 |
Plodno zemljiste obilje vode i umerena klima privlacili
su ljude u vojvodjansku ravnicu. Mnogi narodi ostavili su
tragove, a njihovi medjusobni sukobi, uzajamna prozimanja
i uticaji davali su pecat istorijskim razdobljima.
Jos u starije kameno doba (u paleolitu) ljudi su se spustali
u ovu ravnicu i kratkotrajno zadrzavali loveci mamute. Prvi
zemljoradnici i stocari nastanjuju Vojvodinu u mladje kameno
doba (u neolitu), koje traje izmedju 6000. i 3500. godine
pre nove ere.
Koriscenje metala pocinje oko 3800. godine pre nove ere. To
je izazvalo promene u nacinu zivota i u narednih 1800 godina
sve vise dolaze do izrazaja imovinske razlike u praistorijskim
zajednicama, dok umesto matrijarhata nastupa partijarhat.
Kulture bakarnog doba (eneolita) su se smenjivale. Od bakra
su pravljeni ne samo ukrasni predmeti nego i nova vrsta orudja,
a takodje i keramika ukrasena duboreznom ornamentikom. I ovde
su najzanimljiviji nalazi s Gomolave.
Bronzano doba do pocetka koriscenja gvozdja (halstat) traje
izmedju 1800. i 500. godine pre nove ere. Obelezje ovoj epohi
dale su mokrinska, vinkovacka, vatinska i belegiska kultura.
Ratnicka plemena Kelta, koja su prodrla iz Zapadne Evrope,
donose ovamo latensku kulturu. Posle poraza kod Delfa (278.-279.
pre nove ere), jedan deo ovih plemena se gubi, dok se Skordisci,
ogranak keltskog plemena Boja, stalno se naseljavaju u medjurecju
Dunava i Save. Mladje gvozdeno doba traje od IV veka pre nove
ere do prve polovine I veka nove ere. latenska kultura donela
je kvalitetnije oruzje i orudje, raznovrsniji nakit i grncariju
izradjivanu na grncarskom vitlu. Ljudi su stanovali u dobro
utvrdjenim naseljima, kakvo je boli Zidovar u jugoistocnom
Banatu. Trgovina se razvijala i kovao se novac koji je postajao
merilo vrednosti robe. Trgovalo se i izmedju veoma udaljenih
podrucja.
U drugoj polovini I veka pre nove ere u Vojvodinu prodiru
Rimljani i osvajaju Srem i juzne delove Banata. I drugi krajevi
(Backa i severni Banat), gde su bili Dacani i Jazigi, zahvaljujuci
trgovini i drugim kontaktima, bili su pod uticajem rimske
kulture. On se osecao u vecem delu Vojvodine skoro 500 godina.
Srem je postao vazna rimska provincija s jakom vojnom i civilnom
vlascu. Rimljani su sirili pismenost, stvarali gradove, gradili
puteve, intenzivirali poljoprivredu, uveli vinogradarstvo
na Fruskoj Gori, podsticali trgovinu i zanatstvo, cak su na
Dunavu i Savi imali i flotu, sto je bilo od velike vaznosti
za ocuvanje vlasti i nova osvajanja.
Grad Sirmijum (na prostoru danasnje Sremske Mitrovice), koji
je nazivan "mnogoljudnom slavnom majkom gradova",
postao je krajem III i pocetkom IV veka metropola Rimskog
Carstva.
Tu su otkriveni ostaci raskosnih zgrada sa freskama i mozaicima,
monumentalnog javnog kupatila, prostranog foruma, carske palate.
Grad je bio opasan bedemima, a imao je vodovod i kanalizaciju,
zatim kovnicu novca, tkaonicu, radionicu za oruzje, hramove,
pozoriste, amfiteatar. Sirmijum je rodno mesto rimskih imperatora
Aurelijana, Proba, Decija, Trajana, Maksimina i Gracijuma,
uzurpatori Ingenius i Realijan su se tu proglasili carevima,
a mnogi rimski vladari su u ovom gradu provodili krace ili
duze vreme. Sacuvani su i neki ostaci rimskog grada Basijane
kod Donjih Petrovaca u Sremu.
