EGEMEN DÝNLER VE "MEZHEPLER"

Bütün dinsel inançlarda iki ana öðe bulunur. Biri inancýn konusu olan ansal öðe (zihni unsur) diðeri de bu ansal öðeye uygun duygudur(teessür hali). Ýkinci durum yoksa dinsel inançta yoktur. Korkunun ve pratik eðilimlerin egemen olduðu somut durumda algý, törel eðilimlerin katýlmasýyla beliren genel bir soyutlama ve genelleme dönemi, duygulanýmlarýn gittikçe ortadan kalkarak dinsel duygunun ansal duygulara karýþmasýyla daha yüksek kavramlar ortaya çýkar. Burada dinsel bilgiyle toplumsal bilgiler birbirine karýþýr Bir birlik oluþur. Ýlk insanlýðýn ortaya çýktýðý zaman zayýf olan fakat bugün güçlü olan digergamlýk (Altruism)  bilinci ve iradesi dinsel duygunun toplumsallýðýndan yararlanýr. Sýnýrlandýrýlmýþ bir toplumsal dayanýþmada içinde dahi olsa insan bu duygusunu toplumsallýk lehine kullanýr. Bu genel-bölünmemiþ insanýn özelliðidir.Alt-özel deðiþikliðe uðramýþ bireysel insanlarý da tikel-bölünmemiþ insan ve genel bölünmemiþ insanýn toplumsallýðý etkileyerek deðiþtirecektir.Çünkü genel bölünmemiþ insanýn alt kavramýnda açýða çýkan insan cevheriyle özel bölünmüþ insanýn alt kavramýnda açýða çýkan cevherin birliði vardýr. Bu biçimin genel veya özel yönde yönü deðiþtirilebiliyor. Nitekim tarihten buna benzer çok örnekler de vardýr.
Ýrade sýnýrlamasý ilk dinlerden baþlayarak, en son çýkan üç büyük tek tanrýcý Ortodoks dinlere kadar sürmektedir. Genel olarak Panteizm, Budizm,. Hýristiyanlýk ve Müslümanlýkta da irade inkar edilir. Buda da olduðu gibi Hýristiyanlýkta da insan suçlu olarak dünyaya gelir. Onlara göre insan iki kör tutkunun meyvesidir.
Çünkü evlenme Paul us’ un kesin iddiasýna göre, insan “iradesi kendi kendini yenecek kadar güçlü olmayanlara verilen bir müsaadeden baþka bir þey deðildir.” 
Bu anlayýþ orta çað içinde burjuvazinin gücünün artmasýyla yeni bir biçim almýþtýr. Burjuvazinin feodal düzen içindeki üretim ve mülkiyet iliþkileri giderek varlýk nedenini yitirmeye baþlýyordu. Orta çað içinde Katolik kilisesinin gücüne dayanan rahiplerin saltanatý, bilim ve kültürün geliþmesine engel olduðu kadar, burjuvazinin üretim iliþkilerinin geliþmesine de engel oluyordu. Katoliklik, feodal toplumun ideolojik temelini oluþturuyordu. Eski sömürücü sýnýfa uygun düþen bu dinin yerine yeni döneme uygun bir din gerekiyordu. Burjuvazinin çýkarlarýný yansýtan Protestanlýk bu koþullar içinde doðdu. Burjuvazinin geliþmesine köstek olan eski dini burjuvazi yok etmek yerine bu dini Protestanlýða dönüþtürmeliydi. Kilise olmalý ama devlete baðlý olmalýydý. Bu þekilde reformasyonun koþullarý oluþturulmuþtur. Reformun lideri diye gösterilen Martin Luther de ( 1483-1576 ), aslýnda özgür ve bilimsel düþünceye karþýydý. Ona göre,
“ Eþitlik, Tanrýsal düzenin bir gereðidir. Us (akýl), þeytanýn yataðýdýr.”
