Gavin's Home Page
The Treaty
> Pre-Treaty History of Aotearoa
> He
Wakaputanga O Te Rangatiratanga O Nu Tireni
> The
Declaration of Independence of New Zealand
> Te
Tiriti O Waitangi
> The
Treaty of Waitangi
> English Translation of the Māori Text
> Commentary on the Treaty
> Legislative Violations of the Treaty
> Crown Apology to Ngai Tahu
> E
Whakaae ana te Karauna ki a Ngai Tahu
> Plastic
Tiki and other Nasty Things
Any corrections or comments are welcome. Contact me.
Last updated 10 February 2001.
E Whakaae ana te Karauna ki a Ngai Tahu
- Kei te
mohio te Karauna i te tino roa o nga tupuna o
Ngai Tahu e totohe ana kia utu mai ratou e te
Karauna - tata atu ki 150 nga tau i puta ai tenei
pepeha a Ngai Tahu ara: "He mahi kai takata,
he mahi kai hoaka". Na te whai mahara o nga
tupuna o Ngai Tahu ki nga ahuatanga o nga kawenga
a te Karauna i kawea ai e Matiaha Tiramorehu tana
petihana ki a Kuini Wikitoria i te tau 1857. I
tuhia e Tiramorehu tana petihana ara:
"Koia nei te whakahau a tou aroha i whiua e koe ki runga i enei kawana \'85 tera kia whakakotahitia te ture, kia whakakotahitia nga whakahau, kia orite nga ahuatanga mo te kiri ma kia rite ki to te kiri waitutu, me te whakatakoto i te aroha o tou ngakau pai ki runga i te iwi Maori kia noho ngakau pai tonu ai ratou me te mau mahara tonu ki te mana o tou ingoa."
Na konei te Karauna i whakaae ai tera, te taumaha o nga mahi a nga tupuna o Ngai Tahu, na reira i tu whakaiti atu ai i naia nei i mua i a ratou mokopuna. - E whakaae ana te Karauna ki tona tino heanga, tera i takakino taruaruatia e ia nga kaupapa o te Tiriti o Waitangi i roto i ana hokonga mai i nga whenua o Ngai Tahu. Tena, ka whakaae ano te Karauna tera i roto i nga ahuatanga i takoto ki roto i nga pukapuka a-herenga whakaatu i aua hokonga mai, kaore ia (te Karauna) i whai whakaaro ki tana hoa na raua ra i haina te Tiriti, kaore hoki ia i whai whakaaro ki te wehe ake i etehi whenua hei whai oranga tinana, whai oranga ngakau ranei mo Ngai Tahu.
- E whakaae ana te Karauna tera, i roto i tana takakino i te wahanga tuarua o te Tiriti, kaore ia i whai whakaaro ki te manaaki, ki te tiaki ranei i nga mauanga whenua a Ngai Tahu me nga tino taonga i hiahia a Ngai Tahu ki te pupuri.
- E mohio ana te Karauna tera, kaore ia i whai whakaaro ki a Ngai Tahu i runga i te ngakau pono o roto i nga tikanga i putake mai i te mana o te Karauna. Na taua whakaaro kore a te Karauna i puaki mai ai tenei pepeha a Ngai Tahu: "Te Hapa o Niu Tireni". E mohio ana te Karauna i tana he ki te kaipono i nga ahuatanga whai oranga mo Ngai Tahu i noho pohara noa ai te iwi ia whakatupuranga heke iho. Te whakatauaki i putake mai i aua ahuatanga: "Te mate o te iwi".
- E whakaae ana te Karauna tera, mai rano te piri pono o Ngai Tahu ki te Karauna me te kawe pono a te iwi i a ratou kawenga i raro i te Tiriti o Waitangi, pera ano to ratou piri atu ki raro i te Hoko Whitu a Tu i nga wa o nga pakanga nunui o te ao. E tino mihi ana te Karauna ki a Ngai Tahu mo tona ngakau pono mo te koha hoki a te iwi o Ngai Tahu ki te katoa o Aotearoa.
- E whakapuaki atu ana te Karauna ki te iwi whanui o Ngai Tahu i te hohonu o tona (te Karauna) awhitu mo nga mamaetanga, mo nga whakawhiringa i putake mai no roto i nga takakino a te Karauna i takaongetia ai a Ngai Tahu Whanui. E whakaae ana te Karauna tera, aua mamaetanga me nga whakawhiringa hoki i hua mai no roto i nga takakino a te Karauna, ara, kaore te Karauna i whai i nga tohutohu a nga pukapuka a-herenga i tona hokonga mai i nga whenua o Ngai Tahu, kaore hoki te Karauna i wehe ake kia rawaka he whenua mo te iwi, hei whakahaere ma ratou i nga ahuatanga e whai oranga ai ratou, kaore hoki ia (te Karauna) i hanga i tetehi tikanga e maru motuhake ai te mana o Ngai Tahu ki runga i a ratou pounamu me era atu taonga i hiahia te iwi ki te pupuri. Kore rawa ia (te Karauna) i aro ake ki nga aurere a Ngai Tahu.
- E whakapaha ana te Karauna ki a Ngai Tahu mo tona heanga, tera, kaore ia i whai whakaaro mo te rangatiratanga o Ngai Tahu, ki te mana ranei o Ngai Tahu ki runga i ona whenua a-rohe o Te Wai Pounamu, na reira, i runga i nga whakaritenga me nga herenga a te Tiriti o Waitangi, ka whakaae te Karauna ko Ngai Tahu Whanui ano te tangata whenua hei pupuri i te rangatiratanga o roto i ona takiwa.
- E ai mo nga iwi katoa o Aotearoa e hiahia ana te Karauna ki te whakamarie i nga hara kua whakina ake nei - otira, era e taea i naianei- i te mea kua ata tau nga korero tuturu ki roto i te pukapuka a-herenga whakaritenga i hainatia i te 22 o nga ra o Whitu hei timatanga whai oranga i roto i te ao hou o te mahinga tahi a te Karauna raua ko Ngai Tahu.
© Crown Copyright. Reproduced with kind permission.