| |
Verbo |
Significado |
Adjetivo |
Significado |
ahhuiya |
tener fragancia |
ahhuiyac |
fragrante |
ala:hua |
ponerse resbaloso |
ala:huac |
resbaladizo |
cama:hua |
madurar |
cama:huac |
maduro |
cana:hua |
adelgazar |
cana:huac |
delgado |
catza:hua |
ensuciar |
catza:huac |
sucio |
chama:hua |
ponerse cachetón |
chama:huac |
cachetón/gordito |
chica:hua |
estar fuerte |
chica:huac |
fuerte |
chipa:hua |
purificar |
chipa:huac |
limpio/puro |
coya:hua |
extender/agrandar |
coya:huac |
amplio (hueco) |
cuala:ni |
enojar |
cuala:ncuic |
enojado |
cuaitl-pitza:hua |
adelgazar la cabeza |
cuapitza:huac |
puntiagudo/puntero |
cuechtli-e:hua |
tiznar |
cueche:huac |
tiznado |
huapa:hua |
entiesar |
huapa:huac |
tieso/firme |
hue:iya |
crecer |
hue:yac |
largo |
iucci |
madurar |
iuccic |
maduro/cocido |
i:xtli-hue:iya |
crecer la cara |
i:xhue:yac |
jetón/carilargo |
i:xtli-pitza:hua |
adelgazar la cara |
i:xpitza:huac |
flaco |
iztetl hue:iya |
crecer las uñas |
iztehuehue:yac |
garrudo |
mo-tlazohtla |
amar |
motlazohtlac |
caro |
nacaztli-hue:iya |
crecer las orejas |
nacazhue:yac |
orejón |
patla:hua |
ensanchar |
patla:huac |
ancho |
pitza:hua |
adelgazar |
pitza:huac |
delgado |
po:ch-[po:ctli]-e:hua |
subir humo |
poche:huac |
ahumado |
poya:hua |
oscurecer |
poya:huac |
oscuro/pintado |
poza:hua |
inflar |
poza:huac |
hinchado |
te:ntli-tila:hua |
espesar los labios |
te:ntila:huac |
labión/ de orilla gruesa |
te:ntli-toma:hua |
engrosar |
te:ntoma:huac |
labión de labios gruesos |
tila:hua |
espesar |
tila:huac |
espeso |
tlahto:lli-hue:iya |
crecer la palabra |
tlahto:lhue:yac |
locuaz/parlanchín |
tlatla |
arder |
tlatlac |
quemado |
tli:lli-e:hua |
ennegrecer |
tli:le:huac |
ennegrecido |
toma:hua |
engordar |
toma:huac |
gordo |
tzi:ntli-pitza:hua |
adelgazar el trasero |
tzi:mpitza:huac |
de culo flaco |
tzope:lia |
endulzar |
tzope:lic |
dulce |
xo:tla |
quemar flor |
xo:tlac |
marchito |
yacatl-pitza:hua |
adelgazar la nariz |
yacapitza:huac |
puntiagudo |
yacatl-toma:hua |
engordar |
yacatoma:huac |
de punta ancha |
yohua |
oscurecer |
yohuac |
oscuro |
yo:llo:tl-chica:hua |
fortalecer |
yo:llo:chica:huac |
valiente |
zotla:hua |
desmayarse |
zotla:huac |
laxo/inerte |
-qui terminación de pasado aunada a la forma base del verbo
a:tl-te:mi |
llenar con agua |
a:te:nqui |
lleno de agua |
cactli copi:na |
quitar zapatos |
caccocopi:nqui |
descalzo |
cactli-toma |
aflojar zapatos |
cactonqui |
descalzo |
calaqui |
entrar |
calacqui |
el que entra |
capotza:hui |
ponerse negro |
capotza:uhqui |
ennegrecido |
caxa:ni |
aflojar |
caxa:nqui |
flojo/mal atado |
ce:hui |
calmarse |
ce:uhqui |
calmado/caído en honor |
chala:ni |
rajarse/sonar a rajado |
chala:nqui |
rajado/canto fuera de tono |
chapa:ni |
chapotear/chapalear |
chapa:nqui |
empapado |
cocoya |
enfermar |
cocoxqui |
enfermo |
coyo:ni |
agujerarse |
coyo:nqui |
perforado |
cuala:ni |
enojarse |
cuala:nqui |
enojón |
cua:itl-mani |
yacer la cabeza |
cua:manqui |
ancho de arriba flaco de abajo |
cua:itl-xocotl-miqui |
morir |
cua:xocomicqui |
loco/borracho |
cuepo:ni |
florecer |
cuepo:nqui |
florido |
cuitlatl-zotla:hua |
desmayar |