Martin Luter sadece soylu sýnýflarýn en büyük ittifaklarýndan biriydi. Ancak, Rönesans’ýn sarstýðý yaþam biçimine ve Katolik kilisesine karþý çýkýþý içinde Protestanlýk oluþmuþtur. Protestanlýk uzun yýllar sürdürülen savaþýmýn ürünüydü. Böylece kilisenin baðýmsýz-gücünün yitirilmesi saðlanarak devlete baðýmlýlýðý saðlanmýþtýr. Bununla birlikte bilimin geliþmesinin de önü açýlmýþtýr.
Fakat bunun felsefi temeli burjuvaziye uygun bir alt yapý saðlamýþtýr. Rönesans þüpheciliði metafizik temeli yýkarak bireyci temeli mekanik atomculuk zemininde ortaya koymuþtur. Orta Çaðda derebeyliðin çýkarlarýna göre yorumlanan Yunan düþüncesi Burjuvazi lehine yeniden yorumlanmýþtýr. Doða, artýk metafiziðin hiyerarþik Duraðanlýðýyla deðil,mekaniðin yer deðiþtirmesiyle devinir, demiþlerdir. Orta Çaðdaki soyut tanrý iradesinden somut mekanikçi atom anlayýþýna dayalý bireyci irade sosyal çýkar iliþkilerine göre tarif edilmiþtir. Ayný zamanda soyut tanrýnýn gölgesi sayýlan somut kral veya padiþah iradesine dayalý tebaa veya kul iliþkisi yerini, laikliðe dayalý vatandaþlýk iliþkisine býrakmýþtýr.
Bu toplumsal deðiþikliðin etkisi sosyalist yorumlarda da gözlenmektedir. Burjuvaziyle iþçi sýnýfý arasýndaki çeliþkide mekanikçi atom anlayýþýna göre yorumlanmýþtýr. Bu mekanik atomcu sýnýrlama burjuva devlet, demokrasi; sosyalist devlet, demokrasi problemlerine kadar ileri gitmektedir. Burjuva aydýnlanma hareketinin, insan gücünün, tarihsel olarak sýnýrlanmasýný yaratan tarihsellik, sosyalist hareketlere de nüfuz etmiþtir. Bu sýnýrlama Ýslam felsefesinde ise çok daha güçlüdür.
Sünni Felsefeden Eþ’ariye”iman unsuruna önem ve öncelik verir. Bu yaklaþýma göre, iyi ve kötü, doðru ve yanlýþ, faydalý ve zararlý hakkýnda insan aklý aracýlýðý ile vereceði hükümler kesinlik taþýmaz." 
Ýmam Gazali’de akýlcý düþünce ve bilime karþý “kayýtsýz þartsýz inanmayý” ◙
Yani körü körüne inanmayý öne çýkartmýþtýr. Gazali’ye göre bilim sadece dindir. ‘Küfran’ olmamak için diðer bilimlerden, matematikten bile uzak durmak gerekir. Dünyanýn fiziksel yasalara göre iþlediði de yalandýr, demiþtir.
Sünnilik Ýslâmiyetlin ilk baþýndan itibaren Emeviler tarafýndan örgütlenmiþtir. Emevi sülalesi, eski toplumun egemenlerini temsil etmekteydi. Emevi kabilesi feodal bir aristokrasiyi örgütleyerek, bütün Ýslam devletine hakim oldu.
“Daha Muhammed vefat etmeden bu çatýþma baþlamýþtýr. Bilindiði gibi çatýþmanýn baþýný çeken vardýr. O zaman ki, Emevi sülalesi, eski toplumun egemenlerini temsil etmekte, Ýslamiyet’i maske olarak kullanmakta, daha çok onun saðcý yönünü esas almakta ve çok kariyeristçe, çok komplocu bir tarzda, yalaný, fitneyi erkenden Ýslam’a sokmakta, bu temelde hýzla devletleþmektedir. Emeviler, iktidarýn nimetlerini hemen topluyorlar. Dolayýsýyla palazlanýyor ve güçleniyorlar. Bunlarýn sað yorumuyla daha sonra Sünnilik, bir Mezhep olarak geliþtirilmekte ve buna ideolojik kýlýf giydirilmektedir.” ☻

