Ëma

dIdI ka pnnaa
sampadkIya
p`qama AnauBaUit ³p`qama rcanaa´

kamaroDÀ kmalaoSvar
saaxaa%kar
idnaoSanaindnaI Dalaimayaa sao cand`kanta
khanaI
[sa baar : ]Yaa mahajana
maui> : maIra saIkrI
laGau kqaaeM
har ga[- SaornaI : sauQaa Baaga-va 'dRYTa'
dao laGaukqaaeM : maMjau gauPta1
kivataeM 
yaadoM : ramadrSa imaEa
kuC nahIM haota jaba : baladova vaMSaI
]sanao kha qaa : saunaIta jaOna
phcaana : [ndu jaOna
ilaKnaa tao tumhoM qaa : rajaI saoz
]lTo pOr laaOT Aa[- : rakoSanaindnaI gauPta
Acaanak vasant [sa baar , , , : maMjau gauPta
baoiTyaaM : Saamaa
AEau : saunaIit ravat
ihssaa : inaSaa Baaga-va
jaIt iksakI : rxaa Sau@laa
rNabaaMkuraoM : ËaMit va%sa
ek haonaa : Da^• vaod 'vyaiqat'
kusaI-¸ maoja¸ iktabaoM AaOr syaahI : Alaka saao[- À sa%yaaqaI-
kuisa-yaaM : SaorjaMga gaga-
gaj,ala : pM sauroSa naIrva
]pnyaasa–AMSa
rotgaar : santaoYa gaaoyala
caaOqaa caOnala : isammaI hiYa-ta
ivarasat
maorI ivarasat : maRdulaa gaga-
vyaMgya
daMt jaanao kI pID,a : p`dIp pMt
sahBaaigata
dovaIpIz ka r> : [indra gaaosvaamaI
man~–laya
vaOidk man~aoM kI Aaraogyaa%mak laya : Da^• naIlama vamaa-
laoK
tsvaIr ka dUsara $K : maRdulaa BaTnaagar
maorI rcanaa : maorI naj,ar maoM
'Aapka baMTI' ]pnyaasa ka ]poixat pa~ – 'Sakuna' : mannau BaMDarI
pustk samaIxaa
doh sao }pr ]znao kI caotnaa ka 'AavaaM' : balarama

?caa:laoiKkaAaoM ka saaihi%yak maMca

?caa:AiKla BaartIya laoiKka maMca

sadsya saUcaI

p`vaoSaaMk
janavarI–jaUna 2003
maUlya 20 Épyao


doh sao }pr ]znao kI caotnaa ka 'AavaaM'
balarama

saupiricat kqaakar ica~a maud\gala ka baRhd ]pnyaasa 'AavaaM' s~I–ivamaSa- ka baRhd Aa#yaana hO¸ ijasaka doSa–kala tao ]nako phlao ]pnyaasa 'ek jamaIna ApnaI' kI trh saaz ko baad ka maMuba[- hI hO¸ laoikna [sako saraokar ]sasao khIM jyaada baD,o hOM¸ saMpUNa-–s~I ivamaSa- sao BaI jyaada EaimakaoM ko jaIvana AaOr Eaimak rajanaIit ko Zor saaro ]jalao–kalao karnaamaaoM tk fOlao hue ijasakI jamaIna BaI maMuba[- sao laokr hOdrabaad tk fOla ga[- hO. ]samaoM dilat jaIvana AaOr dilat–ivamaSa- ko BaI k[- kqaanak Anaayaasa hI Aa gae hOM. [sa $p maoM [sao Aaja ko s~I–ivamaSa- ko saaqa–saaqa dilat–ivamaSa- ka mahakavya BaI kh sakto hOM¸ ijasao ilaKnao kI p`orNaa ica~a maud\gala kao maMuba[- maoM ijae gae Apnao yauvaa jaIvana sao imalaI. 'AavaaM' ka baIja caaho maMuba[- nao raopa¸ laoikna Kad–panaI ]sao hOdrabaad sao imalaa AaOr EaimakaoM ko Sahr kaolakata maoM baOzkr vah ilaKa gayaa tao idllaI nao AaQaar kOMp ka kama ikyaa. [sa $p maoM yah lagaBaga pUro Baart ka p`itinaiQa%va krnao vaalaa ihndI ]pnyaasa hO¸ baD,o¸ bahut baD,o flak ka ]pnyaasa. sahI Aqaao-M maoM ek baD,a ]pnyaasa¸ ijasamaoM laoiKka kI AkUt AnauBava–saMpda kama Aa[- hO.