Krajem VI veka u ove krajeve dolaze Sloveni. U toku višegodišnjeg
rata (791-796) Karlo Veliki je unistio avarski plemenski savez
i Franacka je pomerila svoje granice do Fruške Gore.
Bitne promene u drustveno-ekonomskim odnosima nastale su krajem
IX veka kada su s istoka dosli Madjari, progonjeni od Pecenega,
i nastanili najveci deo teritorije danasnje Vojvodine, gde
su zatekli ostatke Avara, slovensko i franacko stanovnistvo.
U doba seobe naroda naselja su podizana u blizini rusevina
antickih gradova. Iz tog perioda sacuvani su brojni predmeti
od stakla, zlata, srebra, bronze i gvozdja, koji ukazuju na
snazan uticaj vizantijskih centara s juga Balkana. Narocito
na avarskom materijalu nalaze se dokazi simbioze srednjovekovne
i stare vizantijske umetnicke tradicije. Najpoznatija nalazista
iz ovog perioda su kod Kovina, Panceva, Vrbasa, Novog Knezevca,
Ade i Celareva. Krajem IX i pocetkom X veka razvijala se u
ovim krajevima belobrtska kultura, koju je pretezno negovalo
slovensko stanovnistvo.
Tvorac madjarske drzava kralj Istvan I (997-1038), uz pomoc
nemackih vitezova i zapadnog hriscanstva, a koristeci se i
organizacijom zatecenog i pokorenog slovenskog i drugog stanovnistva,
udario je temelje feudalnom sistemu. Sedista vlasti bili su
utvrdjeni gradovi iz kojih se gospodarilo i okolnim zemljistem
i zavisnim ljudima kojima su bile nametnute teske obaveze.
I Backa, Banat i deo Srema bili su pod vlascu ugarske (madjarske)
drzave. Srem je cesto menjao gospodare - potpadao je kratko
vreme pod Bugarsku, grad Sirmijum je jedno vreme drzao makedonski
car Samuilo, cije je carstvo zauzimalo veliki deo Balkana,
da bi kasnije dospeo u ruke Vizantije.
Do novih potresa u Ugarskoj doslo je kad su Luksemburgovci
smenili Anzujce (1387). Ubrzo zatim iskrsla je nova opasnost
- Turci, koji su posle kosovske bitke (1389) upucivali svoje
odrede prema severu i upadali u Srem i Banat i pustosili ih.
Kada je srpski despot Stefan Lazarevic 1403. godine stupio
u vazalni odnos prema ugarskom kralju Zigmondu, koji mu je
zauzvrat ustupio Beograd i Macvu, Srem i Banat su privremeno
bili zasticeni od Turaka odbrambenim pojasom koji je predstavljala
srpska despotovina.
Nadiranje Turaka na Balkan izazvalo je masovno kretanje Sraba
s Kosova i iz Pomoravlja prema teritoriji danasnje Vojvodine.
Seobe su bile narocito velike posle pada srpske despotovine
pod tursku vlast (1459). Ugarski vladar i feudalci prihvatili
su izbeglice i koristili ih kao granicare za odbranu juznih
granica i kao kmetove. Da bi jace vezao Srbe za Ugarsku, kralj
Macas jeprihvatio potomke poslednje srpske vladarske dinastije
i cak uveo titulu srpskog despota. Tako je srpska despotovina
nastavila da zivi, iako bez svoje teritorije. Srpskim feudalcima
kralj je delio imanja, dok su kmetovi Srbi bili u istom polozaju
kao i madjari, pa je razumljivo sto su 1514. prisli velikom
pokretu madjarskih seljaka protiv feudalne eksploatacije pod
vodjstvom Djerdja Doze. Ustanak je u krvi ugusen.
