ตอนแรกที่ อ.สมฤทธิ์ ลือชัย วิทยากรกิตติมศักดิ์ของมูลนิธิโตโยต้าประเทศไทย บอกว่าจะพาไปเยี่ยมชมบ้านท่านรพินทรนาถ ฐากูร (Rabindranath Tagore) พร้อมกับเล่าประวัติและผลงานของท่านให้ฟัง กระวานก็นึกในใจว่าดีเหมือนกันที่จะได้ไปชมบ้านปราชญ์คนดังของอินเดีย ด้วยนานมาแล้วเคยอ่านผลงานเขียนของท่าน (ฉบับแปลเป็นภาษาไทย) แต่ยังไม่ซาบซึ้งเท่าไร

กระทั่งกลับมาเมืองไทย แล้วไปค้นประวัติท่านรพินทรนาถมาอ่านอีกรอบหนึ่ง จึงได้ตระหนักถึงความยิ่งใหญ่ของท่านรพินทรนาถ ฐากูร กวี-นักการศึกษา ผู้มีชื่อเสียงโด่งดังไปทั่วโลก ในวงการนักหนังสือในอินเดียเองยังขนานนามผลงานของท่านว่าเป็น 'วรรณคดีฐากูร' ผลงานของท่านที่เกี่ยวกับดนตรีล้วนๆ มีชื่อเรียกว่า 'รพินทรสังคีต' และเพลง ชนะ-คนะ-มนะ-อธินายกะ ที่มีชื่อเสียงของท่าน บัดนี้ได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของเพลงชาติอินเดียไปแล้ว

จำได้ว่าหลังลงจากรถบัส กระวานก็เดินตามคณะไปอย่างงงๆ เพราะถนนในนครกัลกัตตานั้น ดูช่างวุ่นวายสับสนดีแท้

จากถนนใหญ่เดินตรงเข้าไปในซอยเพียง 100 เมตร ก็เห็นภาพคฤหาสน์สีส้มปรากฏอยู่เบื้องหน้า

ยังไม่ทันหยิบกล้องขึ้นมาบันทึกภาพ หนุ่มอินเดียที่ยืนอยู่ริมรั้วด้านในก็ส่งเสียงโหวกเหวก พร้อมโบกมือว่า 'ห้ามถ่ายรูป' (ก่อนหน้านี้ก็มีคนถ่ายไปแล้ว ก็ไม่เห็นว่ากระไร)

ไม่อยากเชื่อเลยว่าครั้งหนึ่งในชีวิต ก็มีโอกาสมาเยี่ยมบ้านกวีคนดังกับเขาเหมือนกัน

จากประตูด้านหน้า มองตรงเข้าไปจะเป็นบ้าน 3 ชั้นรูปตัวยู ที่มีห้องหับต่างๆ อยู่เป็นจำนวนมาก ส่วนมุมขายหนังสือผลงานและประวัติของท่านรพินทรนาถอยู่ชั้นล่างสุด โดยแต่ละห้องจะมีคำอธิบายสั้นๆ บอกไว้ เช่น The Poets Dining Room, ห้องที่ท่านเกิดมีไม้กั้นเป็นขอบเปลเล็กๆ อยู่กับพื้น, ห้องแสดงภาพเหมือนสีน้ำมันของคนในตระกูลฐากูร, ห้องแสดงภาพวาดของรพินทรนาถ, ห้องสมุด ฯลฯ

เสียดายที่ไปตอนใกล้เวลา 5 โมงเย็น ซึ่งเขาปิดทำการ จึงไม่มีโอกาสได้จินตนาการถึงอดีตในวัยเยาว์ของท่านสักเท่าไหร่ เพราะต้องรีบเดิน และอ่าน (คำบรรยาย) ให้ครบทุกห้อง ในช่วงเวลาเพียง 20 กว่านาที

ตามประวัติบอกว่า รพินทรนาถ ฐากูร เกิดที่คฤหาสน์โชราสังโก นครกัลกัตตา เมื่อวันที่ 7 พฤษภาคม พ.ศ.2404 และกลับมาถึงแก่กรรมที่คฤหาสน์หลังเดิม เมื่อวันที่ 7 สิงหาคม พ.ศ.2484 รวมอายุ 80 ปี 3 เดือน ท่านเกิดในวรรณะพราหมณ์ ตระกูลฐากูร ซึ่งเป็นตระกูลที่มั่งคั่งที่สุดตระกูลหนึ่งในแคว้นเบงกอล และไม่ได้มั่งคั่งแต่เพียงทรัพย์สมบัติเท่านั้น หากยังเพียบพร้อมไปด้วยสติปัญญาอีกด้วย กล่าวคือ ผู้สืบสกุลฐากูรหลายคน ได้บำเพ็ญกรณียกิจนานาประการ โดยเฉพาะกิจการด้านวัฒนธรรม ทั้งยังเป็นตระกูลที่ดื่มด่ำในวัฒนธรรมอินเดีย มีความเลื่อมใสต่อลัทธิที่ภักดีต่อพระวิษณุเจ้าเป็นพิเศษ