'@yaaoM' ko $p maoM¸ AaBaar maoM¸ blava- maoM jaao kuC kha gayaa hO¸ ]sao caUk¸ AsaavaQaanaI¸ AdUrdiSa-ta¸ AnauBavahInata¸ laaoBa tqaa maasaUma caalaakIÂ ApnaI Baavanaa sao Aap kuC BaI kh AaOr samaJa sakto hOM¸ laaogaaoM nao samaJaa hI hO¸ laoikna mauJao sabasao baD,a Ktra 'AavaaM' kao laoiKka ka Aa%makqaa%mak ]pnyaasa samaJa ilae jaanao ka lagata hO. 'AavaaM' kI saja-k kI kaoiSaSa AaOr AakaMxaa kuC–kuC 'ijaMdgaInaamaa' jaOsaa hI [ithasa banakr jana saamaanya ³is~yaaM Kasakr´ maoM bahnao¸ pnapnao¸ fOlanao AaOr saaMskRitk pu#tapna ko saaqa ijaMda rhnao kI hO AaOr Kaksaar kao ivaSvaasa hO ik eosaa haogaa. kafI kuC huAa BaI hO¸ AaOr yah isalaisalaa ABaI jaarI rhogaa¸ dor tk AaOr dUr tk. yah ]mmaId BaI hmaoM hO.

naimata paMDo tao KOr ica~a maud\gala ka p`it$p nahIM hO¸ laoikna naimata paMDo kI p`it$p hYaa- ja$r sauroMd` vamaa- ko ]pnyaasa 'mauJao caaMd caaihe' kI naaiyaka vaYaa- vaiSaYz kI yaad idlaatI hO AaOr saMyaaoga doiKe ik daonaaoM naaiyakaeM ba`a*maNa hOM¸ laoikna 'pIlaI CtrI vaalaI' nahIM hOM¸ gaaoik 'pIlaI CtrI vaalaI laD,kI' jaOsaa hala naimata paMDo ka krnao ko ilae 'AavaaM' maoM pvaar maaOjaUd BaI qaa¸ ica~a caahtIM tao vaOsaa yaa ]sasao BaI jyaada ritrMga 'AavaaM' maoM ibaKor saktI qaIM¸ saMjaya knaao[- sao ibaKrvaayaa BaI hO pr AMtt: vao naimata paMDo kao ]sa pMk sao inakala lao ga[- hOM.

dilat pvaar AaOr ba`a*maNa naimata ko parspairk AakYa-Na ko maaQyama sao 'AavaaM' maoM Agar dilat–ivamaSa- ka ja$rI maamalaa Aayaa hO tao naimata ko ipta dovaISaMkr paMDo kI ibanabyaahI dUsarI p%naI ikSaaorI baa[- ko maaQyama sao prkIyaa p`oma pka hO AaOr ikSaaorI baa[- kI baoTI saunaMda ka sauhola sao p`oma ihMdU–mauislama ivavaah kI samasyaa kao ]jaagar kr gayaa hO. ivavaah ko ilae Qama- pirvat-naÑ saunaMda [sao svaIkar nahIM krtI. saaMp`daiyak dMgao maoM ]sakI baila pazk kao ihlaakr rK dotI hO. ]sakI baoTI ApnaI naanaI ikSaaorI baa[- ko pasa platI hO. naimata Apnao ipta AaOr ikSaaorI baa[- ko AvaOQa p`oma saMbaMQa kao sahja $p sao svaIkar krtI hO AaOr saMjaya knaao[- sao Apnao AvaOQa saMbaMQa ko baad lauT–ipTkr ApnaI [cCa¸ Apnao inaNa-ya sao jaba laaOTtI hO tao saaOtolaI maaM ikSaaorI baa[- ko pasa laaOTtI hO¸ jahaM hO ]sakI saaOtolaI bahna saunaMda kI Anaaqa rh ga[- baoTI. tya hO ik [sa Anaaqa baccaI kI ijammaodarI AMtt: naimata kao hI laonaI hO tao yah naaiyaka AaOr laoiKka kI jaIvana–dRiYT¸ AnaaqaaoM AaOr baUZ,aoM kI saar–saMBaala kI Aaor saMkot krtI hu[- ek sahI jaIvana–dRiYT¸ saaqa-k jaIvana–dRiYT¸ sahI AaOr saaqa-k saaih%ya ka saRjana krtI hu[- s~I–dRiYT¸ jaao 'AavaaM' kao AaOr–AaOr baohtr ]pnyaasa banaa dotI hO.

