การกระทำทางคณิตศาสตร์ของระบบจำนวนฐานต่างๆ
(Arithmetic Operation of Various Base Number System)
         เนื่องจากระบบเลขฐานสิบเป็นระบบที่นิยมใช้มาก เพื่อฝึกความเข้าใจซึ่งทุกคนมีพื้นฐานอยู่แล้ว จึงขอใช้ระบบเลขฐานสิบเป็นตัวอย่างหรือต้นแบบสำหรับระบบเลขฐานสอง ระบบเลขฐานแปด ระบบเลขฐานสิบหก หรือระบบเลขฐานอื่นๆ
การบวกเลขฐานสิบ (Decimal Addition)
         พิจารณา ถ้าเราต้องการหาผลบวกของ 476 กับ 289 เลขที่เป็นหลักในการบวก เรียกว่า ตัวตั้ง (Adden) เลขที่นำมาบวกเรียกว่า ตัวบวก (Augend) ส่วนผลลัพธ์ที่ได้จากการบวกเรียกว่า ผลบวก (Sum) และจะใช้สัญลัษณ์ + แสดงการบวก
         ในที่นี้ถ้าเราให้ 476 เป็นตัวตั้ง และ 289 เป็นตัวบวก การหาผลบวกก็คือ การนับค่าเพิ่มเข้าไปใน 476 รวม 289 ครั้ง โดยบวกค่าเข้าไปในหลักหน่วยทีละ 1 ค่า จนครบ 289 ครั้ง ซึ่งในแต่ละครั้งที่บวกหากค่าตัวตั้งเป็นค่าสูงสุด (9) เมื่อบวกเพิ่มเข้าไปอีก 1 ต้องเปลี่ยน 9 เป็น 0 แล้วทดไปหลักทางซ้าย 1
         ด้วยหลักการดังกล่าวนี้ เราจะพิจารณาหาค่าผลบวกของเลขได้โดยการแยกหาผลบวกของเลขในแต่ละหลัก โดยเริ่มตั้งแต่หลักหน่วยไป ถ้าการบวกมีตัวทดแล้วเราจะนำตัวทดที่ได้ไปบวกกับเลขในหลักถัดไปเป็นไปในทำนองนี้ทุกหลัก จากกรณีเลขที่ยกมาในตอนแรก คือ 476 กับ 289 นั้น เราดำเนินการได้ดังนี้ บวกเลขในหลักหน่วยคือ 6 บวกด้วย 9 ได้ 5 ทด 1 เสร็จแล้วหาผลบวกในหลักที่สอง (หลักสิบ) โดยต้องนำตัวทดที่ได้มาบวกรวมด้วย ฉะนั้นในหลักสิบจะเป็นการบวกเลข 7 + 8 + 1 ได้ 6 ทด 1 และในหลักที่สาม (หลักร้อย) ต้องเป็น 4 + 2 +1 ได้ 7 ซึ่งผลลัพธ์ที่ได้มีค่าเป็น (7 x 100) + (6 x 10) + (5x1) = 765
         ซึ่งสามารถเขียนแสดงได้ในรูปแบบดังนี้
         จะเห็นว่าการบวกเลขฐานสิบนั้นก็มีลักษณะเป็นการนับเพิ่มทีละหนึ่งจนกว่าจะครบตามต้องการ