Bu yorum sol Sünni-Ýslam egemen sübjektif bir bakýþ açýsýna sahip olmasýna raðmen Sünniliðin bugünki tarihsel kökenine ýþýk tutmaktadýr. Sünni Ýslam’ýn Asya’ya yönelik seferleri 100 yýla yakýn sürmüþtür. Ýlk Türk Arap savaþlarý 642-652’de Hazarlara karsý olmuþtur. Halife Osman Hazar’ýn baþkenti Belender’e olan saldýrýsý püskürtülmüþtür. Kül Týðýn 713’te ise Semer kant Ýslam ordularýyla çarpýþarak geri çekilmiþtir. 721 ve 726 Yýllarýnda Sulu, kadýn, komutasýndaki Türgiþ kuvvetleri Emevi ordularýný hezimete uðratmýþtýr. Sonunda Türk egemen sýnýflarý, askeri aristokrat, Abbasi egemen sýnýflarýyla iþbirliði yaparak Fars-Arap etkisinde siyasal bir sistem dayatmýþlardýr. Hatta Türk olan unsurlara karsý sindirme politikalarý da gütmüþlerdir. Benzer durum Kürtler için de geçerlidir. Halim Bin Velid’in komuta ettiði ordu Urfa üzerinden Siirt’e kadar yol üzerindeki Kürtleri ibret için öldürmüþtür. Kürdistan’daki Þehre Zoru iþgal etmiþtir. Bütün erkekleri katlederek kadýnlarý da Arabistan’a cariye olarak götürmüþtür.

El Bazuri, Ýbda Bin Farka için, “O Kürtlere karsý savaþmýþ pek çoðunu öldürmüþ ve Halife Ömer’e Azerbaycan’a kadar olan bölgeyi fethettiðini bildirmiþtir.”(aka: Poladyan,Arsak. 7. Ve10. Yy.larda Kürtler.s,20)
Yine “Sad Bin Vakkas yönetimindeki Ýslam ordularý, Nusaybin’den Diyarbakýr’a uzanan bir hat üzerinde bütün Zerdüþt ateþgahkarýný yakýp yýkarak, direnen insanlarý yol boyunca aðaçlara asarak gerçekleþtirdikleri fetih hareketinde (Bu bir tek seferde Diyarbakýr bölgesinde dahil olmak üzere) toplu kýrýmlara yönelmiþlerdir. Bu seferde öldürülen insan sayýsýnýn 180 bin olduðu söylenmektedir.” 

