|
|||
|
 |
||
|
SES BILGISI
Bir dilin seslerini, ses degisikliklerini , bu degisikliklerin tarihsel akisini inceler.
SES: Hava titresimlerinin kulakla duyulan biçimidir. Dilbilgisi açisindan ses, sözcükleri olusturan en küçük unsurdur.
Dildeki seslerin karsiligi olan isaretlere harf , bir dildeki harflerin bütününe de alfabe denir.
Türkçe'deki sesler iki gruba ayrilir.
A) ÜNLÜLER: Havanin ses yolunda hiçbir engelle karsilasmadan, ses organlarinin ortaklasa islemesiyle olusur. Bunlara özgür sesler de denir.
Türkçede 8 ünlü vardir. Her ünlü üç özellik tasir. “a” ünlüsü: düz, genis ve kalindir.
|
DÜZ |
YUVARLAK |
||
GENIS |
DAR |
GENIS |
DAR |
|
KALIN |
a |
i |
o |
u |
INCE |
e |
i |
ö |
ü |
BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU (Kalinlik- Incelik Uyumu)
Türkçe sözcüklerin ilk hecesinde kalin ünlü varsa, sonraki hecelerde kalin ünlü; ilk hecesinde ince ünlü varsa sonrakilerde de ince ünlü harfler bulunur.
Yapim ve çekim ekleriyle “de” baglaci, “mi”, “ile” edatlari kendinden önceki hecenin ünlüsüne uyar. Bu kural büyük ve küçük ünlü uyumlarinin ikisi için de geçerlidir.
Köy- ler - den
Kazan- dik - lar - i
Bil- me - li - i - di - niz
Bak- ma -y- acak - ti - m
Büyük Ünlü Uyumuna uymayan ekler
|
|
-yor : -ki : -ken: -leyin: -mtirak : -das : -gil: |
geliyor, gidiyor, söylüyor, gülüyor.... yukaridaki, ondaki, dosyadaki, yagmurdaki... kosarken, aglarken, bakarken, oynarken.... aksamleyin, sabahleyin... yesilimtrak, eksimtirak... gönüldas, ülküdas, meslektas... dayimgil halamgil....
|
Türkçe olmayan sözcüklerde ve bilesik sözcüklerde ünlü uyumu aranmaz.
-
Eski Anadolu Türkçesindeki söylenisi büyük ünlü uyumuna aykiri olmayan bazi Türkçe sözcükler bugün bu kurala aykirilik gösterirler.
Elma, hangi, hani, inanmak, kardes... (alma, kangi, kani, inanmak, karindas)
-
Kurala uymayan bir sözcüge getirilen ek, son ünlüye uyar: anne-si, elma-lik....
zeynelbozkale@hotmail.com