Srbi nastanjeni u Ugarskoj ostali su privrzeni svojoj veri
i podigli veliki broj pravoslavnih crkava i manastira (Sisatovac,
Jazak, Hopovo, Krusedol i dr.), koji su postali centri pismenosti,
prepisivanja i sirenja srpske knjige. Poslednji srpski despot
Pavle Bakic nastavio je da dovodi Srbe s Balkana, ali je naseljavanje
obustavljeno kad su Turci osvojili i opustosili i ove krajeve,
posto je ugarska vojska bila potucena 1526. godine na Mohackom
polju.
Turci su ucvrstili svoju vlast u Sremu u vreme prvog pohoda
na Bec 1529, Backu su osvojili 1542, dok je Banat konacno
pao u njihove ruke 1552. godine. Iz vojnih i ekonomskih razloga
Turci su u Vojvodini naseljavali srpski i vlaski zivalj, posto
se veliki broj stanovnika, pretezno Madjara, odselio na sever.
Vojvodina je pod Turcima nila privredno i kulturno unazadjena.
Narod je bio pritisnut teskim dazbinama i zulumima. U Banatu
je zbog toga izbio 1594. godine ustanak, ali se ustanici,
kojima Austrijanci i erdeljski feudalci nisu pridruzili nisu
pruzili trazenu pomoc, nisu mogli odupreti jakim turskim snagama.
Bitka kod Sente 1697.
Posle poraza Turaka pod Becom (1683), Austrijanci su krenuli
u ofanzivu i prodrli do Skoplja. Turci su proterani iz Backe,
zapadnog i centralnog Srema, a u ratu 1716-1718, posle Pozarevackog
mira, i iz Banata i istocnog Srema. Turska vlast u Vojvodini
zamenjena je austrijskom.
Posto su Turci reorganizovali vojsku, naterali su Austrijance
na povlacenje. Pred odmazdama Turaka, koji nisu trazili "ni
prava ni kriva no vseh obratise i predadose sablji",
u velikoj seobi 1690. godine, pod patrijarhom Arsenijem III
Carnojevicem, hiljade Srba preslo je u Vojvodinu. U to vreme
Srbi su ovde cinili glavnu masu stanovnistva, a pored njih
u Backoj i Sremu ziveli su Bunjevci i Sokci, odnosno Hrvati,
a u Banatu Rumuni.
Becki dvor garantovao je Srbima oslobadjane od glavnih feudalnih
obaveza, slobodu veroispovesti i autonomiju u pogledu crkveno-narodnih
poslova, jer je racunao na njih kao granicare. Prema Turskoj
je stvoren odbrambeni sistem u vidu Vojne granice. Na severu
Banata protezala se Pomoriska vojna granica, u Backoj uz Tisu
bila je Potiska, a uz Dunav i Savu - Podunavska i Posavska.
Kao carski granicari Srbi i Hrvati - Bunjevci bili su obavezni
na ratnu i strazarsku sluzbu, ali su bili oslobodjeni od feudalnih
dazbina i imali su seosku samoupravu s narodnim oficirima
na celu.
Vojna granica smatrala se "riznicom vojnika austrijske
kuce", jer je dvor u svako doba mogao granicare da upotrebi
kao ratnike protiv spoljnih neprijatelja i koa instrument
sile u unutrasnjim sukobima. koliko su granicari bili angazovani
ilustruje podatak da su od 1690. do 1802. godine ucestvovali
u trinaest ratova, odnosno da su od 112 godina skoro 90 godina
proveli ratujuci!
Posto je Vojvodina posle ratova s Turcima bila opustosena
a mnoge njive zaparlozene, drzavna vlast i spahije poceli
su da naseljavaju stanovnistvo iz Nemacke i severne Ugarske.
Pocetkom XVIII veka Backa i Banat bili su slabo naseljeni.
Naseljenici su bili neophodni za pretvaranje pustara i mocvara
u obradivo zemljiste i za obnavljanje trgovine i zanatstva.
