| Enciklopedio Kalblanda > scienco > fiziko > astronomio > geniuloj > Ejnstejno |
IK: 150
Biblioteko
Diroj
Ligiloj
Enciklopedio
Alberto EJNSTEJNO (1879-1955), (germane: Albert
Einstein) la plej fama sciencisto de la jarcento XX, estis la
svisa fizikisto kiu eltrovis la teorion de speciala kaj gxenerala
relativeco je 1905 kaj 1915.
Ejnstejno naskigxis en Germanio, sed iris al
Svislando por studi kaj labori kaj, post kiam la Nazioj
forprenis lian germanan civitecon je 1933, li iris al
Usono, instruinte cxe Princeton (logxinte cxe
112 Mercer St).
En Usono je 1939, li sendis leteron al Prezidento ROOSEVELT,
konsilinte lin konstrui atombombon bazitan sur siaj teorioj,
supozinte (malkorekte) ke Germanio konstruis tian bombon. Post ses jaroj,
Usono konstruis du atombombojn, sed bombis per ili ne Germanion sed
Japanion, je 1945 por fini Mondmiliton II.
El lia teorio de relativeco venis la fama formulo:
La formulo diras ke energio (E) kaj materio (m) estas
radike du formoj de la samo, materio egalante energion laux la rapideco de
lumo (c
= 299 792.458 km/s²). Sur cxi tiu formulo estas bazita la forto de la
atombombo kaj la lumo de la suno kaj la steloj.
La teorio de relativeco ankaux diras ke neniu povas iri pli
rapide ol lumo aux c. Sed ju pli rapide iu iri proksime de
c, des pli malrapide fluas tempo kaj des pli granda igxas
maso. Ekzemple, se unu el juna paro de gxemelo iras al la steloj per
tre rapida stelsxipo kaj revenis al Tero, li ankoraux estus juna sed
lia frato estus maljuna aux ecx delonge mortinta -- cxar tempo sur la
stelsxipo fluis tre malrapide.
La teorio ankaux skribas pri gravito kiel faldo en spaco....
Implica en la teorio de Ejnstejno estas la nigra truo: objekto
(kutime stelo morta) kun gravito tiel forta ke por eskapi, iu povus iri pli
rapida ol lumo, kio, laux Ejnstejno, estas malebla. Iuj opinias ke la
plimulto de maso en la Universo (kiu ja estas malluma) estas cxiam kaptita
en tiaj truoj.
Spite de tiaj paradoksaj rezultoj, Ejnstejno ne povis kredi al
kvantummekaniko,
la alia granda atingo en fiziko en la jarcento XX, plejparte disvolvigita
dum la 1920-oj. Laux kvantuma mekaniko, la universo estas radike
bazita sur okazoj ne precize determinebla. Sed cxi tio ne estas aserto pri
la krudeco de niaj instrumentoj, sed pri la efektiva nedetermineco de la
universo mem! Sed tian Ejnstejno ne povis kredi, dirinte (je 1926 en letero
al Max BORN):
Kvantuma mekaniko staris kontraux lia kredo ke la universo estas radike
simpla, eleganta kaj tute determinebla. Siaj teorioj spegulis tian
universon, sed ne kvantummekaniko.
Post 1915, post lia eltrovo de relativeco, Ejnstejno
esploris pri la Grandioza Unuigita Teorio (GUT), teorio kiu
unuigus la fizikajn fortojn (la fortoj gravita, elektromagneta,
nuklea kaj malforta), sed sen sukceso. Ecx hodiaux fizikistoj penas
eltrovi tian teorion.
La cerbo de Ejnstejno ankoraux ekzistas, en trancxajxoj, en
laboratorioj en Usono kaj Kanado. Post morto lia korpo estis
kremaciita escepte de la cerbo, kiu estis studita por ia ajn
diferenco. Kvankam gxia grandeco estas tute norma, la parieta lobo
estas 15% pli largxa ol la norma, la fendo de Sylvia tre mallonga kaj
la tempia lobo iomete pli malgranda ol la norma. Lia cerbo probable
estis tiele ekde naskigxo. Ejnstejno ja ne parolis gxis la agxo de
tri jaroj. Aliflanke, la parto de lia cerbo kiu estas tre granda,
estas la loko kie sciencistoj nun kredas, ke la cerbo pensas pri
spaco kaj matematiko, en kio Ejnstejno ja estis genio.
Laux legendo, la IQ aux IK (intelekta koeficiento) de Ejnstejno
estis super 200. Sed mi ne povas trovi iun ajn ateston por subteni la
legendon. Laux miaj esploroj, gxi estas cxirkaux 150. Tion
surprizis min. Mi ofertas du klarigojn por la sxajne malalta poento:
La skribtablo de Ejnstejno ...
Inter aliaj libroj, Ejnstejno legis:
Mi deziras scii la pensojn de Dio ... la ceteraj estas detaloj.
Maleblas iri ien sen pekado kontraux rezono.
Ne ekzistas forto de gravito per si mem. Kontrauxe, astro nur atentas
pri tio, kion gxi trovas en sia najbareco.
Mi ne scias per kia armilo oni batalos Mondmiliton III, sed Mondmiliton
IV oni batolos per bastonoj kaj sxtonoj.
Matematikisto estas masxino por transformi kafon en teoremojn.
(atribuita)
Mi ne kredas al matematiko.
Dio estas subtila, sed li ne estas malica.
Mi neniam kredos ke Dio jxetkubas pri la mondo.
La amara kaj la dolcxa venas el la ekstero, la malmola el interno, el
siaj mem penoj.
Imago estas pli grava ol scio.
Kio estas eterne malkomprenebla pri la mondo estas ke gxi estas
komprenebla.
Scienco sen religio estas lama, religio sen scienco estas blinda.
La plej belega afero kiun ni povas sperti estas la mistera. Gxi estas la
fonto de cxiu vera arto kaj scienco.
La plej grava homa peno estas la strebo al moraleco en niaj agoj. Nia
interna ekvilibro, kaj ecx nia ekzisto mem dependas de gxi. Nur moraleco en
niaj agoj povas doni belon kaj dignon al la vivo.
Se unue la ideo ne estas absurda, gxi estas sen espero.
~stefano@pobox.com/11.481 B 37 20:49:59
Vivo
Verko
Cerbo
norma cerbo
cerbo de Ejnstejno
Fonto:
The New York Times
IK
Skribtablo
Biblioteko:
Diroj:
Ligiloj:
Originale verkita de Stefano KALB
je julio 1996.
