφωνα με τον Δον Χουάν, οι άνθρωποι είναι ενεργειακά όντα και στα «μάτια» ενός μάγου που μπορεί και «βλέπει» εμφανίζονται ως «φωτεινά αυγά». Μέσα αλλά και έξω από τα φωτεινά αυγά είναι «ορατές» κάποιες φωτεινές ίνες, φωτεινά ρινίσματα, που είναι πανταχού παρόντα. Το τι ακριβώς αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος εξαρτάται από το «σημείο συναρμογής», ένα σημείο που υπάρχει στο φωτεινό αυγό στο ύψος των ώμων και έχει το μέγεθος της μπάλας του τένις, και το οποίο «συναρμόζει» –ευθυγραμμίζει– αυτές τις εσωτερικές και εξωτερικές φωτεινές ίνες. Εάν μετακινηθεί αυτό το σημείο τότε ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τελείως διαφορετικά αυτόν τον κόσμο (αλλά και άλλους).

Σύμφωνα πάντα με τον Δον Χουάν, το σημείο συναρμογής των ανθρώπων σήμερα βρίσκεται πέριξ του σημείου της λογικής, δηλαδή του διαρκούς «εσωτερικού διαλόγου» (των σκέψεων), και ότι η λογική δεν είναι τίποτα περισσότερο από το αποτέλεσμα μιας θέσης του σημείου συναρμογής. Ωστόσο, το σημείο συναρμογής δεν ήταν πάντα «καθηλωμένο» –ακινητοποιημένο– στο σημείο της λογικής και ότι αυτό άλλαξε πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια. Μέχρι τότε το σημείο συναρμογής των ανθρώπων βρισκόταν πέριξ του σημείου της «σιωπηλής γνώσης». Ως «σιωπηλή γνώση» νοείται η γνώση που δεν είναι αποτέλεσμα του διαρκούς «εσωτερικού διαλόγου», δηλαδή των σκέψεων. Όταν δηλαδή δεν υπάρχουν σκέψεις και ο άνθρωπος καταφέρει να μετακινήσει το σημείο συναρμογής του (δηλαδή να «βλέπει») τότε ρωτάει κάτι και παίρνει την απάντηση. Και συνήθως την απάντηση τού την δίνει μία «φωνή»:

«Όταν οι μάντεις “βλέπουν” , κάτι εξηγεί τα πάντα, καθώς γίνεται η νέα ευθυγράμμιση (σ.σ. του σημείου συναρμογής). Είναι μια φωνή που τους λέει στ’ αυτί τι είναι το καθετί. Αν δεν υπάρχει αυτή η φωνή, αυτό που κάνει ο μάντης, δεν είναι “όραση” […] Το προσωπικό μου συμπέρασμα είναι ότι η φωνή της “όρασης” ανήκει μόνο στον άνθρωπο. Ίσως αυτό να συμβαίνει επειδή ο ομιλία είναι κάτι που διαθέτει μόνο ο άνθρωπος. Οι παλιοί μάντεις πίστευαν ότι ήταν η φωνή μιας πανίσχυρης οντότητας, στενά συνδεδεμένης με την ανθρωπότητα, ενός προστάτη του ανθρώπου. Οι νέοι μάντεις ανακάλυψαν ότι αυτή η οντότητα, που την αποκάλεσαν το κουκούλι του ανθρώπου (σ.σ. φωτεινό αυγό), δεν έχει φωνή. Η φωνή της “όρασης” είναι κάτι τελείως ακατανόητο για τους νέους μάντεις.» (Κ. Καστανέντα, Εσωτερική Φλόγα, σ. 68, εκδ. Κάκτος, μετ. Κώστας Τσαπόγας, Αθήνα, 1985)

Ο Κ. Καστανέντα αναφέρει δεκάδες φορές στα βιβλία του (κυρίως στα δύο που αναφέραμε) στο φαινόμενο της «φωνής της όρασης». Αλλά όλα αυτά έχουν ελάχιστη σημασία. Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το γεγονός της «σύμπτωσης» των απόψεων Jaynes και Καστανέντα (Δον Χουάν). Γνώριζε άραγε ο Καστανέντα το έργο του Jaynes, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1977; Άγνωστο και αδιάφορο: ο Καστανέντα αναφέρεται στη «σιωπηλή γνώση» και στα βιβλία του που είχε γράψει μέχρι τότε. Γνώριζε άραγε το έργο του Jaynes, είχε παρακολουθήσει κάποιες παραδόσεις του, είχε τις σημειώσεις του; Άγνωστο και αδιάφορο. Ακόμα και αν ο Καστανέντα ήταν ένας κοινός «παραμυθάς», όπως ισχυρίζονται κάποιοι, που απλώς διασαφηνίζει με τον καλύτερο τρόπο τα όσα ισχυριζόταν ο Jaynes, το έργο του τελευταίου θέτει κάποια σημαντικότατα ερωτήματα.

ΥΓ. Το σταμάτημα της σκέψης δεν είναι κάτι το ιδιαίτερα δύσκολο. Το «χειρότερο» που μπορεί να σας συμβεί είναι να σας πάρει ο ύπνος. Για τη μετακίνηση του σημείου συναρμογής απαιτείται κάποια ποσότητα προσωπικής ενέργειας – από αυτή που σπαταλάμε ασχολούμενοι με τα «καθημερινά». Η αναδιάταξή της είναι μια άλλη –καστανεδική– ιστορία…