| Enciklopedio Kalblanda > religio > kristanismo |
kristanismoKristanismo (30-) estas la plej granda monda religio, havante 1943 milionojn da kredantoj (islamo havas 1165 kaj hinduismo 762). Gxi estas la cxefa religio ekster Azio kaj norda Afriko. Kun islamo kaj budhismo, gxi estas unu el la plej furoraj kredoj de historio -- kredo transkultura, transepoka, kredo universala.
Kristanoj kredas ke Jesuo Kristo estas Dio kiu venis al tero kiel homo, kiel juda predikanto en la jarcento I, mortis sur kruco kiel elacxeto por niaj pekoj kaj, je la tria tago, estis relevigita el la mortintoj. Tial Kristo venkis pekon kaj morton por siaj kredantoj. Je la fino de la mondo, Kristo revenos al la tero por jugxi la vivantojn kaj la mortintojn, kiuj estos relevigitaj. La bonaj iros al la cxielo, la malbonaj al infero. Kristanoj kredas ke la Biblio estas la Vorto de Dio.
Kristanismo estis fondita de Jesuo Kristo kiel judisma sekto, kaj estis transformita en mondan religion de Sankta Pauxlo. la katolika (1.1 miliardoj), la ortodoksa (0.2) kaj la protestanta (0.4). Cxi tiuj estas, respektive, la latina, greka kaj germana brancxoj de kristanismo. La malsamo inter la latina kaj la greka estas precipe de politiko kaj rito; sed inter la germana kaj la aliaj estas grava malsamo de doktrino (vidu la artikolon pri protestantismo).
La fido komuna inter la tri brancxoj estas esprimita de La Kredo Nicea.
Por repacigi nin al si mem kaj konduki la mondon al perfekteco, Dio
farigxis homo, Jesuo Kristo, kiu estis
tute homo kaj tute Dio. Kiel homo sur tero, Jesuo faris miraklojn kaj
instruis novan religion, novan moralon, kiel la plenumo de la legxo de
Moseo (judismo). Li implice diris, ke si mem
estas Dio, kio sxajnis blasfema al la judoj kaj ribela al al romianoj, tial
Jesuo estis mortigita, najlite al kruco.
Per sia senpeka morto sur la kruco, Jesuo pagis la prezon por la
peko de cxiu homo, kiu kredas al li kaj faras liajn ordonojn. (Precize kiel oni estas tiele savita estas
punkto de malkonsento inter la diversaj kristanaj eklezioj. Katolikoj,
ekzemple, emfazas sakramenton,
dum protestantoj emfazas fidon).
Jesuo mortis sur la kruco vendredon, sed dimancxon matene li estis
relevigita el la mortintoj. Tiuj,
kiuj atestis cxi tion, fondis kristanismon. Post 40 tagoj
Jesuo surpeniris al la cxielo.
Kvindek tagoj post la relevigxo, Jesuo sendis la Spiriton Sanktan al
siaj kredantoj (Pentekosto).
Jesuo, laux kristana kredo, revenos al la tero je la Tago de
Jugxado, la fina tago de la estanta mondo, por revivigi cxiun homon kaj
jugxi lin laux liaj faroj. Malbonfarintoj estos jxetitaj en lagon de fajro
-- infero -- por bruli eterne, dum bonfarintoj vivos eterne en
paradizo kun Dio, estonte felicxaj eterne.
La Triunuo: laux kristanismo, Dio estas unu sed ankaux tri:
li estas tri personoj en unu substanco:
Kristana moralo estas resumita de la
Dekologo de Moseo, precipe kiel koncize resumita de Jesuo:
Pro originala peko, homo ne povas agi
morale sen la helpo, la graco, de Dio.
Antaux 1930, kristanaj eklezioj staris kontraux divorco, aborto,
samseksumado, senedzigita seksumado, kompata mortigo, naskoregado, ktp, sed
ekde tiam iuj eklezioj grade toleras, aux ecx permesas, tian konduton.
Jesuo instruis pregxon, la Pater Noster, kiu
belege kaj trafe resumas la kristanan fidon:
Tra la jarcentoj, aliaj pregxoj
ankaux furoris.
Estas ankaux kristanismo nenicea -- la multaj herezoj tra la
jarcentoj (ekzemple, gnostikismo,
arianismo kaj albiganismo).
La cxefaj nunaj formoj estas la Atestantoj de Jehovo (angle:
Jehovah's Witnesses), la mormonoj kaj liberala
protestantismo. La lasta kredas ke Jesuo estis sagxa, bona homo, ne
Dio, dum la Atestantoj kredas ke Jesuo estis angxelo, ne Dio.
...
La baza mondbildo de nicea kristanismo
En la komenco Dio kreis cxion. La unuan viron kaj la unuan
virinon, Adamo kaj Eva, Dio metis en paradizo, la Gxardeno
de Edeno. Dio kreis ilin perfektaj, kreinte ilin por ami kaj obei
sin, doninte al ili liberan volon por, ke la amo kaj obeo ne estu
robota kaj senvalora. Sed per la sama donaco de libera volo, Adamo
kaj Eva decidi malobei Dion. Cxi tio estis la originala peko,
kiun cxiu homo heredas de Adamo. Pro cxi tiu heredajxo, nia naturo
estas pekema: ni scias la bonan, kaj ecx deziras la bonan, sed ne
faras gxin. Dio kreis la mondon kaj nin perfekta, sed pro originala
peko, la mondo kaj ni, kvankam ankoraux belega kaj mirinda, estas
ankaux profunde difekta.
Cxi tio estas la mistero de La Sankta Triunuo, kiu ne estas tute
komprenebla al homoj.
moralo
Amu la Eternulon, vian Dion, per via tuta koro kaj per via tuta animo
kaj per via tuta menso. Cxi tiu estas la granda kaj la unua ordono.
Kaj dua estas simila al gxi: Amu vian proksimulon kiel vin mem.
pregxado
Patro nia, kiu estas en la cxielo,
Via nomo estu sanktigita.
Venu Via regno,
plenumigxu Via volo, kiel en la cxielo, tiel ankaux sur la tero.
Nian panon cxiutagan donu al ni hodiaux.
Kaj pardonu al ni niajn sxuldojn, kiel ankaux ni pardonas al niaj
sxuldantoj.
Kaj ne konduku nin en tenton, sed liberigu nin de la malbono.
Amen.
kristanismo nenicea
Ligiloj:
Originale verkita de Stefano KALB
je januaro 1996.