Bu gün ki toplumsal yapý böyle bir tarihsel zemin üzerine inþa edilmiþtir. Anadolu Selçuklu Devleti, Iran Büyük Selçuklu Devleti modelini izleyerek Farsça’yý resmi dil ve Fars kültürünü temel kültür olarak seçmiþtir. Merkezde Sünni Ýslam hakim kýlýnarak devletin kurumsallaþmasý buna göre yapýlandýrýlmýþtýr. Ayný zamanda Osmanlý Devleti de bu yapýlanma üzerine oturmaktadýr. Bu süreç uzun bir zamaný kapsamaktadýr; çünkü Sünni Ýslam’ýn Asya’ya yönelik seferleri 100 yýla yakýn sürmüþtür. Osmanlý Ýmparatorluðu da Emevi Ýmparatorluðunun benimsediði ideolojik Sünni-Ýslam anlayýþý temelinde yapýlanmýþtýr. Genel olarak Hýristiyanlýk ile Ýslamiyet bu noktada ayný görüþleri paylaþýrlar. Fakat Avrupa’da ortaçað din anlayýþýnýn toplumsal yapýsý burjuvazinin yeni siyasal yapýlanmasýna uydurulmuþtur. Ýslamiyet’te ise bu yeniden yapýlanma olmamýþtýr. Eskiden olduðu gibi bugünde devletler, dinin eski biçimiyle burjuvazinin yeni kurmaya çalýþtýðý egemen bugün ki toplumsal dini biçimi ekonomik, siyasi ve ideolojik yapýlanmalarýna göre, siyasi bir istikrarsýzlýk aracý olarak kullanmaktadýr. Dolayýsýyla bilinç ve iradede eski biçimle yeni kurulmaya çalýþýlan biçim arasýnda gidip gelmektedir. Bu anlayýþlar örgüt ve kadrolarda yansýmaktadýr. Ýnsandan dýþlanmýþ soyut iradeyle somut çýkar iliþkilerine baðlý oluþturulan mekanik-atomcu irade arasýnda gidip gelmektedir. Bu bilinç, inançlarýn yerini alacak kadar toplumsal mülkiyete düþman bir tarihsellik içinde özel mülkiyetle geçmiþe baðlýdýr. Bu bilinç ve yaþam biçimi sosyal sýnýf ve tabakalara da tarihsel olarak yedirilmiþtir. Solun yaslandýðý bu alandan da sola ideolojik olarak katýlan þeyler vardýr. Egemen din ideolojisi bilinciyle, dine inanmasalar da, egemen milliyet ve din ruhuyla,milliyet ve mezhep sorunlarýna yaklaþmaktadýrlar. Diðer yandan ‘kutsal’ kabul edilen ‘kitaplar ve insanlar’ vardýr. Birde orta sýnýfsal temelde bir yaþam biçiminin ve çýkar iliþkilerinin normal görülmesi. Buda iki cepheden ön kabuldür. Bunlar tartýþýlmazdýr.
Bu Sünni-din ideolojinin etkileri kitabýndan alýntý yaptýðým Musa Þanak’ta da gözükmektedir. “Ýslam’ýn Sünni mezhebinin geliþimi Kürdistan’da günümüze kadar etkisini gösteren, milli özelliklerin, dil ve kültürün geliþmesine neden olmuþtur.” demektedir.
Halbuki Türk ve Kürtlerde Sünni Ýslam içinde eritilerek egemen devþirme bir kültür dayatýlmýþtýr. Türk ve Kürt ulusal özellikleri ise ancak Alevilik içinde varolmuþtur. Hatta bu durum ulusçuluðun aþýlmasý biçiminde somutlanmaktadýr. Osmanlý döneminde de Sünni Ýslamlaþtýrma devam etmiþtir. Devletin kurumlaþmasýyla birlikte egemen Sünni Ýslamlaþtýrma politikasý ezilen ve Ýslam’ý kabul etmeyen çeþitli etnik köken ve inançlardan gelen topluluklarý ezme politikasý olarak devam etmiþtir. Devþirmeci egemen bir kültür þekillendirilmiþtir. Devþirme kültürünün sistemleþtirilmesiyle, askeri yapýdan baþlayarak, bu sistem tüm topluma dikte edilmiþ ve insanlarýn kulluðuna dayanan bir toplumsal sistem haline getirilmiþtir. Bu sistem Ýslam’ýn kulluk anlayýþýyla da ötüþmektedir. Diðer yandan Ýslam olmadýklarý halde bugün ulusal özelliklerini koruyan Türk unsurlar vardýr.

Karaimler gibi, Türkçe konuþan, Türklüklerini bilen Musevi halklar olduðu gibi, Gagavuzlar gibi Türk olduklarýný unutmamýþ Hýristiyan Türklerde Yaþýyor yeryüzünde. ☺

