ΑΡΧΙΚΗ - ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΟΥ - ΓΝΩΣΗ & ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ - ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

Θα είχε ενδιαφέρον και μεγάλη πλάκα να ακούγαμε ένα μαθητή να ρωτάει τον καθηγητή του: Γιατί κύριε καθηγητή η φιλοσοφία διδάσκεται στα σχολεία αφού δεν μας μαθαίνει για την πραγματικότητα και φορτώνεται το μυαλό μας με τα σενάρια των φαντασιόπληκτων?

Πραγματικά, αυτό που καταλαβαίνει κάποιος από την εισαγωγή του συγκεκριμένου βιβλίου φιλοσοφίας που διδάσκεται επίσημα από το κράτος στα σχολεία είναι ότι η φιλοσοφία γίνεται από τους τρελλούς και τους χαμένους ! Και επειδή όπως λέει μία γνωστή λαϊκή ρήση "από παιδί και από τρελλό μαθαίνεις την αλήθεια", αυτός είναι ο λόγος που χρειάζεται η φιλοσοφία. Αίσχος!

Δεν θυμάμαι να έχω διαβάσει ποτέ βιβλίο φιλοσοφικού περιεχομένου, οποιασδήποτε εποχής και εθνικότητας, το οποίο να προσβάλλει ανερυθρίαστα όλους τους φιλόσοφους. Μέσα σε δύο σελίδες, ένα σχολικό βιβλίο προσδιόρισε με ξεκάθαρο τρόπο την πιο άδικη και αποκρουστική έννοια της Φιλοσοφίας! Άδικη όσο η καταδίκη του Σωκράτη, αυτού του μέγα Φιλόσοφου που πήγε να καλλιεργήσει την αμφιβολία για τους φανταστικούς θεούς και τα ιερά της εποχής του.

Θα προσπερνούσα με χαμόγελο μια τέτοια άποψη για τη Φιλοσοφία, εάν αυτή δεν ήταν σε βιβλίο, όπου το κράτος διδάσκει επίσημα τους νέους μαθητές και αν εγώ ο ίδιος σαν μαθητής δεν είχα κινδυνέψει να σιχαθώ το βιβλίο! Με αυτή την αφορμή να ξανασκεφτούμε για τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο της Φιλοσοφίας στη καθημερινή  ζωή μας και να πούμε στους μαθητές ότι τα βιβλία που διδάσκονται -πολλές φορές με υπεροψία και αυστηρότητα- δεν απηχούν πάντα την πραγματικότητα. Αυτό το ολίσθημα να το  βλέπουν όσοι αντλούν μεγάλη αυτοπεποίθηση από το μορφωτικό τους επίπεδο.

Η αρχική εντύπωση που προκαλεί σε μένα η ανάγνωση των παραπάνω αποσπασμάτων είναι ότι ο συγγραφέας του βιβλίου έχει μία ιδιαίτερη αντιπάθεια  για τη Φιλοσοφία και προκαλεί αγανάκτηση διότι "εκπροσώπησε" όλους τους φιλοσόφους της ιστορίας. Ή μήπως ντράπηκε να αναδείξει την ανωτερότητα της Φιλοσοφίας για να μην τον περιγελάσουν οι συνάδελφοι; Όπως και να έχει συμβεί αυτό το ολίσθημα, αίσχος!

Από μία πολύ γρήγορη ματιά πιο πέρα στο βιβλίο, δεν μπορώ να πω ότι γράφθηκε εξ' ολοκλήρου έτσι διαστρεβλωμένα και με παραποίηση της ιστορίας ή ότι υπήρχε τέτοια πρόθεση. Είναι μία σύντομη ιστορική αναδρομή, που έχει γίνει παρόμοια από πολλούς συγραφείς και δεν χρειαζόταν να σκεφτεί κάποιος ιδιαίτερα ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ για να το γράψει. Χρειαζόταν να σκεφτεί "παπαγαλίστικα". Εκεί όμως, που ο συγγραφέας του χρειάστηκε να σκεφτεί δημιουργικά για να διδάξει στους νεαρούς μαθητές τι είναι η Φιλοσοφία, εκεί η σκέψη του αποδείχθηκε επιτυχημένα καταστροφική... 

