ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΖΩΗ

(Από απαντήσεις σε επισκέπτη της ιστοσελίδας Ιαν 2008)

Όταν ακούω ανόητες απόψεις από το χώρο της επιστήμης, τότε σκέφτομαι, ότι εγώ διατυπώνω απόψεις που δεν γίνονται κατανοητές, όμως κάποιοι ειδικευμένοι, με την ευθύνη του αξιόπιστου και του αρμοδίου, παρουσιάζουν θεωρίες και συμπεράσματα που γίνονται κατανοητά χωρίς να είναι σωστά ή αποδεδειγμένα και εξυπηρετούν κακές ιδέες! Η πιο ανύποπτη και επιτυχημένη απάτη γίνεται από τον απατεώνα που φαίνεται υπεράνω υποψίας και άνθρωπος εμπιστοσύνης. Παρόμοια, τις πιο μεγάλες προκαταλήψεις και τις πιο φοβερές πλάνες θα βρούμε στο χώρο της επιστήμης, που με την αξιοπιστία της αφοπλίζει τη δημιουργική σκέψη, αποκρύπτει τα σκοτεινά σημεία της και διαιωνίζει τις πλάνες της.

Δεν είμαι ο σκοταδιστής άνθρωπος, που φοβάται την πρόοδο της επιστήμης*, ούτε ο αγράμματος που δεν μπορεί να παρακολουθήσει τα βήματά της. Από μικρή ηλικία έχω την τάση να υπερασπίζομαι τη θέση των αδυνάτων και των μειονοτήτων και να γίνομαι ιδιαίτερα σκληρός με τους ισχυρούς -ας το πω έτσι κάπως συναισθηματικά. Ασκώ σκληρή κριτική στο ρόλο της επιστήμης στην κοινωνία και στον πολιτισμό, διότι “βρίσκεται” σε θέση ισχύος. Δεν αμφισβητώ τις δυνατότητες και την προοπτική που δίνουν στον πολιτισμό, η επιστημονική γνώση και η τεχνολογία. Μου δόθηκε η ευκαιρία να εκφράσω με παρρησία μία “προσβλητική” άποψη για την επιστημονική κοινότητα. Τα καλά είναι πολλά, ακούγονται συχνά και αναγνωρίζονται από όλους. Στις παρατηρήσεις μου για το ρόλο της επιστήμης έχω συνυπολογίσει την άποψη που σχηματίζει ένας ακαλλιέργητος και ανενημέρωτος άνθρωπος και την απογοήτευση που εισπράττουμε όλοι σε πολλές περιπτώσεις στην καθημερινή μας ζωή. Η εντύπωση και η άποψη του ανενημέρωτου, ακαλλιέργητου και του κουρασμένου ανθρώπου από την καθημερινή μάχη για την επιβίωση δεν ακούγεται, αφού συνήθως αυτός δεν είναι σε θέση ούτε να διαμορφώσει την άποψη του για να την εκφράσει. Δεν γράφει βιβλία, δεν συμμετέχει σε επιστημονικές συζητήσεις, δεν είναι καθηγητής, δεν συναναστρέφεται ανθρώπους του πνεύματος, δεν διαβάζει βιβλία.

Η μονόπλευρη αναφορά στο θετικό ρόλο της επιστήμης δείχνει ότι έχουμε μία εξιδανικευμένη και αθώα άποψη για το ρόλο της και ίσως υπερεκτίμηση της προσφοράς της, όπως έχουν οι θρησκόληπτοι για το ρόλο της θρησκείας τους. Αυτό δείχνουν λ.χ παρατηρήσεις όπως “η επιστήμη αυτοδιορθώνεται”, “διορθώνει τις ελλιπής θεωρίες της”, “τα πιο δημιουργικά μυαλά”, "αντικειμενική προσέγγιση". Φυσικά εργάζονται και αναδεικνύονται λαμπρά πνεύματα, πρωτοπόρα και δημιουργικά. Στην πραγματικότητα η επιστήμη και ο ρόλος της επηρεάζουν καθημερινά και καθοριστικά τη ζωή όλων των ανθρώπων. Η επιστήμη δεν αντιπροσωπεύεται μόνο από λιγοστά κορυφαία ονόματα.

Επιστήμονες δεν είναι μόνο οι διάσημοι ή λιγοστοί απόκοσμοι και ανιδιοτελείς. Και η πρόοδος της επιστήμης δεν είναι μόνο αυτή που καταγράφεται επίσημα από λίγους διάσημους, παραλείποντας τις αποτυχίες και την καθυστέρηση. Επιστήμονες θεωρούνται και ο πληθυσμός των άσημων επαγγελματιών, που εργάζονται σε υπεύθυνες θέσεις. Επιστήμονες θεωρούνται και οι στρατιές των αποφοίτων που έχασαν την επαφή τους με το βιβλίο και επιλέξανε κατά τύχη την ειδικότητά τους ή με κριτήριο την επαγγελματική αποκατάστασή τους, χωρίς να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την πνευματική καλλιέργειά τους. Πολλοί από αυτούς τώρα προσφέρουν υπηρεσίες, τους συμβουλευόμαστε και λαμβάνουν αποφάσεις που μας επηρεάζουν. Η επιστήμη και οι επιστήμονες εμπλέκονται σε όλα τα φαινόμενα κατάχρησης, εξαπάτησης, διαφθοράς, παραπλάνησης, μεροληψίας και καταπίεσης και τις συνέπειες καλούμαστε να πληρώσουμε όλοι. Ανεξαρτήτως της συμμετοχής μας και της άποψης μας και σε πολλές περιπτώσεις δυσανάλογα, μόνο και μόνο γιατί αυτοί πρέπει να εργάζονται και να μην αμφισβητούνται από τον οποιοδήποτε σαν επιστήμονες. Αυτά τα αρνητικά φαινόμενα συμβαίνουν στη θεωρία, στην ενημέρωση, στη διδασκαλία αλλά και στην πρακτική εφαρμογή της γνώσης, συχνά αδιαφορώντας για την τύχη ομάδων ανθρώπων και της κοινωνίας και αδίστακτα στρεφόμενοι να μας καταστρέψουν.