Burada, milliyet-din iliþkilerinde, sol egemen-Sünni din anlayýþý ile Türk ve Kürt-Ýslamcý sað bakýþ açýsý birleþmektedir. Bunlardan birisi Türk-Ýslam sentezi zeminindeki zorlama diðeri de Kürt-Sünni egemen zeminindeki, Emevi-Ýslamcý, bir zorlamadýr; çünkü ilkel topluluklarda klan insan topluluklarýnýn temel biçimidir. Kan baðýyla belirlenmiþtir. Giderek kan baðýnýn önemi azalmýþ ve çeþitli klanlarýn birleþmesiyle birbirleriyle akrabalýk baðlarý olmayan topluluklar oluþmuþtur. Ne var ki köleci ve feodal üretim düzenleri toprak ve üretim birliðinin saðlanmasý, ekonomik yasam birliðinin saðlanmasýný engeller. Toplumlarýn uluslaþmasý için kapitalizmin geliþerek feodal bölünmeleri ortadan kaldýrmasý gerekiyor. Kapitalizmin geliþmesiyle birlikte uluslar doðmuþtur. Uluslarýn doðuþundan sonra ulusallýk kavramý anlam deðiþtirmiþ ve ulusun etnik temeli tanýmlanmaya baþlanmýþtýr.
Alevi Felsefesine göre, maddesiz bir varlýk olmaz. Ortodoks Ýslam’a göre tanrý varlýktan baðýmsýz ve ondan ayrýdýr. Tanrý yaratýlmamýþtýr. Tanrý yaratýcýdýr. Tanrý varlýklarý ve dünyayý yaratmýþtýr. Kuran’ýn karsýsýnda baðýmsýzlaþmayan düþünce hakim olunca her araþtýrma gücünü yitirmiþtir. Dünyadaki bütün bilimsel ve teknik geliþmelere raðmen Ýslamiyet’te bir aydýnlanma hareketi ortaya çýkmamýþtýr. Özellikle Türk-Ýslam sentezcileri, Müntezile’yi aydýnlanmacý diye öne çýkarmaktadýrlar. Bunlarýn aydýnlanmacý olduðu doðrudur ama Sünni-Ýslam olduklarý doðru deðildir. Bu tarihi bir çarpýtmadýr. Halbuki Müntezile Ýslam-Sünni anlayýþýný temsil etmemektedir. Müntezile, alevi itikat mezheplerinden biridir. Bunlar, ‘insan bütün davranýþlarýnýn yaratýcýsýdýr’, demiþlerdir.

“Müntezile mezhebinin köken olarak çýkýþý eski olmakla birlikte, mezhep halini almasý, Emeviler dönemine denk gelir. Ýtikat anlamýnda ilk görüþlerini Kadiriye mezhebine dayandýrmýþtýr; fakat, süreç içerisinde düþüncelerini geliþtirerek görüþ ayrýlýklarýný belirginleþtirmiþ, Alevi itikadýnýn en kapsamlý ve en geliþkin mezhebi halini almýþtýr. Bu yüzden,
Müntezile mezhebi, eðmen siyasal iktidara karþý düþünce ve inanç alanýndaki ilk muhalefet olarak deðerlendirilebilir.” ☼

Alevilik içinde eriyen anadoludaki Batýnilikte, Ýslam’ýn ehli sünnet inançlarýna aykýrý düþündüklerinden ötürü de onlarýn kitaplarý yakýlmýþtýr. Bu anlayýþlarý çürütmek için Ýslam felsefecileri onlardan alýntý yapmýþlardýr. Bu görüþler Ýslam yapýtlarýndan dolaylý olarak çýkartmaktadýr. Batýniler evrenin yaradýlýþýnda beþ öðe olduðunu söylemiþlerdir:

“sabýk (Her þeyden önce varolan, tanrý, ama yaratýcý deðil,bir oluþu baþlangýcý ve ilkesi, oluþma onun istemiyle oluþmuyor, sadece onunla baþlýyor),Tali (Her þeyden önce varolanýn ardýndan gelen us, erkek ilke), Cedd (Özdeðin biçimlenme yeteneði, bir çeþit nefs, diþi ilke), Feth (oluþmanýn, içinde gerçekleþeceði uzay), Hayal (oluþmanýn, onunla gerçekleþeceði zaman).

