Meksiko (Mexico)

Etnoj: 60% mestiza (miksitoj de euxropana kaj amerikana sango), 30% amerikana, 9% euxropana, 1% aliaj
Religio: 95% kristana (89% katolika, 6% protestanta) 5% aliaj
Lingvo: la hispana, la nahua, dialektoj de la majaa
alfabeta: 89.6% (91.6% viroj, 87.6% virinoj) (1995 takso)

Registaro: duonpura demokratio
sendependeco: la 16-an de septembro 1810 de Hispanio
ano de UNO: 1945, fondinto.
konstitucio: la 5-an de februaro 1917
korupteco: 3.3 CPI (10 = honesta, 0.0 = tute korupta) (2000)

Ekonomio: 198 Gd (1998, takso)
po kapo: 1.97 kd (1998, takso)
kreskanta procento: 3.7% (1999, takso)
inflacio: 15% (1999)
senokupa: 2.5% en urboj (1998, takso)
registara bugxeto: 41.06 Gd (1994, takso)

Valuto: 1 peso (Mex$)
valoro: nun

2000: 36.28 md 1999: 38.62 md 1998: 41.84 md 1997: 47.93 md 1996: 52.64 md 1995: 70.15 md 1994: 141.81 md 1993: 141.80 md 1992: 0.1469 md 1991: 0.1565 md 1990: 0.1735 md

1. la olmeka (-1200 - 200)
2. la majaa (-1200 - 1400)
3. Teotihuakano (-900 - 1400)
4. la tolteka (950 - 1300)
5. la azteka (1325 - 1521)
6. la hispana (1521 - )

Prahistorio

La Klasika Epoko (300-900) de meksikana historio, dum kiu floris la majaoj kaj la urbo Teotihuakano, kiuj disvolvis la olmekan civilizon de Meksiko kaj donis al gxi gxian klasikan formon. Epokoj postaj estos konservema, ne kreiva.

700: Teotihuakano pereis en fajro kaj disfalis.

900-1250: la toltekoj floris kaj dauxrigis la civilizon de Teotihuakano.

1000

Urbo en lago: Dum la jarcentoj XIV kaj XV la aztekoj estis la precipa potenco en Meksiko, venkinte la zapotekojn kaj la toltekojn. Ili parolis la nahuan. La cxefurbo estis Tenocxtitlano (la nuna Meksikurbo), urbo kiu staris sur insulo en la mezo de lago, urbo de kanaloj, de floroj kaj militistoj. La nomo "Meksiko" devenas de azteka nomo por la urbo: Metztliapan, "Inter la akvoj kaj la luno". Aleksandro Humbolto nomis la urbon, "La Urbo de la Palacoj".

La aztekoj oferis la batantajn korojn de virgulinoj al la serpenta dio Kvetzalkoatlo, kiun ili servis ekde -500. Ili nutris la dion Huxicilopocxtlion, la Sunon, la militan dion, kun la koroj de viroj kaptitaj en milito.

1500

En Meksiko, la hispanoj trovis civilizon havintan 3000 jarojn kaj 10 milionojn da homoj. Kvankam la aztekoj ne havis cxevalojn, nek pafilojn, nek ecx la radon, ilia kalendaro estis pli preciza ol la euxropana kaj ilia civilizo pli antikva. La hispanoj ne povis simple forvisxi la aztekojn, aux ecx sklavigi ilin: anstataux ili anstatauxis la hispanan regxon por la azteka, kaj, post tempo, ankaux la hispanan lingvon kaj fidon. La argxento de Meksiko foriris al Hispanio kaj la antikvaj libroj de Meksiko estis forbrulitaj. Kvankam la hispanoj nomis la landon Nova Hispanio, ili ne kunportis siajn virinojn, tial Meksiko farigxis miksajxo de la azteka kaj la hispana en sango kaj en spirito. Kaj la antikvaj dioj ne simple malaperis, sed parte travivis en la kulto de kristanaj sanktuloj.

Dume en Hispanio, oni disputis cxu la aztekoj posedas animojn. La komercistoj, kiu deziris la argxenton de Meksiko, diris "ne", sed la Eklezio, kiu deziris la animojn de Meksiko, diris "jes".

1531: En lando kie virgulinoj estis oferdonita al serpenta dio, aperis la Virgulino, Sankta Maria, al la azteko Juan Diego cxe Gvadalupo je 1531. Tio helpis disvastigis la kristana fidon tra la landon. Denove la Virgulino venkis la serpenton.

1600

• Vidu ankaux: aztekoj Teotihuakano Usono valuto Venuso la hispana lingvo

• Pagxoj pri Meksiko en Esperanto
• Hejmpagxoj en Esperanto el Meksiko

  antikva Meksiko: Teotihuakano aztekoj

• urboj: Teotihuakano

~stefano@pobox.com/11.481 B 37 20:56:49 T T