Πριν αναφερθώ στη σημασία της Φιλοσοφίας, θα απαντήσω στα παραπάνω αποσπάσματα και στον συγγραφέα τους με την προσωπική εμπειρία μου και χωρίς θεωρίες. Ήμουν μαθητής Λυκείου όταν μόλις είχα αρχίσει να αναρωτιέμαι για τον προορισμό της ζωής και του Σύμπαντος. Από τότε εξέφραζα μία άποψη, που έγινε "ηθικό αξίωμα" στη δική μου ζωή. "Καλύτερα στην πραγματικότητα δυστυχισμένος, παρά με αυταπάτες και ευτυχισμένος" είχα πει σε καλό συνομήλικο φίλο εκείνων των χρόνων. Προφανώς, αναγκάστηκα τότε να κάνω αυτή τη σκέψη διότι προτιμούσαν άλλες συζητήσεις στην παρέα και δεν συμφωνούσαν μαζί μου.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ;            

Πράγματι, αν και ο ορισμός της Φιλοσοφίας έχει δοθεί διαφορετικός από κάθε φιλόσοφο, ωστόσο όλοι αποβλέπουν στην απάντηση των Μεγάλων Ερωτημάτων (που βρίσκονται στον πίνακα της αρχικής σελίδας) και οι περισσότεροι φιλόσοφοι έχουν σκοπό να πλησιάσουν την πραγματικότητα περισσότερο από τους επιστήμονες και τους επιπόλαιους ανθρώπους.  Η σκέψη μας επιτρέπει να μιλήσουμε για πολλά πράγματα μαζί συγχρόνως και οι φιλόσοφοι προσπαθούν να σχηματίσουν μία συνολική άποψη για την ανεξάντλητη πραγματικότητα με ένα δικαιολογημένα βιαστικό τρόπο μέσα στα όρια της διάρκειας της ζωής τους και αντιμετωπίζουν μία ιδιαίτερη δυσκολία. Συχνά πλησιάζουν σε μεγάλες ανακαλύψεις, διατυπώνουν πρωτότυπες απόψεις με εκπληκτικούς συλλογισμούς, αναδεικνύουν μεγάλα ζητήματα και μας υποδεικνύουν θεωρητικές παγίδες. Ακριβώς γι' αυτό το λόγο, πολύ σοφά οι αρχαίοι Έλληνες ξεχώρισαν αυτή τη σφαιρική γνώση και το δημιουργικό τρόπο σκέψης με τη λέξη "σοφία", που την παρομοιάζει με το φως.

Δεν είναι τυχαίο, που ο άνθρωπος μπορεί να διανοείται και να διαμορφώνει απόψεις για πράγματα που ξεπερνούν την εμπειρία του, για τα πιο μακρινά, τα πιο μεγάλα και τα πιο μικρά, για τα αόρατα και για όλο το Σύμπαν. Και οι φιλόσοφοι δεν ήταν τόσο παραπλανημένοι και ξεροκέφαλοι, όσο φαίνεται από τις ασυνέπειες, τα λάθη και τις διαφορές τους.

Πιθανόν ο φιλόσοφος να ήταν ανέκαθεν ένας ιδιόρρυθμος άνθρωπος, όμως είναι αυτός που περισσότερο από κάθε άλλο επιθυμεί να γνωρίσει την πραγματικότητα. Και γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα, ότι η πραγματικότητα δεν είναι μόνο αυτή που πέφτει στην προσωπική του αντίληψη σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Επίσης, δεν είναι διατεθιμένος να δεχθεί τυφλά σαν πραγματικότητα αυτή που του δείχνουν οι άλλοι. Στην προσπάθειά του αυτή είναι εύκολο να παρασυρθεί από τις σκέψεις του μέχρι τρέλλας και να διαμορφώσει πολύ παράξενες απόψεις για τα πράγματα. Ο σκοπός του όμως είναι να γνωρίσει πολύπλευρα την πραγματικότητα, όχι να ξεφύγει από αυτή, ούτε να απορρίψει τις επιστημονικές κατακτήσεις.

Στην προσπάθειά του ανακαλύπτει ακόμα και θαυμάζει τις τρομερές δυνατότητες της σκέψης και της γλώσσας και πραγματικά μπορεί να το διασκεδάσει παίζοντας με τις λέξεις και με τα νοήματα και προκαλώντας την αμφισβήτηση με επιχειρήματα. Όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι αυτός ο κύριος στόχος του, αν και μία τέτοια "διασκέδαση" θα ήταν προτιμότερη από πολλές άλλες.