BaaYaa ko bahustrIya ]pyaaoga ko ilahaja sao doKoM tao 'AavaaM' ka jaaoD,Idar dUsara s~I ]pnyaasa nahIM imalaogaa. manaaohr jaaoSaI kao hI BaaYaa maoM yah kmaala krnaa Aata hO AaOr kuC–kuC Aata hO kRYNaa saaobatI kao BaI. maMuba[- ko JaaopD,p+I jaIvana ko ica~Na maoM jagadMbaap`saad dIixat ko 'maurdaGar' kI BaaYaa kI kuC–kuC Cap vaOsao pirvaoSa ko ica~Na maoM 'AavaaM' maoM idKtI hO. ica~a maud\gala ko pasa maMuba[yaa ihMdI ka zaosa AaQaar hO¸ ijasamaoM ba`ja AaOr AvaQaI kI sarsata kuC [sa kdr Gaulaimala ga[- hOM ik ]nakI BaaYaa kbaIr kI trh saQau@kD,I yaa kh laoM pMcamaola iKcaD,I hao ga[- hO¸ jaao Aama janata ko ilae saupacya hOÂ ijasamaoM 'KD,I baaolaI' ka zaz tao hO hI¸ raYT/BaaYaa ko janaBaaYaa maoM $paMtr ka ATpTa–saa laganao vaalaa saayaasa p`yaasa BaI idKta hO.

s~I ivamaSa- ka ]pnyaasa haoto hue BaI 'AavaaM' kI dRiYT s~IvaadI nahIM hO¸ vah ek EamajaIvaa kI dRiYT hO¸ kamagaar kI dRiYT¸ [saIilae }prI taOr pr vah Eaimak rajanaIit pr ilaKa gayaa ]pnyaasa lagata hO¸ laoikna gahra[- maoM jaaeM tao hr jagah s~I–ivamaSa- kI CayaaeM hI CayaaeM maMDratI najar AatI hOM. 'AavaaM' kI naaiyaka naimata paMDo kamagaar AGaaD,I maoM T/oD yaUinayana ka kama krnao vaalao majadUr naota dovaISaMkr paMDo kI baoTI hO¸ jaao ek Eaimak AaMdaolana ko daOrana hue jaanalaovaa hmalao maoM baca tao gae¸ laoikna pxaaGaat ko iSakar hao gae¸ calanao–ifrnao tk sao mah$ma. ]nakI p%naI ËUr AaOr kk-Saa hO¸ jaao ]nhoM hI nahIM¸ ApnaI baD,I baoTI naimata kao BaI hmaoSaa jalaI–kTI saunaatI rhtI hO. maaM–baoTI papD, baolanao ka kama krko iksaI trh gaRhsqaI kI gaaD,I kao calaanao kI kaoiSaSa krtI hOM. ifr Annaa saahba ]sao Apnao ipta kI jagah kamagaar AGaaD,I kI naaOkrI do doto hOM. baoTI jaOsaa maanato AaOr khto hue BaI ek idna Annaa saahba ]saka yaaOna SaaoYaNa krnao ka p`yaasa krto hOM tao naimata ka maaohBaMga hao jaata hO AaOr vah kamagaar AGaaD,I CaoD,kr Anya~ naaOkrI ZMUZ,tI hO AaOr ek maODma AMjanaa baasavaanaI ]sao saMjaya knaao[- jaOsao Qanapit ko svaiNa-ma jaala maoM fMsaa dotI hO. ]Qar kamagaar AGaaD,I maoM Annaa saahba jaao krto hOM¸ saao krto hOM¸ ek dilat Eaimak AaOr ]Barta naota pvaar naimata sao ivavaah kr Kud kao Annaa saahba ko samaanaaMtr baD,a naota bananao ko sapnao palanao lagata hO. naimata ]sao psaMd BaI krtI hO¸ laoikna pvaar ko jaaitvaadI jaala maoM fMsanaa ]sao maMjaUr nahIM. saMjaya knaao[- ka jaala laoikna bahut baD,a hO AaOr mahIna BaI¸ ijasao kafI samaya tk naimata samaJa hI nahIM patI. samaJa tba patI hO¸ jaba saMjaya knaao[- kI AaOlaad kI ibanabyaahI maaM bananao jaa rhI haotI hO. Annaa saahba kI h%yaa ka samaacaar pakr vah sanna rh jaatI hO AaOr sadmao sao gaBa-pat hao jaata hO. naimata Kud BaI maaM bananao kI bahut [cCuk nahIM qaI. gaBa- igarnao kao saMjaya knaao[- naimata ko hI iksaI p`yaasa ka karNa samaJa kr fT pD,ta hO : 'jaanatI hao¸ baap bananao ko ilae maOMnao tumharo }pr iktnaa Kca- ikyaaÆ ]sa maamaUlaI AaOrt AMjanaa baasavaanaI kI @yaa AaOkat ik tumharo }pr pOsaa panaI kI trh baha sakoÆ ]saka ijammaa isaf- [tnaa Bar qaa ik vah maoro ipta bananao maoM maorI madd kro AaOr saaOdo ko mautaibak Apnaa kmaISana Kae.' laoikna [sako baad naimata nahIM $kI. saMjaya knaao[- kI eoSagaah maoM. ]sanao ]sao CaoD, idyaa¸ hmaoSaa–hmaoSaa ko ilae. vastut: yahI hO s~I kI sajagata¸ s~I kI Sai>. yah Sai> AaOr sajagata naaiyaka kao khaM sao imalatI hOÆ ]pnyaasa kI hI ek pa~ naIlammaa sao hI tao. ivaQavaa naIlammaa Apnao baccaaoM AaOr baUZ,o sasaur ka sahara hO. ]sako saaqa kao[- jaaor–jabardstI nahIM kr sakta. yahI naIlammaa gaBa-pat ko baad ko kizna samaya maoM naimata kao BaI tna¸ mana¸ Qana hr trh sao sahara dotI hO. ]sako baaro maoM naimata khtI hO : "naIlammaa nao bahut baD,I takt dI hO. saca khMU tao naIlammaa hI maorI takt bana ga[- hO.' AaOr naIlammaa kOsao banatI hO naimata kI taktÆ naIlammaa ApnaI kma-zta AaOr svaavalaMbana sao svaaiBamaana Aija-t krtI hO. ek svaaiBamaana hI hO jaao iksaI inaba-la yaa Abalaa s~I kao BaI maaoma sao faOlaad banaa dota hO AaOr jaba Abalaa khI AaOr samaJaI jaanao vaalaI kao[- s~I faOlaad maoM tbdIla haotI hO tao vah caotnaa ka pMuja bana jaatI hO.

