DEYIMLER, ATASÖZLERI VE SÖZ ÖBEKLERI

DEYIMLER

Bir kavrami, bir durumu çekici bir anlatimla belirten ve çogunun gerçek anlamlarindan ayri bir anlami bulunan kaliplasmis söz öbegi ya da cümlelere denir.

*Atasözleri gibi kaliplasmistir. Bir deyimin sözcükleri degistirilip yerine ayni anlamda da olsa baska sözcükler getirilemez ve deyimin sözdizimi bozulamaz.

“Ati alan Üsküdar’i geçti” yerine “Ati alan Kadiköy’ü geçti” denilemez.

“Tut kelin perçeminden” yerine “Kelin perçeminden tut” denilemez.

*Deyimlerde atasözleri gibi kisa ve özlü anlatim araçlaridir.

Ipe un sermek, dil dökmek, pireyi deve yapmak, göze girmek.... gibi.

*Deyimler en az iki sözcükle kurulur.

Yorgan gitti kavga bitti, babamin adi hidir elimden gelen budur, kulagi delik, eyüp sabri, bana göre hava hos, oldu olacak, iki büklüm, dik basli, anasinin gözü, ayak bagi, kil payi......

*Deyimlerin ve atasözlerinin kullanilis amaçlari farklidir. Deyimler bir kavrami ya da durumu çekici bir sekilde anlatmak amaciyla; atasözleri yol göstermek, ögüt vermek ve bilgilendirmek amaciyla kullanilir.

*Deyimlerde her seyden önce bir abartma, anlamlarda mantik disina kaçma çabasi vardir. Hatta göz önünde olaganüstü manzaralar, hayaller resimler çizilmeye çalisilir. Bunda da amaç, fazlasiyla dikkati çekip, anlatima kuvvet vermek, kolay anlatimi saglamaktir.

Etekleri zil çalmak; agziyla kus tutmak; kan aglamak; burnu kaf daginda olmak...

Deyimler cümle hükmünde olabilir. Bu nokta atasözleriyle karistirilabilir. Atasözleri kaliplasmis, deyimlerde ise bazi temel sözcüklerin disinda kalan sözcükler degisebilir veya çekim eki alabilirler.

-Basinda kavak yelleri esmek
Basimda kavak yelleri esiyordu.

-Igne atsan yere düsmemek
O meydanda igne atsan yere düsmezdi.

ATASÖZLERI

Atalarimizin engin deneyim ve gözlemlerine dayanan, genel kural niteligi gösterecek biçimde kaliplasan özlü sözlere denir.

* Atasözleri kaliplasmis sözlerdir. sözcükleri degistirilip yerine ayni anlamda da olsa baska sözcükler getirilemez ve sözdizimi bozulamaz.

“Damlaya damlaya göl olur” yerine “ Damlaya damlaya deniz olur” denilemez.

* Atasözleri kisa ve özlüdür. Atasözünde az sözcükle çok sey anlatilir.

“son gülen iyi güler.”

“serçeden korkan dari ekmez.”

“her kapinin bir anahtari vardir.”

*Atasözlerinin büyük çogunlugu mecaz anlamlidir.

“Arefe günü oruç yiyenin bayrama yüzü kara çikar”.

“Ak akçe kara gün içindir.”

*Atasözlerinin sözcükleri deyimlerden daha güçlü bir kaliplasma içindedir ve büyük degisikliklere ugratilamaz, çekim ekleri alarak degisik sahislara baglanamazlar. Ancak, yörelere göre sözcüklerde degisikler olabilir.

“derdini söylemeyen derman bulamaz”

“tasima suyla degirmen dönmez

• Kaliplasmis söz olmalari,
• Kisa ve özlü anlatimli olmalari,
• Milletlerin ortak mali olmalari,
• En az iki sözcükten olusmalari,
deyimler ve atasözlerinin ortak özellikleridir.