Najvise je naseljeno Nemaca, koji su bili vicni racionalnoj
obradi zemlje i poznavali su zanate. Da bi se sto pre ukljucili
u privredjivanje, vlast ih oslobadjala od poreza, a davala
im je i druge povlastice. Slovaci su se doseljavali s Karpata,
najpre oko 1740. godine u Backu, a kasnije i u Banat i Srem.
U Backoj su se u to vreme masovnije naseljavali i Madjari
da bi se kasnije mnogi preseljavali u Banat. Rusine je na
svoje backe posede naseljavala komora od kraja 40-tih godina
i kasnije do 1765: posle su se oni selili i u Srem. Plansko
naseljavanje Rumuna bilo je u drugoj polovini XVIII veka,
ali oni su se i ranije samoinicijativno, i pored protivljenja
austrijskih vlasi, s karpatskih planina spustali u banatsku
ravnicu, Nastavljeno je i naseljavanje Srba i Hrvata iz Like,
Dalmatinske zagore, Srbije i Bosne.
Zahvaljujuci ekonomskom progresu, odnosno politici austrijskog
merkantizma, doslo je do jacanja gradjanskog staleza, koji
ce dugo davati pecat ne samo privrednom vec i kulturnom razvoju
Vojvodine. Dok su Nemci u prvom redu bil nosioci evropskog
zanatstva, koje je pritiskivalo stare balkanske zanate, Srbi
su drzali trgovinu, stocnu i zitarsku, stvarajuci velik trgovacki
kapital. Gradovi su se razvijali kao centri trgovine i zanatstva,
ali kao i kulturna sedista. Slobodni kraljevski gradovi uzivali
su administrativno-politicku autonomiju.
Svojim teznjama za nacionalnim i socijalnim oslobodjenjem
prvi srpski ustanak (1804) imao je velikog odjeka medju Srbima
u Vojvodini. Ticanova buna, nazvana po jednom od vodja Teodoru
Avramovicu Ticanu, koja je izbila u Sremu aprila 1807, nije
bila usmerena samo na poboljsanje polozaja seljaka vec je
bila prozeta i idejom nacionalnog oslobodjenja. Nezadovoljan
austrijskom vladavinom i svojim polozajem u Vojnoj granici,
nadajuci se pomoci iz Srbije, podigao je bunu i narod u selu
Kruscici kod Bele Crkve. Slabo pripremljena i vodjena, buna
je morala propasti. Nezadovoljstvo eksploatisane mase seljastva
i sputavane klase gradjanstva sve vise je raslo, da bi eksplozivno
izbilo u revoluciju 1848-1849. godine.
Zeleci da izraze svoju nacionalnu individualnost, suprotstavljajuci
se vladajucim faktorima i Austrije i Ugarske, Srbi su na Majskoj
skupstini u Sremskim Karlovcima (13-15. maja 1848) proklamovali
stvaranje Srpske Vojvodine (od Srema, Backe, Banata i Baranje),
stupanje u politicki savez sa Hrvatima "na temelju slobode
i savrsene jednakosti" uz priznavanje rumunske narodnosti
i izabrali Josipa Rajacica za patrijarha, a Stevana Supljikca
za prvog vojvodu. Umesto stare feudalne, stvorena je nova
vlast u vidu narodnih odbora, sa Glavnim srpskim narodnim
odborom na celu.
Madjarska vlada odgovorila je upotrebom sile: 12. juna 1848.
doslo je do srpsko-madjarskog rata. Austrija je u pocetku
bila na strani Ugarske, trazeci od Srba da se vrate "natrag
u pokornost". Iako slabije opremljena i manje brojna,
srpska vojska se, uz pomoc dobrovoljaca iz Srbije, hrabro
borila. Negativne strane rata odrazavale su se na srpskoj
strani u jacanju konzervativnih elemenata. Posto se u kasnijoj
fazi revolucije austrijski dvor okrenuo protiv Madjara, feudalni
i klerikalni krugovi Vojvodine orijentisali su se na savez
s Austrijom i postali su orudje becke reakcije protiv madjarske
revolucije. Kontrarevolucinarne snage, uz pomoc ruskog carizma,
ugusile su revoluciju u leto 1849. i time zadale udarac svim
nacionalnim i socijalnim pokretima u Habzburskoj Monarhiji.