Bu anlayýþ bilim öncesi bir maddeci anlayýþtýr. Diðer yandan geleneksel tasavvuf anlayýþýnda “Vahdet-i Vücut” (Varlýk Birliði) anlayýþý hakimdir; Oysa Alevi felsefesinde “Vahdet-i Mevcut” (Mevcut Birliði) anlayýþý hakimdir. Vahdet-i Vücutta, hem gövde, hem de var-olan anlamý bulunmaktadýr. Bu da bir ikilemi çaðrýþtýrmaktadýr. Bunun yerine var-olaný daha net biçimde ifade eden Vahdet-i Mevcut kavramý kullanýlmaktadýr. Bu da varolanlarýn birliðini ifade eder. Bu yüzden maddesiz bir varlýk düþünmek mümkün deðildir. Doðal olarak da evrensiz bir tanrý yoktur ve bunu da kabul etmek olanaksýzdýr. O halde tanrý her zaman maddeyle birlikte vardýr. Ayni zamanda varolanlarla birlikte vardýr. Yani varlýkla vardýr. Þeyh Bedrettin, “doða ve tanrý bir ve ayni þeydir” diyordu. Ona göre mutlak varlýk , birlik olarak tanrý, çokluk olarak da doðaydý. Mutlak varlýk, madde ve ruh biçiminde ortaya çýkýyordu. Bunlar da birbirinden ayrýlamazdý bu yüzden bunlar eþ düzeydeydi. “Deccal” ya da “Mehdi” gelmeyecek, kýyamet kopmayacaktý. Þeyh Bedrettin dünyanýn oluþmasýyla ilgili 1420’lerde þunlarý da söylemiþ ve idam edilmiþtir.

“Evrenin baþlangýcý ve sonu yoktur. Evren kendisini oluþturup, dengeleyen önsüz ve sonsuz bir süreçtir.” 

Bedrettin bu bilimsel tespiti bu tarihlerde yapabilmiþtir. Bunlara baðlý olarak da cennet ve cehennemin dünyaya iliþkin olgular olarak deðerlendirmesini yapmýþtýr. Ona göre Kuran’ý Kerim ve Kuran’ý Kerim baðlamýnda ayetlerde ayný konumdaydý. Yani dünyaya iliþkin olgulardý. Bu yüzden alevi felsefesinin çýkýþ noktasý maddeci doða tanrýcýlýktýr. Düþünceci materyalizm anlamýndaysa varolanlarýn, varolmasýný saðlayan ve varolanlardaki ortak olan ilkeler anlamýndaki tanrý, soyut deðerlerin baðýmsýzlaþmýþ bir biçimidir. Bu felsefi anlayýþ aþýlmýþtýr.
Doðanýn insan bilincinden baðýmsýz olarak var olduðunu ileri süren materyalist anlayýþla, alevi felsefesi örtüþür . Anadolu tasavvufu, doða tanrýcýlýðý yani varlýk birliði anlayýþýyla yeniden diriltilerek, bunun dýþa vurmasý biçiminde tezahür eden (görünen) insan tanrýcýlýðýný felsefesine ekledi.Ýnsan-maddeci materyalizm anlamýndaysa varolanlarýn, varolmasýný saðlayan ve varolanlardaki ortak ilkeler anlamýndaki cevher, bir alt birlikte yani insan-maddede somutlaþan bir biçimdir
Bu yaklaþýmý Bektaþi ozan Edip Harabý’nýn (1853-1917) dizelerinde bulmak mümkündür.

Daha Allah bile cihanda yok iken
Biz aný var edip ilan eyledik
Hak’a hiçbir layýk mekan yok iken
Hanemize aldýk mihman eyledik
.......................................................
Gerçek insanlarý bilirdim Allah
Ondan gayrisine tapmazdým billahi
Ne Kabe kalýrdý ne de Beytullah
Yerine bir arpa eker giderdim

Ýnsanlýktan baþka olmazdý cennet
Yok olurdu Isa , Musa, Muhammet
Kalkardý dünyada mezhep, tarikat
Dinlerin baðýný çözer giderdim