cuitlazotla:uhqui |
perezoso |
e:lli-te:mi |
llenarse |
e:lte:nqui |
satisfecho |
hua:qui |
secar |
hua:cqui |
seco |
huetzi |
caer |
huetzqui |
caído/tirado |
i:xtli-cocoya |
enfermar el rostro |
ixcocoxqui |
malo de los ojos |
i:xtli-patza:hua |
ponchar/desinflar |
ixpatza:uhqui |
tuerto |
i:xtli-petla:hua |
descubrir rostro |
ixpetla:uhqui |
de rostro descubierto |
i:xtli-pina:hua |
sentir pena |
ixpina:uhqui |
penoso/tímido |
maitl-cocoya |
enfermar de manos |
macocoxqui |
mano tiesa |
mali:na |
torcer |
mali:nqui |
torcido |
maitl-miqui |
morir mano |
mamicqui |
manos tiesas |
maitl-poztequi |
romper mano |
mapoztecqui |
manco |
mo-e:lli-pan-petla:hua |
descubrir el pecho |
me:lpanpetla:uhqui |
de torso desnudo |
mo-e:hua |
levantar/se |
meuhqui |
levantado |
miqui |
morir |
micqui |
muerto |
monono:tza |
platicar |
monono:tzqui |
convertido/regañado |
mo-yo:llo:tl-e:hua |
levantarse el corazón |
moyo:leuhqui |
emocionado/enamorado |
mo-yo:llo:tl-mela:hua |
enderezar el corazón |
moyo:lmela:uhqui |
confeso |
paqui |
alegrarse |
pacqui |
alegre |
pala:ni |
podrirse |
palanqui |
podrido |
peto:ni |
dislocar |
petonqui |
dislocado |
pina:hua |
apenarse |
pina:uhqui |
apenado |
poli:hui |
perderse/morir |
poliuhqui |
perdido |
pozo:ni |
hervir |
pozonqui |
enojado |
poztequi |
romper |
poztecqui |
roto |
te:ntli-coto:ni |
cortar labio |
te:ncotonqui |
de labio partido |
te:mi |
llenar |
te:nqui |
lleno |
te:ntli-xiti:ni |
colapsar/romper |
te:nxitinqui |
deshilachado/raspado de la orilla |
teotl-miqui |
sacrificar |
teomicqui |
sacrificado |
teotl-tlahto:lli-cuepa |
voltear palabra |
teotlahto:lcuepqui |
hereje |
tlahua:na |
emborracharse |
tlahua:nqui |
borracho |
tlantli-copi:na |
remover diente |
tlancopi:nqui |
chimuelo |
tlantli-coto:ni |
cortar |
tlancotonqui |
desdentado |
tlapa:ni |
romper |
tlapanqui |
roto |
tletl-miqui |
morir de calor |
tlemicqui |
sofocado |
tzaya:ni |
destrozar |
tzayanqui |
destrozado |
tzi:ntli-mani |
yacer trasero |
tzi:mmanqui |
de base ancha |
tzi:ntli-miqui |
morir la base |
tzi:mmicqui |
impotente |
tzi:ntli-poztequi |
romperse la base/el trasero |
tzi:mpoztecqui |
de espalda rota |
xeli:hui |
partir |
xeliuhqui |
partido |
xiti:ni |
romper |
xitinqui |
caído/derribado |
xixiti:ni |
colapsarse |
xixitinqui |
caído/derribado |
xocotl-miqui |
morir fruto |
xocomicqui |
borracho |
xotl-poztequi |
romperse pie |
xopoztecqui |
de pata rota |
xotl-tzayani |
destrozar pie |
xotzayanqui |
de pata rota |
yacatl-poztequi |
cortar nariz |
yacapoztecqui |
desnarizado |
yo:llo:tl-ce:hui |
calmarse el corazón |
yo:lceuhqui |
tranquilo |
yo:llo:tl cuecuepa |
voltearse el corazón |
yo:lcuecuepqui |
inconstante/voluble |
yo:llo:tl-miqui |
morir el corazón |
yo:llo:micqui |
necio |
yo:llo:tl-pozo:ni |
hervir el corazón |
yo:llo:pozonqui |
irritable/enojón |
-tic [-ti + -c] pasado agregado al sustantivo
a:calli |
canoa |
acaltic |
rugoso |
a:tl |
agua |
atic |
aguado/acuoso |
a:to:lli |
atole |
atoltic |
suave |
camohtli |
camote |
camohtic |
suave/tierno |
chi:lli |
chile |
chichiltic |
rojo |
cihua:tl |
mujer |
cihuatic |
femenino |
co:ztli |
amarillo |
coztic |
amarillo |
