Tarihçesi
Yenifoça adı günümüzden 5000 yıl önce, kuruluş evresi içinde konulmuştur. Dükas'a göre o zamanlarda Yenifoça'yı fok avcılığı ile geçinen kişiler kurmuşlardır. Bu nedenle ismi Niyez Fokez olmuştur. Diğer Foça'ya da o tarihtePalyez Fokez denmiştir. (Niyez: yeni, Palyez: eski). Beldemiz Yenifoça adını çok eskiden beri gururla taşımaktadır. Yenifoça, etrafında Hellenist devrine ait surlarıyla 5000 yıllık bir tarihe sahiptir. Kuruluşunda bağımsız olarak yaşayan fok avcısı Yenifoça'lılar zaman zaman İranlıların, Büyük İskender'in, Romalıların istilasına uğramışlar, daha sonraları ise Cenevizlilerin hakimiyetine girmişlerdir. Anadolu Selçuklu Devleti'ne, daha sonraları ise Osmanlı Devleti'ne her yıl bir miktar vergi vermekle varlıklarını sürdürmüşlerdir. Selçuklular Yenifoça'nın güneydoğusunda 4 km uzaklıkta Yolmuş, 3 km uzaklıkta Şaphane, güneyinde ise 7 km uzaklıkta Balcı köylerini kurmuşlardır. Fakat etrafı kalın surlarla çevrili olan Yenifoça'ya girmeyi başaramamışlardır. Bizans İmparatoru Michael Paleologue zamanında 1275 yılında Ceneviz Foça'yı evlilik hediyesi olarak kabul etti ve karakol olarak Yenifoça'yı geliştirdiler. VI. Osmanlı Padişahı II. Murat, Anadolu'da baş kaldırıp Rumeli'ye geçen ve Gelibolu'yu alan Sultan Mustafa'yı saf dışı etmek için Yenifoça-Ceneviz komutanı Yanko Adorno'dan yardım istemişlerdir. Yanko Adorno II. Murat ve Osmanlı ordusunu donanması yardımıyla Rumeli'ye getirmiştir. II. Murat Rumeli'de Sultan Mustafa'yı etkisiz hale getirmiş ve ona yardım edenleri de cezalandırmıştır. II. Murat ise kendisine donanmasıyla yardım eden Yenifoça-Ceneviz komutanı Yanko Adorno'yu mükafatlandırarak, Yenifoça Şaphane dağında bulunan şap madenini işletme hakkını ona vermiştir.
Dükas'a göre Yenifoça 'da şap madeni oldukça bolmuş, tüm Fransız, İspanyol, İtalyan, Suriye, Mısır ve Arap gemileri buraya gelip şap ticareti yaparlarmış. O zamanlar şap boya için aranan bir maddeymiş. Yenifoça şap maden ocakları bakımından oldukça zengindi. Cenevizliler bu madeni çıkarıyor ve Bizans İmparatorluğuna vergi ödüyorlardı. Yıldırım Beyazıt tarafından İzmir Şehri istila edildiğinde Foça'ya ve Yenifoça'ya birer müfreze gönderilmiş, fakat buralar ele geçirilememiştir. Daha sonra Timur'un İzmir'i işgali sırasında ordusu Foça ve Yenifoça'ya gelmediği halde Foça ve Midilli beyleri buraların kale anahtarlarını Timur'a teslim ederek onun gücünü kabul etmişlerdir. Timur'un Semerkant'a dönüşünden sonra tekrar etkinliğine kavuşan Yenifoça, Fatih Sultan Mehmet zamanına kadar bağımsız yaşamış Bizans ın zaptından sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından 1455 yılında zapt edilerek 180 yıllık Ceneviz hakimiyetine son verilmiştir. O zamanlar Yenifoça halkının çoğunluğunu Rumlar oluşturuyordu. Bu nedenle çoğu gemilerle Midilli ve diğer yunan adalarına kaçmışlardır. Civardaki Yolmuş, Balcı ve Şaphane köyleri de Yenifoça sınırları içine alınmışlardır. Balcı köyüne bugün Bucak denmektedir.
Yenifoça Osmanlı döneminde çeşitli beyler tarafından yönetilmiş, 1. Dünya Savaşı sonrası ise Yunan ordusu tarafından işgal edilmiştir. Kurtuluş Savaşında 10 Eylül 1922'de Türk ordusu tarafından işgalden kurtarılmıştır.
1922 yılında Yenifoça'dan Selanik kenti yakınlarında ki Halkidiki bölgesine göç eden ve burada Yenifoça adı ile bir köy kuran 130 aile, yıllardır yaşamlarını orada sürdürüyor. 1980 yılında Yenifoçalıları Yaşatma Derneği kurmuşlardır.