Posle poraza revolucije, odlukom austrijskog cara od novembra
1849, stvorena je administrativna oblast Vojvodstvo Srbije
i Tamiski Banat, kojim je upravljao austrijski guverner sa
sedistem u Temisvaru, a titulu vojvode nosio je sam car. Posle
austro-ugarske nagodbe stvoreni su povoljni uslovi za razvoj
kapitalizma i uspostavljen je ustavni parlamentarizam.
Okov molitvenika 1866.
Kada je Austro-Ugarska u leto 1914. godine objavila rat Srbiji,
u srpskoj sredini u Vojvodini nasilno je prekinuta svaka drustveno-politicka
i kulturna aktivnost, vlasti su zatvorile nacionalne ustanove
i ukinule sve srpske listove i casopise. Vidjenije licnosti
su internirane, a mnoge osudjene zbog izmisljenih veleizdajnickih
dela. Od odmazde najvise je stradalo stanovnistvo Srema, gde
je u pocetku rata srpska vojska bila docekana kao oslobodilacka.
Veliki broj rodoljuba je streljan, a zapaljene su i mnoge
kuce, kao i neki manastiri. Od ratnih ekonomskih nedaca, koje
su zahvatile celu Vojvodinu, trpeli su narocito siromasniji
gradjani, bez obzira na nacionalnost.
U novembru 1918. godine gradjanska levica u Madjarskoj proglasila
je republiku, a u Vojvodini predstavnici narodnosti stvaraju
odbore narodnog veca i odrede gradjanske garde koji su odrzavali
red do ulaska srpske vojske.
Na skupstini u Novom Sadu 25. novembra 1918. narod je doneo
odluku da se Vojvodina otcepi od Ugarske i prisajedini Srbiji,
u okviru nove jugoslovenske drzavne zajednice koja je kao
Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca osnovana 1. decembra 1918.
Cetvorogodisnji iscrpljujuci rat (1914-1918) poremetio je
i usporio privredni razvoj Vojvodine. Vojvodjanska privreda
morala je posle rata da se preorijentise na novo trziste.
Posle izvesnog zastoja, pocela je intenzivno da se razvija
prehrambena industrija, u prvom redu mlinska, tekstilna, drvna,
hemijska, industrijska gradjevinskog materijala, koze, elektroindustrija,
u prvom redu mlinska, zatim metalska, tekstilna, drvna, hemijska,
industrija gradjevinskog materijala, koze, elektroindustrija.
Godine 1938. u Vojvodini je bilo 710 industrijskih preduzeca
sa preko 50 000 radnika.
Posle kapitulacije Jugoslavije, aprila 1941. godine Vojvodina
je podeljena izmedju osvajaca, satelita i kvislinga na tri
odvojena okupaciona podrucja: Backu je okupirala Hortijeva
Madjarska i 16. decembra 1941. je anektirala, Srem je predat
novostvorenoj ustaskoj takozvanoj Nezavisnoj Drzavi Hrvatskoj,
dok je Banat formalno stavljen pod upravu stavljen pod upravi
kvinsliske vlade u Srbiji, a u stvari je bio protektorat Rajha.
Narod nije prihvatio tu podelu - narodnooslobodilacki pokret
je boreci se protiv okupatora, tretirao Vojvodinu kao integralnu
celinu.
Posle oslobodjenja 1945. Vojvodina se ukljucila u sastav Federativne
Jugoslavije kao autonomna pokrajina.
Izvor : Vojvodina
|
 |
