>>> gebruik van het koppelteken  
     
 

 

wanneer een woord een SAMENSTELLING is moet desgevallend een koppelteken gebruikt worden, dus géén deelteken

een samenstelling is een combinatie van twee of meer grondwoorden (d.i. woorden die niet splitsbaar zijn in delen met een betekenis): een samenstelling bestaat dus uit verschillende delen die eveneens afzonderlijk kunnen bestaan

in samenstellingen met botsende klinkers MOET een koppelteken gebruikt worden

  • na-apen
  • astma-aanval
  • foto-interpretatie
  • auto-ongeluk
  • thema-avond
  • radio-ontvangst
  • warmte-isolatie
  • Tonga-eilanden
  • zee-engte
  • zee-egel
  • productie-eenheid
  • milieu-inspectie
  • zonne-energie
  • televisie-uitzending
  • radio-interview
  • radio-uitzending
  • toe-eigenen
  • mini-enquête
  • milieu-invloed
  • micro-elektronica
  • file-ellende
  • kaki-jekker
  • koffie-uurtje
  • informatica-afdeling
  • categorie-eenheid
  • gala-avond
  • warmte-isolatie
  • gummi-jas
  • zij-ingang
  • zo-even
  • radio-omroep
  • dia-avond
  • mede-inzittende
  • auto-ongeluk
  • negentiende-eeuws
  • ski-instructeur
  • mede-inzittende
  • spaghetti-indigestie
  • Bahama-eilanden
  • contra-indicatie
  • extra-urgent
  • bureau-uren
  • kooi-eend
  • klei-industrie
  • foto-elektrisch
  • stereo-opname
    •

de regel voor samenstellingen is: schrijf woorden zoveel mogelijk aan elkaar

als klinkers in een samenstelling dus niet botsen: SCHRIJF DE WOORDEN MAAR AANEEN!

  • zeearm
  • zeeoorlog
  • zijuitgang
  • fotoaanvulling
  • teleobjectief
  • visserijakkoord
  • productieafdeling
  • autoalarm
  • valutaoptie
  • pindayoghurt
  • vitaminearm
  • urineonderzoek
  • pistacheyoghurt
  • radioastronomie
  • duoyoghurt
    •
  • fancyartikel
  • hockeyelftal
  • hobbyorganisme
  • babyuitzet
  • babyyoghurt
  • bureauagenda
  • milieueffectrapport
  • parapluorganisatie
  • dagmenuyoghurt
  • weggooiartikel
  • taxionderneming
  • zaaiui
  • kiwiyoghurt
  • koffieautomaat
    •

als klinkers in een samenstelling niet botsen MAG eventueel een koppelteken gebruikt worden OM DE LEESBAARHEID TE BEVORDEREN!

  • hyena-vel
  • bom-melding
  • pop-elpee
  • productie-afdeling
  • rij-instructeur
    •
let op het verschil in betekenis tussen:
  • kwarts-lagen
    kwart-slagen
    •

DRIELEDIGE samenstellingen worden meestal AANEENgeschreven

  • hogesnelheidstrein
  • onroerendgoedmarkt
  • langetermijnplanning
  • vrijetijdskleding
  • zwartwitfoto
  • kanonneerbootpolitiek
    •

tenzij:

- indien hoofdletters

  • Rode-Kruispost

- bij interpretatieproblemen: let op het verschil in betekenis tussen:

  • basiswoorden-boek
    basis-woordenboek

    •

bij STAPELSAMENSTELLINGEN (d.i. samenstellingen samengesteld uit andere dan zelfstandige naamwoorden, bv. woordgroepen of zinnen) MOET een koppelteken gebruikt worden

  • glas-in-loodramen
  • doe-het-zelfzaak
  • kruidje-roer-mij-niet
  • lelietje-van-dalen
  • staakt-het-vuren
  • laag-bij-de-grondse
  • kopje-onder
  • langzaam-aan-actie
  • spring-in-'t-veld
  • haasje-over
    •

wanneer de samenstelling bestaat uit 2 GELIJKWAARDIGE DELEN, MOET een koppelteken gebruikt worden (waarbij tussen de gelijkwaardige delen enerzijds en een volgend deel anderzijds geen koppelteken komt)