Γίνεται αλόγιστη και ανεύθυνη εκμετάλλευση της γνώσης για πρακτικούς σκοπούς και με την τυφλή πίστη για τις επιθυμητές προσδοκίες. Γίνεται κατάχρηση της γνώσης και της αξιοπιστίας και εισβολή στο μυαλό μας και στη φυσική μας υπόσταση. Εισβολή πληροφοριών και λεπτομερειών της γνώσης, που αρμόζουν σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και όχι για το ανθρώπινο μυαλό και με ψυχολογική βία μέσα στο χώρο της εκπαίδευσης, από την παιδική ηλικία. “Εισβάλλουν” συστηματικά απόψεις, αξίες, πρότυπα και αυταπάτες με την επίκληση του “θεού” της Επιστήμης και καλλιεργούν συστηματικά την εντύπωση του “επαρκώς γνωστού” και της “τελειότητας” στα τεχνολογικά επιτεύγματα. Προφορικά, γραπτώς, συνειδητά και απρόσεκτα, από παράνοια και από ανοησία, με την εφαρμογή της γνώσης και με τον εξειδικευμένο ρόλο των επαγγελματιών, που σε χιλιάδες περιπτώσεις κατά κύματα είναι απατεώνες, μικροί και μεγάλοι. Βρίσκονται πανταχού παρόντες και εμείς βρισκόμαστε στο στόχαστρο τους. Στο χώρο της ενημέρωσης, στο χώρο της ιατρικής, στις βιομηχανίες, στην πολιτική, στο στρατό μέχρι και σε μοναστήρια...

Δημιουργούν και εκμεταλλεύονται με τον εξυπνότερο τρόπο τις σχέσεις εξάρτησης για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία και την προσωπική τους ανάδειξη. Κάνουν ανεύθυνα πειράματα και ακόμα χειρότερα, εφαρμόζουν αμφίβολες θεωρίες και επικίνδυνες ιδέες για να επιβληθούν στα πράγματα και να τα προσαρμόσουν στη “δική τους” αλήθεια. Πολιτικο-οικονομικές θεωρίες, ψυχολογικές θεωρίες, παραχάραξη της ιστορίας, έρευνες και θεωρίες που προβάλλονται όχι για τη σπουδαιότητα και την αξιοπιστία τους, αλλά λόγω συμφερόντων, μέσω διαφημιστικών τεχνασμάτων και από δημοσιογραφικές επιδιώξεις (βλάπτει τελικά η ακτινοβολία των κινητών?). Θα μπορούσαμε να γράψουμε μία εγκυκλοπαίδεια ιστορίας για την αντι-πρόοδο της επιστήμης σε όλους τους τομείς εάν συγκεντρώναμε υλικό από τη μακραίωνη εμπειρία!

Ίσως να εκφράστηκα υπερβολικά, αλλά ίσως ο ρόλος της επιστήμης και του επιστήμονα στην κοινωνία μπορεί να είναι ακόμα χειρότερος. Όμως, μου ξέφυγε η παρατήρηση ότι υπάρχουν ακόμα πολλές χώρες, όπου η θρησκεία και ο σκοταδισμός υπερισχύουν. Στις αποκαλούμενες δυτικές χώρες, η θρησκεία δεν έπαψε να διαδραματίζει ακόμα μεγάλο ρόλο. Αναμφίβολα, ο ρόλος της εκκλησίας στο δυτικό ημισφαίριο παραμένει σημαντικός και οι θρησκείες εξακολουθούν να “μπλοκάρουν” το ανθρώπινο πνεύμα και τη λογική. Όμως, ο κόσμος έχει γίνει πιο ανεκτικός στους αλλόθρησκους, πιο δεκτικός στις διαφορετικές απόψεις και πιο χαλαρός στην ηθική του και αυτό από μόνο του αποτελεί μείωση της επιρροής της εκκλησίας και της επίσημης θρησκείας. Η πολιτική στις δυτικές κοινωνίες έχει διαχωρίσει ευκρινώς το ρόλο της εκκλησίας από το κράτος και έχει περιορίσει τον επίσημο ρόλο της στην ηθική, φιλανθρωπική και τελετουργική δραστηριότητα. Η ανεξιθρησκεία είναι κατοχυρωμένο δικαίωμα, ο προσυλητισμός απαγορεύεται και οι πολίτες είναι ανεμπόδιστοι να ζήσουν και να σκεφτούν όπως επιθυμούν, αρκεί να μη παραβαίνουν τους νόμους του δημοκρατικού κράτους και όχι τους νόμους των “ιερών” γραφών.

Το βέβαιο είναι ότι υπάρχει και μία κακή πλευρά στο χώρο και στο ρόλο της επιστήμης και αυτή μπορεί να την αντιληφθεί ακόμα και κάποιος ο οποίος δεν κινείται μέσα σε επιστημονικά εργαστήρια και δεν έχει άμεση εμπειρία από την επιστημονική έρευνα. Γίνεται αντιληπτή από την καθημερινή ενημέρωση, που προσφέρεται άφθονα και εύκολα και μαθαίνουμε πολλά νέα από το χώρο της επιστήμης, όπως και από τη δράση των επιστημόνων μέσα στην κοινωνία.