Bir olurdu zengin fakir her zaman
Çaresiz dertlere olurdum derman
Ne gavur kalýrdý ne de Müslüman
Tümünü bir yola çeker giderdim
...................................................
.
Dinlerin ve yaþam biçimine dayalý inançlarýn tarih içinde aldýðý sosyal ve toplumsal konuma göre dinin ve inancýn bizim de üzerimizde objektif ve sübjektif iradi etkileri vardýr. Bu etkiler bugün egemen kapitalist üretim biçimi içinde dinin ve inançlarýn iþgal ettiði yere göre burjuvazinin din ve inançlar karþýsýnda aldýðý tavýr, kapitalizmin geliþmesine göre deðiþmektedir. Her iki biçiminde de önceden belirlenmiþ bir irade vardýr.Bunlardan birisi baðýmlý diðeri ise özgür iradedir. Baðýmlý olan ezen ulus dininin tarihsel egemen toplum biçimi ve iliþkileri bugünkü sömürücü toplum yapýsýyla ideolojik, politik ve ekonomik olarak bütünleþmiþtir. Bu yanýyla egemen din sömürücü toplum biçimine toplumsal-sýnýfsal ve tikel sýnýfsal iliþkilerle sömürü sistemine yamanmýþtýr. Bu belirlenmiþ ideolojik irdeye göre insanlar sosyal pratik eylemlerini organize etmektedirler. Bu irade ve pratiðin ezilen toplumsal kitleler üzerinde genel olarak hegemonya oluþturmaktadýr. Bu iradedeki deðiþiklikler kapitalizmin geliþmiþliðine paralel olarak ta çözülerek yeni oluþacak egemen toplumsal iliþkiler yönlendirilmektedir. Ulusal ve uluslar arasý sömürü iliþkilerine yeniden din biçimi verilerek ‘ulusal egemen dinlerin kardeþliðine’ dayalý uluslar arasý sömürüye sýnýfsal taban oluþturulmaktadýr. Bu egemen din anlayýþýna dayalý ideolojik bakýþ açýsý ve pratiði sosyalist hareketler içinde de etkileri gözükmektedir. Ortaçaðda ezilenlerin mücadelesinde kýzýl bayrak olan ‘heteredoks mezhepler’in merkezi imparatorluklar karþýsýndaki siyasi tavrý sosyalist hareketler tarafýndan din gibi algýlanmaktadýr. Bu günde bu durum deðiþmemiþtir. Dünya görüþü olarak sömürü sistemine karþý olmasýna raðmen din gibi algýlanmaktadýr. Ulusal egemen devletler de baský ve ekonomik teröre dayalý ‘ezilen mezheplerin’ dini yönünü vurgulayarak, siyasi dünya görüþleri reddedilerek, ‘ezilen mezhepleri’ egemen dinlerle bütünleþtirmeye çalýþmaktadýrlar. Bu yanýyla sosyalist hareketlerin egemen ulus-din ideolojik yaklaþýmý bunlarý sosyalist hareketlerden uzaklaþtýrmaktadýr. Bu burjuva egemen görüþler kapitalizmin geliþmiþliðine paralel de farklý farklý ideolojik kimliklere bürünmektedir.
Bizim ideolojik bakýþýmýz kozmopolitan politik, ideolojik ve ekonomik bakýþ açýsýný içeremez. Çünkü bu yaklaþým biçimi tikel-insaný ve tümel-insaný tarihsel olarak reddetmektedir. Bu reddediþin tarihsel toplumsal ve bireysel nedenleri vardýr. Bu, virtüel egemen tarihsel toplum biçimini bugün ki virtüel bir toplum ve birey gerçekliði olarak olarak kabul edilmektedir. Bu, sömürü düzeniyle tarihsel-sýnýfsal iþbirliðidir. Dünya sosyalist hareketlerinin tarihsel-toplumsal ve tikel-sosyal tarihsel-egemen bakýþlarýyla ve pratikleriyle bir hesaplaþmayý önlerine koymalarý gerekmektedir.

Gazi eke