  • luitenant-kolonel
  • vertaler-revisor
  • stagiair-cartograaf
  • minister-president
  • zwart-wit 
  • woon-werkverkeer
  • kosten-batenanalyse
  • Knokke-Heist
  • journalist-cabaretier
  • rood-geel-zwart
  • kop-hals-rompboerderij
  • vertaler-tolk
  • sociaal-economisch
  • winst-en-verliesrekening
    •

maar:

  • zwartwitfoto

    •

in samenstellingen waar HET TWEEDE DEEL HET EERSTE BEPAALT, MOET een koppelteken gebruikt worden

  • Brussel-Centraal
  • proces-verbaal
  • de zaal-Tobback
  • Leopold I-laan
  • het decreet-Onckelinckx
  • de commissie-Janssens
    •

dit geldt ook in titels waar het eerste deel ook als zelfstandige persoonsaanduiding kan voorkomen:

  • directeur-generaal
  • minister-president
  • chef-kok
    •

maar:

 

  • museumdirecteur
    •

na Sint- en Heilig- MOET een koppelteken gebruikt worden

  • Sint-Nicolaas
  • Heilig-Hartkliniek
  • Sint-Pauluskerk
    •

in samenstellingen met letters, cijfers en symbolen MOET een koppelteken gebruikt worden

  • NGI-kaart
  • T-shirt
  • A4-formaat
  • x-coördinaat
  • E-weg
  • 100-jarige
  • IQ-test
  • top-10
  • A4-blad
  • 40+-kaas
  • $-teken
  • tussen-s
  • pvc-buis
  • NAVO-partner
  • 65-plusser
  • 5%-korting
  • aids-patiënt
  • f-teken
  • tv-programma
  • tv-kijken
  • cd-rom
  • C- en H-atomen
    •
maar:
  • toptien
  • Leopold I
    •

bij namen van gehuwde vrouwen MOET een koppelteken gebruikt worden

  • mevrouw Batsleer-Deleu
    •

in samengestelde AARDRIJKSKUNDIGE NAMEN en hun afleidingen MOET een koppelteken gebruikt worden

   indien

  • het eerste deel een niet verbogen woord is
    EN

  • het tweede deel een echte naam of een windrichting is:

    •
  • West-Vlaanderen
  • Midden-Amerika(ans)
  • Zuid-Frankrijk
  • Zuid-Nederlands
  • Oost-Vlaanderen
  • Oost-Vlaams
  • West-Vlaming
  • Zuid-Afrikaan
  • Latijns-Amerikaans
  • Vlaams-Brabant
  • Brussel-Noord
  • Zuidoost-Gronings
  • Centraal-Aziatisch
  • Belgisch-Noors
  • Noordwest-Afrika
    •

 

 

 

maar:

  • Verenigde Staten
  • Westerschelde
  • Noordoostpolder
  • Noordzee
    •

SAMENSTELLINGEN MET VOORVOEGSELS

na pro- (in de betekenis van voorstander) MOET een koppelteken gebruikt worden

idem na anti- (in de betekenis van tegenstander), maar alléén wanneer een hoofdletter volgt

  • pro-communistisch
  • pro-democratisch
  • pro-westers

  • anti-Duitsland

  • anti-Spaans

  • anti-Frans

ook:

maar:

  • proconsul
  • prorector
  • pro Deo
  • pro memorie

maar:

  • antiwesters

    •

van Dale vermeldt: anti-westers ! 

na privé- MOET een koppelteken gebruikt worden

  • privé-bedrijf
  • privé-detective
  • privé-zaak

van Dale vermeldt: privésector !

na een voorvoegsel van ontkenning/schijnbaarheid MOET een koppelteken gebruikt worden

