Plotino

Plotino (205-70) (greke, Plotinos; latine Plotinus) estis grava greka filozofo de la jarcento III, fondinto de novplatonismo (250-500), disvolvigo de la filozofio de Platono kaj la cxefa tiama rivalo de kristanismo. En la sekvinta jarcento Auxgusteno kaj aliaj kristanaj pensintoj sintezis novplatonismon kun kristanismo. Plotino estis la fina grava pagana pensanto en la Okcidento (en la jarcento IV, la plej bonaj mensoj de la Okcidento estos kristanoj).

Inter aliaj, Plotino kredis:

• La animo estas senmorta.
• La transmigrado de la animo de korpo al korpo.
• La universo estas eterna, sen komenco, sen fino.
• Dioj ekzistas, sed ankaux Dio Plejalta.
• La steloj estas vivantaj kaj inteligentaj.
• La celo de vivo estas virto kaj la liberigo de la animo de la karno.
• La mondo estas, kiel tuto, justa kaj tre bela, kvankam ankaux klare difekta.
• La dioj zorgas pri ni (providenco).
• Idealismo: nia mondo nur estas difekta bildo de pli alta, pli perfekta mondo de Ideoj.

En 250 el tia sperto li disvolvigis sian filozofion, novplatonismon, kaj verkis La Ses Eneadojn pri gxi.

En tiama Romo, kristanismo konkuris kontraux orientaj religioj. Plotino sciis pri kristanismo sed ne kredis gxin. En siaj verkoj, Plotino skribis kontraux kristanismo (Eneadoj 2.9). Sed la kristanismo konata al Plotino ne estis katolikismo, sed gnostikismo, la pli burgxa kaj greka formo de la fido.

Plotino rigardis kristanismon ne kiel religio malkasxita de Dio sed kiel skolo de platonismo: li jugxis gxin laux logiko kaj la antikva kaj nobla filozofio de Platono. Al Plotino, kristanismo sxajnis fusxita kombinajxo de arogantaj, senraciaj mitoj kaj miskomprenita platonismo.

Inter aliaj, li diris ke la kristanoj:

• Estimis sin super la dioj kaj steloj kaj rigardis sin "filoj de Dio". Pro tio, ili ankaux malestimis virton, do estis egoismaj kaj celis plezuron sen sinregado.
• Malamis la korpon kaj vidis la mondon kiel malbela kaj maljusta, montrante, ke ili profunde miskomprenis la mondon kaj Platonon (= dualismo).
• Miskomprenis malsanon kiel spritajxoj, kiujn ili elpelis per formulo de vortoj (= ekzorcado).
• Kredis, ke ili povis influi Dion per vortoj kaj kantoj (= pregxoj, liturgio).

Multaj el liaj discxiploj estis gnostikoj, do li devis konduki ilin el eraro.

La gnostikoj mem prenis multajn ideojn el novplatonismo.

Verko

Lia majstra verko estas La Ses Eneadoj. Kiel la moderna Okcidento penas tute klarigi la mondon per materialismo, tiel ankaux Plotino penis tute klarigi gxin per idealismo. Lia filozofio estis fundamente platona sed enhavis elementojn de aliaj grekaj filozofioj.

Plotino instruis ke la tuta mondo devenas de la Unuo -- la Ideo de Bono de Platono -- per emanado, kiel radioj de la suno aux ondetoj de jxetita sxtono. La Unuo ne intence kreis la mondon, sed la emanado okazis nature. Kiel la emanado malfortigxas kun cxiu pasxo de kreado, la difekteco de kreitoj plifortigxas: unuo al ideo al spirito al materio. Tiele Plotino povis klarigi kiel Perfekteco kreas nian klare difekteman mondon, evitinte dualismon (la gnostika klarigo) kaj la doktrino de originala peko (la katolika klarigo).

Kiel homoj, kiuj estas parte spiritaj, parte materiaj, ni staras apud la fundo de la mondo, sed per nia spirito -- per sinregado, pensado, kontemplado kaj mistikismo -- ni povas reveni grade al la Unuo. Kvankam lia filozofio estas racie konstruita, li metis mistikismon super penso kiel metodo de scio: nur per mistikismo ni povas unuigxi kun la Unuo.

Kvankam Plotino profunde demandas pri la naturo de materio, scio, esto, aliflanke li kredas senkritike astrologion, mitojn kaj Platonon. Kvankam li kredas en la paganaj dioj, lia teorio kaj klarigo pri la Bono, la Unuo, estas unu el la plej bona priskribo de Dio: kie aliaj pensintoj memkontente traktas Dion kiel nomplato, titolo, abstrakta ideo, Plotino sincere strebas kompreni Dion en detalo. Tio poste helpis Auxgustenon kompreni la kristanan Dion.

Post Morto

La plej fama studento de Plotino estis Porfiro, kiu redaktis la Eneadojn. Ambaux Plotino kaj Porfiro profunde influis la filozofion de Auxgusteno, kiu mortigxis citante la vortojn de Plotino. Auxgusteno estis novplatonisma antaux lia konvertigxo al kristanismo, do li sintezis sian malnovan filozofion kun sia nova religio.

Novplatonismo dauxris gxis la jarcento VI kiam Justiniano fine fermis la Akademion en Ateno (la lernejo fondita de Platono). Kvankam la skolo de Plotino pereis, lia penso profunde influis kristanismon (per Auxgusteno kaj aliaj) kaj islamon. Gxis la tempo de Akvino, unu mil jaroj post Plotino, kristana (kaj tial okcidenta) filozofio estis plejparte novplatonisma.

Konsilo al la Leganto

• Vidu ankaux: Auxgusteno Origeno Platono gnostikismo Egipto pregxoj

• pri Plotino: angle finne ruse slovake svede

• Verkoj:
  • 250: Eneadoj (greke, angle)