Επαναλαμβάνω πιο έντονα την άποψη, ότι είναι μία από τις πλάνες στον επιστημονικό τρόπο σκέψης, να θεωρείται το συγκεκριμένο ότι είναι πάντα πιο καλά γνωστό ή ότι στην πραγματικότητα όλα υπάρχουν μόνο σαν συγκεκριμένα και ακριβώς προσδιορισμένα. Η μεγαλύτερη συνεισφορά της Φιλοσοφίας στον ανθρώπινο πολιτισμό και στην πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου έχει επιτευχθεί με αυτή την παρατήρηση και με την ανάδειξη των ικανοτήτων της σκέψης, όταν αυτή επικεντρώνεται στα νοήματα των λέξεων. Ακόμα και τα συγκεκριμένα πράγματα που θεωρούνται καλά γνωστά, τα γνωρίζουμε λιγότερο από όσο πιστεύουμε. Στην (ευμετάβλητη και υπό προϋποθέσεις)) ύπαρξη κάθε πράγματος “συναντιώνται” όλες οι επιστήμες και μετά από κάθε γνώση προκύπτουν νέα ερωτήματα. Και η εμπειρία δεν είναι πάντοτε αυτή που θεωρούμε ότι “εισπράξαμε” και πέφτουμε θύματα πλάνης και κακής κρίσης...και καλύτερα θα ήταν να αγνούσαμε. Σημειώστε το απόσπασμα αυτό του Henri Bergson: “Θα μπορούσαμε ποτέ να αμφιβάλλουμε για την απόλυτη αξία των γνώσεών μας, αν η φιλοσοφία δε μας έδειχνε σε ποιες αντιφάσεις σκοντάφτει η λογική μας, σε ποια αδιέξοδα καταλήγει;”

Όμως, ο χώρος της επιστήμης χαρακτηρίζεται από ένα γνωστό ελάττωμα του ανθρώπου, την απληστία. Απληστία για γνώση, υπερεκτιμώντας τις δυνατότητες που μας παρέχει η γνώση, όπως ο κερδοσκόπος, ο οποίος υπερεκτιμάει τις δυνατότητες που μας παρέχουν τα χρήματα και υποβαθμίζει άλλες αξίες. Περισσότερες δυνατότητες, ναι, όχι όμως με τα αποτελέσματα (θεωρητικά και υλικά) που συνήθως φανταζόμαστε, προσδοκούμε και στη στιγμή που θα χρειζόταν. Δυστυχώς οι θησαυροί της σκέψης και οι θεωρητικές προσπάθειες που έχουν καταγραφεί στο χώρο της Φιλοσοφίας δεν πλησιάζονται, δεν αξιοποιούνται και αγνοούνται από πολλούς καλλιεργημένους ανθρώπους.

Ο άνθρωπος ο οποίος αγνοεί τις φιλοσοφικές προσπάθειες του παρελθόντος και δεν έχει μελετήσει φιλοσοφία πολύ συχνά εκφράζει γνωστές απόψεις και σκέψεις που έχουν γίνει πιο ολοκληρωμένα και με περισσότερες θεωρητικές συνέπειες. Επειδή, λοιπόν, αυτός ο άνθρωπος αγνοεί και αστειεύται με τη φιλοσοφία, ο ίδιος εμφανίζεται με την προκλητική αυτοπεποίθηση ότι από το στόμα του ακούγονται άγνωστες σκέψεις και απόψεις, ότι όσα λέει εκείνος εμείς δεν τα γνωρίζαμε ούτε τα είχαμε σκεφτεί και νομίζει ότι μας αιφνιδιάζει.

Ο άνθρωπος ο οποίος αγνοεί τη φιλοσοφία, διαμορφώνει και υποστηρίζει απόψεις για γνωστά ζητήματα, τα οποία οι στοχαστές έχουν εκθέσει προσεκτικά πριν από εκείνον , μετά από αρκετό στοχασμό, υποστηριγμένες ή αμφισβητημένες με περισσότερους συλλογισμούς, με περισσότερα παραδείγματα, εξηγήσεις και αντιπαραθέσεις. Μπορούμε να αναπτύξουμε τις απόψεις μας και να κερδίσουμε χρόνο αποφεύγοντας τη βιαστική βεβαιότητα για ορισμένες απόψεις στις οποίες κολλάμε, αξιοποιώντας τη γνώση για όσα θα μπορούσε κάποιος να μας αντιπαρατάξει. Δεν θα επιμέναμε σε σκέψεις και σε απόψεις ή αντιθέτως θα είχαμε να πούμε περισσότερα για να τις ενισχύσουμε εάν γνωρίζαμε καλύτερα τις συνέπειες τους, τις ελλείψεις, τα λάθη, τα αδιέξοδά τους και την πολυπλοκότητα των ζητημάτων. Στη μεγάλη συνεισφορά της φιλοσοφίας, εκτός από την ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια που επιτυγχάνουμε, να υπολογίσουμε ιδιαίτερα αυτή την αξιοποίηση της σκέψης για να ξεπεράσουμε γρήγορα τις πιο επιπόλαιες και ανόητες απόψεις μας. Επιπλέον, θα έχουμε την καλή τύχη και είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζουμε, τουλάχιστον ένα αριθμό δυνατών απαντήσεων σχετικά με ορισμένα διαχρονικά ερωτήματα, τα οποία θεωρούνται αναπάντητα και ότι μία από τις δυνατές λύσεις πιθανό να είναι η ορθή, παρά να αγνοούμε τελείως τις δυνατές λύσεις και τα ίδια τα ερωτήματα!