  • niet-

  • non-

  • pseudo-

  • quasi-

  • semi-
  • niet-roker
  • niet-productieven
  • niet-geüniformeerd
  • semi-professioneel
  • pseudo-wetenschappelijk
  • non-proliferatieverdrag
  • quasi-onverschillig
  • niet-bezoldigd
  • semi-openbaar
    •

na een voorvoegsel van voormalig/toekomstig/plaatsvervangend MOET een koppelteken gebruikt worden

  • ex-

  • oud-

  • loco-

  • vice-

  • interim-

  • substituut-

  • adjunct-

  • aspirant-
  • ex-medewerker
  • ex-voorzitter
  • oud-burgemeester
  • vice-gouverneur
  • vice-voorzitter
  • adjunct-chef
  • aspirant-journalist
  • substituut-procureur
    •

na de volgende voorvoegsels MAG GEEN koppelteken gebruikt worden, TENZIJ bij botsende klinkers

woorden met deze voorvoegsels worden dus AANEENgeschreven

  • anti

  • contra

  • macro

  • micro

  • bruto

  • netto

  • pre

  • re

  • bi

  • tri

  • mini

  • maxi

  • multi

  • co

  • duo

  • sub

  • des

  • neo

  • bio

  • psycho

  • hydro

  • thermo

  • socio

evenmin mag een koppelteken gebruikt worden voor het achtervoegsel -achtig, TENZIJ bij botsende klinkers

  • nettobedrag
  • brutoloon
  • hydrocultuur
  • minidecreet
  • multicultureel
  • maxiprijs
  • minirok
  • minioorlog
  • multiraciaal
  • maximode
  • contrarevolutie
  • contraoffensief
  • contraspionage
  • antidemocratisch
  • antiautoritair
  • antidateren
  • coproducent
  • coauteur
  • desintegratie
  • duopassagier
  • duobaan
  • subsectie
  • subtotaal
  • premetro
  • reanimatie
  • dipoolantenne
  • tripartite
  • bioafval
  • biotechniek
  • biofysicus
  • neonazi
  • neoromantiek
  • macromolecule
  • macrobiotisch
  • microarchief
  • beigeachtig
  • detectiveachtig
    •

bij botsende klinkers dus wel een koppelteken:

  • bruto-ontvangsten
  • netto-inkomsten
  • bruto-opbrengst
  • hydro-elektriciteit
  • mini-jurk
  • multi-etnisch
  • mini-emplacement
  • maxi-jurk

  • anti-elitair
  • anti-inflatie
  • contra-indicatie

  • co-ouderschap

  • neo-expressionisme
  • bio-ingenieur
  • bio-industrie

  • macro-economie
  • micro-economie
  • micro-organisme
  • zebra-achtig
  • villa-achtig
  • lila-achtig
    •

bij botsende klinkers soms een deelteken, waar men een koppelteken zou verwachten (het gaat dan eigenlijk eerder om een afleiding dan om een samenstelling):

  • coëducatie 
  • coëxistentie
  • coöpereren
  • coördinator
  • preïndustrieel
  • preëmbryo
  • preïslamitisch
  • preëxistent
  • reïncarnatie
  • reïnterpretatie
  • reïntegratie
    •

als het tweede deel van het woord met een hoofdletter begint komt een koppelteken tussen anti-, des- duo- dub- en co-:

  • anti-Frans
  • anti-Duitsland
  • anti-Spaans
    •

STRUIKELBLOKKEN

let op het nuanceverschil

  • illegale-vluchtelingenkampen
  • het Rode-Zeezout
  • het Tweede-Wereldoorlogmuseum
    •
  • illegale vluchtelingenkampen
  • de Rode Zee
  • de Tweede Wereldoorlog

 
  • Koningin Elisabeth
  • Koningin Elisabethwedstrijd
  • Paul Van Ostayen
  • Paul Van Ostayenherdenking
    •

 

 

 

 

 

  
 

 

 
 

HOME
© MStynen
05/11/03