]pnyaasa maoM Aae Eaimak vaga- ko pirvaoSa haoM¸ inamna maQyavagaI-ya pirvaar haoM¸ kamakajaI maihlaaeM haoM¸ dlaala maODmaoM haoM¸ saMjaya knaao[-¸ Annaa saahba¸ pvaar¸ ikrpU dusaaQa jaOsaaoM ka rhna–sahna hao¸ sabako baIca maoM hOM Aaja kI is~yaaMÂ is~yaaM hI is~yaaM¸ ]nakI jaIvana isqaityaaM¸ ]nako saMGaYa-¸ ]nako samaJaaOto¸ ]nako ptna¸ ]nako ]%kYa-¸ ]nakI inayait¸ ]nako svaPna¸ maaoh¸ maaohBaMga AaOr ]nako fOsalao. kula imalaakr hr trh kI s~I jaIvana 'AavaaM' ko faoksa maoM hOM. [saIilae yah mauJao s~I–ivamaSa- ka ]pnyaasa lagata hO¸ Eaimak rajanaIit ko pirvaoSa maoM ilapTo haonao ko baavajaUd saMpUNa- s~I–ivamaSa- ka ]pnyaasa¸ s~Ivaad kao Qata batata huAa. dohvaadI AMQakUpaoM maoM ]trkr BaI ]na kUpaoM ko iva$w ibagaula bajaata huAa. s~I kao maala yaa caIja ko bajaaya ]sao maanavaI $p maoM svaIkar krnao kI ijarh krta huAa ek yaadgaar ]pnyaasa.

balarama
53–saIe¸ }naa en@laova¸ mayaUr ivahar¸
foja–1¸ na[- idllaI–91

AavaaM¸ ica~a maud\gala¸ saamaiyak p`kaSana
na[- idllaI 110002¸ maUlya : 500•00