มหากาพย์ภารตะเป็นเรื่องราวของกษัตริย์แห่งวงศ์ภรต เกียรติคุณของราชวงศ์ภรตปรากฏอยู่ในมหากาพย์ชิ้นนี้ทั้งหมด และ "ภรต" นี่เองเป็นที่มาของคำว่า ภารต(ะ) อันเป็นชื่อของเผ่าพันธุ์และประเทศอินเดีย

โอสถล้างตาช่วยให้นัยน์ตาสว่างขึ้นได้ฉันใด มหากาพย์มหาภารตะก็ช่วยให้โลกเกิดความสว่างไสวขึ้นได้ฉันนั้น จิตใจมนุษย์จักเบิกบานได้ด้วยมหากาพย์มหาภารตะ ดุจเดียวกับที่อัมพุชชาติเบิกบานได้ด้วยแสงพระจันทร์ มหากาพย์มหาภารตะเป็นประทีปที่ทำลายความมืดมนอนธกาล และอำนวยแต่ความสว่างสดใส มหากาพย์มหาภารตะเป็นพฤกษชาติอุดมด้วยดอกใบที่ไม่รู้จักอับเฉา หากมีผลอันหอมหวาน

มหากาพย์มหาภารตะพรรณนาถึงความยิ่งใหญ่ของราชวงศ์กุรุ (แห่งแคว้นกุรุรัฐ) ความดีงามของนางคานธารี ความปราดเปรื่องด้วยปัญญาของท้าววิทูร ความอดทนหนักแน่นของนางกุนตี ความเป็นเทพเจ้า (ทิพยภาวะ) ของพระกฤษณะ ความซื่อสัตย์ของพี่น้องปาณฑพทั้ง ๕ และกรรมชั่ว (บาปกรรม) ของลูกชายของท้าวธฤตราษฎร์

กาลเวลาเป็นผู้สร้าง กาลเวลาเป็นผู้ทำลาย

กาลเวลาเป็นเพลิงเผาไหม้ กาลเวลาเป็นเครื่องดับไฟนั้น

กาลเวลาเป็นเทพเจ้าแห่งการสร้างสรรค์ทั้งความดีและความชั่ว

กาลเวลาฟาดฟันเราให้หมองมัวและมอดม้วย กาลเวลาช่วยสร้างสรรค์เราขึ้นมาใหม่

กาลเวลาไม่เคยหลับไหลในเมื่อทุกสิ่งทุกอย่างหลับหมด

กาลเวลาเท่านั้นที่ยืนยงคงยศในเมื่อทุกสิ่งทุกอย่างล้มล่ม

ปัจจุบัน อดีต และอนาคต อันอุดม ล้วนเป็นลูกของกาลเวลา

โอ้! เหตุผลเจ้าหนา เจ้าจงตระหนักไว้ดั่งที่ได้พรรณนามานี้เถิด แล้วความเข้มแข็งจะบังเกิดแก่สูเจ้า!

การศึกษามหากาพย์มหาภารตะ พึงกระทำด้วยจิตอันมีศรัทธา ซึ่งหากเป็นเช่นนั้นแล้ว แม้ศึกษาจริง ๆ เพียงหน้าหนังสือหน้าเดียว ก็จะช่วยชำระล้างจิตใจของผู้ศึกษาให้ใสสะอาดได้ มหากาพย์มหาภารตะมีความเลอเลิศอยู่ในท่ามกลางงานวรรณกรรม ดุจเดียวกับเนยใสมีความเลอเลิศอยู่ในท่ามกลางนมเปรี้ยว พราหมณ์มีความเลอเลิศอยู่ในท่ามกลางฝูงชน น้ำอมฤตมีความเลอเลิศอยู่ในท่ามกลางเภสัชทั้งหลาย ผู้ใดที่เข้าถึงมหากาพย์มหาภารตะ ผู้นั้นย่อมปลอดภัย ทั้งนี้ก็เพราะว่าการบำเพ็ญคุณธรรมก็ดี การศึกษาก็ดี การแสวงหาความจริง และการแสวงหาทรัพย์สินก็ดี เหล่านี้ล้วนเป็นกุศลกรรม การนำสิ่งเหล่านี้ไปใช้ในทางที่ผิดต่างหากที่ก่อให้เกิดภยันตราย

เพราะฉะนั้น สัตบุรุษพึงละทิ้งความเฉื่อยชา แล้วเร่งบำเพ็ญคุณงามความดี ความดีเท่านั้นที่เป็นมิตรของมนุษย์ ก็ใครเล่าจะสามารถครอบครองทรัพย์สิน และลูกเมียไว้ได้ตลอดไป ใครเล่าจะสามารถนำสิ่งเหล่านี้ติดตัวไปได้ในชีวิตข้างหน้า

กรุณา - เรืองอุไร กุศลาสัย

แปลและเรียบเรียง