อาณาจักรในภาคเหนือที่สำคัญมี 2 อาณาจักร กับ 1 แคว้น คือ

  1. อาณาจักรโยนก เป็นอาณาจักรที่เกิดก่อนอาณาจักรล้านนาอาณาจักรโยนก สถาปนาขึ้นโดย
 พระเจ้า สิงหนวัติ มีศูนย์การปกครองอยู่ที่เมืองเชียงแสน(ปัจจุบันเป็นอำเภอ อยู่ริมฝั่งโขงในเขต
 จังหวัดเชียงราย) อาณาจักรโยนกรุ่งเรืองมีกษัตริย์สืบต่อมาหลายพระองค์ จนถึงกษัตริย์พระองค์
 หนึ่งทรงพระนามว่า พระเจ้าพังคราช เสียเอกราชให้แก่ขอมขอมยึดเมืองเชียงแสนแล้วเนรเทศ
 พระเจ้าพังคราชออกไปอยู่เวียงศร๊ทวงปัจจุบันคือบ้านเวียงแก้ว ในเขตอำเภอแม่สายต่อมาโอรส
 ของพระเจ้าพังคราชทรงพระนามว่าพระเจ้าพรหมเป็นมหาราชองค์แรกของไทยทรงกอบกู้เอกราช
 คืนมาได้จากขอมและได้ทรงสร้างเมืองไชยปราการตรงใกล้แม่นํ้าฝาง และแม่นํ้ากก บรรจบกัน
 ได้ประทับอยู่ที่นั่นตลอดจนพระชนม์ชีพของพระองค์เมื่อพระเจ้าพรหมสวรรคตอาณาจักรโยนก
 ก็เสื่อมและสิ้นสุดลงลในพุทธศตวรรษที่ 17

   2.อาณาจักรล้านนา หรือ ลานนา ผู้สถาปนาอาณาจักรนี้คือ พ่อขุนเม็งรายเป็นโอรสของพระเจ้า
 ลาวเม็ง กษัตริย์หิรัญนครเงินยาง พ่อขุนเม็งรายประสูติ พ.ศ.1782 ทิวงคต  เมื่อพ.ศ.1860   
 ทรงสร้างเมืองเชียงรายเป็นครั้งแรก

                                           พระบรมราชาอนุสาวรีย์พญาเม็งรายมหาราช
      เมื่อ  พ.ศ.1805  ทรงรวบรวมอาราจักรล้านนาให้เป็นปึกแผ่น
 เมื่อทรงครองราช  ต่อจากพระราชบิดาในปี  พ.ศ.1802 ทรงยกกองทัพไปปราบหัวเมืองน้อยใหญ่
่ ในภาคเหนือย่านใกล้เคียง   ไว้ในอำนาจได้หมด ยกเว้นเมืองพะเยา ซึ่งพญางำเมืองครองอยู่ทรง
 เป็นไมตรีด้วยกันและยังเป็นไมตรีกับพ่อขุนรามคำแหงมหาราชอีกด้วยโดยกษัตริย์ทั้ง 3 พระองค์  
 ได้ทรงกระทำสัตย์ปฎิญาณ ดื่มน้ำสัตยา  ณ ฝั่งแม่น้ำอิง ว่าจะเป็นมิตรสนิทแนบแน่นไม่เป็นศัตรู
 ต่อกันภายหน้าทรงตีเมืองต่างๆไปเรื่อยๆ แล้วทรงสร้างเมืองใหม่ไปเรื่อยเช่นกันเริ่มจากเมืองเชียงราย
 ที่ทรงสร้างเป็นเมืองแรก หลังจากนั้น  3-4 ปี  ก็ไปสร้างเมืองฝางจากนั้นก็วางแผนยึดครองแคว้น
 หริภุญชัย โดยใช้อ้ายฟ้าหรือหมื่นฟ้า  หนีจากไปขอพึ่งพญายี่บา  เจ้าเมืองหริภญชัย  หมื่นฟ้าได้ทำอุบาย
 ยุแหย่จนประชาชนหมดความศรัทธาในพญายี่บา พญาเม็งรายก็เข้ายึดเมืองไว้ได้ พญายี่บาจึงหนีไปอยู่
 กับโอรสที่ครองเมืองลำปาง  หลายปีต่อมาโอรสของพญายี่บาได้กลับมาตีเมืองคืนให้กับบิดา แต่พ่ายแพ้
 กลับไปและถูกจับตัวได้ที่ดอยขุนตาลจึงถูกปลงพระชนม์ที่นั่น พญาเม็งรายจึงยึดเมืองลำปางได้อีก เมื่อยึด
 เมืองหริภุญชัยได้แล้วแต่ไม่ได้ครองที่นั่น   แต่ไปสร้างเมืองอีกเมืองหนึ่งชื่อ เวียงกุมกาม
 ( อยู่ในเขตอำเภอสารภี   ห่างจากเชียงใหม่ไม่มากนัก )
                                             

พระบรมราชานุสาวรีย์  3  กษัตริย์  และสภาพเมืองโบราณ "เวียงกุมกาม "