รพินทรนาถเป็นบุตรคนที่ 14 ในจำนวน 15 คนของ 'มหาฤาษีเทเพนทรนาถ ฐากูร' ซึ่งให้ความสนใจต่อการศึกษาของบุตรคนเล็กมาก หลังจากประกอบพิธีสวมด้ายมงคลยัชโญปวีตตามแบบศาสนาพราหมณ์ให้แล้ว ท่านก็พาบุตรคนเล็กเดินธุดงค์ไปยังเมืองอมฤตสาร์ และเทือกเขาหิมาลัย กล่าวได้ว่าทัศนะทางด้านศาสนาของรพินทรนาถนั้น ได้รับอิทธิพลมาจากบิดามากทีเดียว รวมทั้งนิสัยที่ชอบเดินทาง นอกจากท่องเที่ยวในประเทศแล้ว ท่านยังได้ไปบรรยายที่สหรัฐอเมริกา 5 ครั้ง ยุโรป 5 ครั้ง ญี่ปุ่น 3 ครั้ง และที่จีน อเมริกาใต้ โซเวียตรัสเซีย (ชื่อขณะนั้น) และเอเชียอาคเนย์แห่งละครั้ง

ความสามารถในเชิงการเขียนของท่านเกิดขึ้นเมื่ออายุ 14 ปี รพินทรนาถเขียนเพลงปลุกใจ พาดพิงถึงงานมหกรรมเดลฮีเดอร์บาร์ โดยดำริของลอร์ด ลิททัน ด้วยท่าทีเย้ยหยัน เพราะเป็นความสนุกสนานท่ามกลางภาวะขาดแคลนของประเทศในขณะนั้น ความโด่งดังของรพินทรนาถทำให้ได้รับสมญานามว่า 'เกอเธ่แห่งอินเดีย'

ผลงานของท่านนั้นมีอยู่เป็นจำนวนมาก นอกจากบทร้อยกรองกับบทละครซึ่งมีอยู่ถึง 1.5 หมื่นบรรทัด ยังมีวรรณกรรมประเภท นวนิยาย เรื่องสั้น อัตชีวประวัติ บทวิจารณ์ และบทความนานาชนิด

ชีวิตครอบครัวของรพินทรนาถเริ่มขึ้นเมื่ออายุ 22 ปี โดยแต่งงานกับมฤณาลิณี เทวี มีบุตรชาย 2 คน บุตรสาว 3 คน (ภายหลังเสียชีวิตไป 3 คน) ช่วงนี้ท่านตั้งอกตั้งใจรังสรรค์งานออกมาชิ้นแล้วชิ้นเล่า ทั้งบทละครที่ท่านร่วมแสดง หรือแม้กระทั่งบทกวีที่ใช้กล่อมเด็ก ภรรยาของท่านได้ถึงแก่กรรมก่อนหลังจากใช้ชีวิตร่วมกันได้ 19 ปี

ปี พ.ศ.2455 รพินทรนาถได้แปลบทกวีนิพนธ์ที่เขียนอุทิศให้แก่ภรรยาและบุตร 3 ใน 5 คนที่เสียชีวิตไปเป็นภาษาอังกฤษ แล้วรวบรวมนำมาพิมพ์เป็นเล่มให้ชื่อว่า 'คีตาญชลี' อีก 1 ปีถัดมาขณะที่อายุได้ 52 ปี ราชบัณฑิตยสถานแห่งสวีเดนได้ประกาศจากกรุงสตอกโฮล์ม ว่าผู้ได้รับรางวัลโนเบลสาขาวรรณกรรมประจำปี คือ รพินทรนาถ ฐากูร จากบทประพันธ์คีตาญชลี ท่านเป็นชาวเอเชียคนแรกที่ได้รับรางวัลอันทรงเกียรตินี้

ผลงานของรพินทรนาถ อันเป็นที่รู้จักกันดีทั่วไป อาทิ คีตาญชลี, บทกวีจันทร์เสี้ยว, บทละครเรื่องจิตรา, เพลงชาติอินเดีย, เรื่องสั้นราชากับรานี, เรื่องสั้นนายไปรษณีย์, พระกรรณะกับนางกุนตี ฯลฯ

ในช่วงปลายของชีวิตเมื่ออายุ 70 ปี รพินทรนาถได้เริ่มเขียนภาพ ภายในเวลา 10 ปีท่านเขียนได้ถึง 3,000 ภาพ และได้นำผลงานเหล่านี้ไปแสดงตามที่ต่างๆ ทั้งในและนอกประเทศอินเดีย รวมทั้งที่ปารีสด้วย

นอกจากนี้ท่านยังได้ตั้งโรงเรียนศานตินิเกตัน ซึ่งหมายถึงสถานที่แห่งความสงบ โดยสอนแบบครูสัมพันธ์กับศิษย์เหมือนพ่อกับลูก อีก 21 ปีต่อมา จึงได้ยกฐานะเป็นมหาวิทยาลัยโดยใช้ชื่อว่า 'วิศวภารตี' หมายถึง สถานอันเป็นที่พักพิงแห่งโลก

(หมายเหตุ : ข้อมูลจากหนังสือ 'บ่อเกิดลัทธิประเพณีอินเดีย' แปลโดย จำนงค์ ทองประเสริฐ, บทความ 'ชีวิตและงานของรพินทรนาถ ฐากูร' โดย เรืองอุไร กุศลาศัย และ http://www.jj-book.com)