cuaitl-metlatl-pilli |
cabeza mano de metate |
cuametlapiltic |
cabezón |
etl |
frijól |
etic |
pesado |
huitztli |
espina |
huitztic |
espinozo/picudo |
i:xtli-tli:lli |
tizne |
i:xtli:ltic |
tiznado de cara |
neuctli |
miel |
neuctic |
dulce |
nextli |
ceniza |
nextic |
cenizo |
omitl |
hueso |
ohomitic |
huesudo/flaco |
pahtli |
medicina |
pahtic |
curado |
piaztli |
sifón |
piaztic |
sifonado |
pilli |
niño/noble |
piltic |
noble |
quilitl |
verdura |
quiltic |
verde |
te:ntli-tzontli-tli:lli |
labio, cabello, negro |
te:ntzontli:ltic |
barbinegro |
tetl-pitztli |
semilla |
tepitztic |
duro |
tetl |
piedra |
tetic |
duro |
tlalhuatl |
tendón/nervio |
tlalhuatic |
nervudo/garrudo |
tli:lli |
tizne |
tli:ltic |
negro |
tzi:ntli-huitztli |
base, espina |
tzi:nhuitztic |
puntiagudo en la base |
xiquipilli |
bolsa/morral |
xixiquipiltic |
abolsado |
yacatl-huictli |
nariz, azadón |
yacahuictic |
narizón (ancha gruesa) |
yacatl-huitztli |
naríz, espina |
yacahuitztic |
narizón (larga picuda) |
yahualli |
redondel |
yahualtic |
redondo |
-tic [-ti + -c] agregado a un sustantivo pacientativo
ala:hua |
ponerse aguado |
alactic |
resbaloso |
caxa:ni |
aflojar |
cacaxactic |
de tejido flojo |
cama:hua |
madurar |
camactic |
maduro |
cana:hua |
adelgazar |
canactic |
delgado |
catza:hua |
ensuciar |
catzactic |
sucio |
chama:hua |
engordar |
chamactic |
cachetón |
chica:hua |
fortalecer |
chicactic |
fuerte |
chipa:hua |
purificar |
chichipactic |
limpio/bonito |
chiya:hua |
engrasar |
chiyactic |
grasoso |
cocoto:ni |
cortar |
cocotoctic |
cortado |
co:tztli-toma:hua |
engordar chamorros |
cotztotomactic |
de chamorro grueso |
coyo:ni |
agujerarse |
coyoctic |
agujerado |
cuahuitl-tila:hua |
espesar |
cuauhtilactic |
denso/espeso |
cuecha:hua |
ponerse húmedo |
cuechactic |
húmedo |
cue:chtli-e:hua |
ponerse sucio |
cuichectic |
sucio |
huapa:hua |
fortalecerse |
huapactic |
firme/autoritario |
i:xtli-cuepo:ni |
florear ojo |
ixcuepoctic |
tuerto |
i:xtli-pitzi:ni |
estallar ojo |
ixpitzi:ctic |
tuerto |
ihzahuaca |
crujir |
izahuactic |
crujiente |
mela:hua |
enderezar |
melactic |
recto |
nextli-e:hua |
ponerse, ceniza |
nexectic |
cenizo |
peya:hua |
derramarse |
peyactic |
derramado |
pitza:hua |
adelgazar |
pitzactic |
delgado |
pitza:hua-coyo:ni |
agujerar bonito |
pitzcoyoctic |
angosto/con hoyos chiquitos |
po:ch [po:ctli]-e:hua |
ponerse ahumado |
pochectic |
ahumado |
pochi:na |
descubrir |
pochictic |
inflado/engañado |
poxa:hui |
ablandar |
poxactic |
suave/esponjoso |
tili:ni |
apretar |
tilictic |
trincado |
tlacua:hua |
endurecer |
tlacuactic |
duro |
tlantli-copi:na |
remover diente |
tlancopictic |
chimuelo |
tlantli-coto:ni |
cortar |
tlancotoctic |
chimuelo |
tli:lli-e:hua |
ponerse negro |
tli:le:ctic |
ennegrecido |
tzaya:ni |
destrozar |
tzatzayactic |
destrozado |
tzili:ni |
sonar |
tzilictic |
sonoro |
xotlpatla:hua |
ensanchar pies |
xopapatlactic |
patón |
xotl tila:hua |
egrosar |
xotitilactic |
de patas de tamal |
yacatlcoto:ni |
cortar nariz |
yacacocotoctic |
desnarizado |
zone:hua |
hincharse |
zonectic |
esponjoso |
zotla:hua |
desmayarse |
zotlactic |
débil/pusilánime |
|